Wcześniak – najważniejsze informacje o wcześniactwie
Wcześniak to dziecko urodzone przedwcześnie, czyli między 22. a 37. tygodniem ciąży. Im bliżej terminu porodu wcześniak przychodzi na świat, tym większe zyskuje szanse na zdrowy rozwój. Skrajne wcześniactwo wiąże się ze zwiększonym ryzykiem śmierci. Ale wraz z postępem medycyny udaje się uratować coraz młodsze wcześniaki. Opisujemy przyczyny wcześniactwa, sprawdzamy, od którego momentu wcześniak jest bezpieczny.
Wcześniaki stanowią ponad 6 procent wszystkich nowo narodzonych dzieci. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w Polsce rocznie przychodzi na świat około 24 tys. wcześniaków. Niestety liczba ta stale rośnie. Jest wiele przyczyn wcześniactwa. Szczęśliwie, medycyna robi wręcz niewiarygodne postępy w dziedzinie ratowania przedwcześnie urodzonych dzieci. Lekarze są dziś w stanie uratować dzieci z bardzo wczesnych ciąż. Wyjaśniamy, na czym polega wcześniactwo i jak rozwija się dziecko urodzone znacznie przed terminem.
Spis treści:
W neonatologii, która zajmuje się leczeniem noworodków, również tych urodzonych przedwcześnie, wcześniakiem określa się dziecko:
- urodzone między 22. a 37. tygodniem ciąży,
- ważące między 500 a 2500 gramów.
Ze względu na przedwczesny poród wcześniak ma niedojrzały organizm i nie jest w stanie samodzielne żyć poza organizmem kobiety bez pomocy medycznej.
Wcześniaki – podział
Tydzień, w którym wcześniak przyszedł na świat, ma ogromne znaczenie dla jego zdrowia. Każdy dodatkowy tydzień spędzony w brzuchu zwiększa szanse dziecka na przeżycie i zdrowy rozwój.
Z uwagi na czas, w którym wcześniak, przyszedł na świat wyróżniamy:
- bardzo skrajne wcześniactwo – dzieci urodzone pomiędzy 22. a 27. tygodniem ciąży,
- skrajne wcześniactwo – dzieci urodzone pomiędzy 28. a 31. tygodniem ciąży,
- późne wcześniactwo – dzieci urodzone pomiędzy 32. a 37. tygodniem ciąży.
Około 75 proc. wszystkich wcześniaków to tzw. wcześniaki późne.
Przedwcześnie urodzone dziecko może mieć kilka charakterystycznych cech w wyglądzie:
- widoczna maź płodowa pokrywająca ciało po urodzeniu (znika ok. 36 tygodnia ciąży),
- cienka skóra (nie wykształciła się jeszcze tkanka tłuszczowa),
- brak chrząstki w małżowinie usznej (pojawia się po 34 tygodniu ciąży),
- u wcześniaków chłopców poniżej 37. tygodnia ciąży jądra nie zstąpiły jeszcze do worka mosznowego,
- meszek płodowy na skórze (występuje u skrajnych wcześniaków i znika po 28. tygodniu ciąży).
Dziecko ma także charakterystyczne objawy neurologiczne: wyprostowane kończyny w momencie narodzin. Kąt zgięcia dłoni wynosi przeszło 90 stopni, zaś kąt podkolanowy jest prosty (180 stopni).
Jest wiele przyczyn, dla których dziecko rodzi się przed czasem. Na większość z nich ciężarna nie ma wpływu. Wyróżniamy przyczyny medyczne i społeczne urodzenia wcześniaka.
Przyczyny medyczne urodzenia wcześniaka:
- wady w budowie macicy,
- niewydolność ciśnieniowa szyjki macicy,
- przedwczesne odklejanie łożyska,
- łożysko przodujące,
- zakażenie dróg moczowych i płciowych,
- choroby zakaźne (różyczka, odra, toksoplazmoza),
- krwawienia w czasie ciąży,
- sączenie wód płodowych,
- cukrzyca,
- anemia,
- nadciśnienie tętnicze,
- niedoczynność tarczycy,
- wielowodzie,
- przebyty wcześniej przedwczesny poród,
- ciąża mnoga,
- poronienie w II trymestrze,
- wady wrodzone płodu,
- długie stosowanie glikokortykosteroidów.
Społeczne przyczyny urodzenia wcześniaka:
- picie alkoholu w ciąży,
- palenie papierosów,
- zażywanie narkotyków,
- niedożywienie,
- krótka przerwa między kolejną ciążą,
- wysiłek fizyczny,
- przepracowanie,
- wiek matki – ryzyko zwiększa się u matek poniżej 16 lat oraz powyżej 36 lat,
- brak wsparcia w rodzinie,
- niskie wykształcenie i status społeczny.
Przedwcześnie urodzone dziecko znajduje się pod specjalistyczną opieką neonatologiczną. Ze względu na niewydolność mechanizmów termoregulacyjnych musi przebywać w inkubatorze, zapewniającym wyższą temperaturę otoczenia i podwyższoną wilgotności powietrza. Jest żywione przez sondę (dotyczy to dzieci urodzonych przed 34. tygodniem ciąży).
Najczęstszymi problemami zdrowotnymi wcześniaków są:
- niewydolność oddechowa,
- niewydolność układu krążenia,
- bezdechy wcześniacze,
- niedojrzałość układu pokarmowego,
- niedojrzałość układu krwiotwórczego,
- niedojrzałość układu nerwowego,
- martwicze zapalenie jelit,
- krwawienia około i dokomorowe (krwawienia w obrębie mózgu),
- leukomalakcja okołokomorowa (uszkodzenie istoty białej mózgu),
- osteopenia wcześniacza (obniżenie gęstości kości),
- retinopatia wcześniacza (patologiczne zmiany w obrębie siatkówki oka),
- niedojrzałość układu odpornościowego,
- hipoglikemia (zmniejszenie stężenia glukozy we krwi),
- hipokalcemia (zbyt małe stężenie wapnia we krwi),
- hipotermia (spadek temperatury ciała poniżej 35 stopni),
- przedłużona żółtaczka noworodków.
Wcześniaki szczególnie narażone są na zakażenie wirusem RS, wywołującym infekcje układu oddechowego i prowadzącym do niewydolności oddechowej.
Leczenie wcześniaka
Leczenie jest dostosowane do dojrzałości noworodka i terminu, w jakim się urodził. Noworodki skrajnie niedojrzałe wymagają specjalistycznego postępowania na oddziale intensywnej terapii w celu:
- ochrony przed utratą ciepła,
- podawania surfaktantu, który ułatwia czynność płuc,
- leczenia oddechowego wentylacją sztuczną (oddech jest wspomagany stałym ciśnieniem za pomocą specjalnej maseczki nosowej),
- wsparcia układu krążenia przez środki farmakologiczne.
Noworodki bardziej dojrzałe mogą oddychać samodzielnie i potrzebować jedynie wsparcia oddechu. Pobyt w szpitalu po urodzeniu wcześniaka może trwać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy.
Co mówią specjaliści o leczeniu wcześniaka:
- Problemy zdrowotne wcześniaków - omawia prof. Katarzyna Borszewska-Kornacka, neonatolog, wieloletni Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Neonatologii, Kierownik Kliniki Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka szpitala klinicznego im. ks. Anny Mazowieckiej
- Opieka nad wcześniakami – jakie wyzwania stoją przed neonatologami, tłumaczy prof. Anna Dobrzańska z Centrum Zdrowia Dziecka
- Czego potrzebuje wcześniak – wyjaśnia fizjoterapeuta Paweł Zawitkowski.
Rozwój wcześniaków może nie być równomierny, a etapy szybkich postępów często przeplatają się z przestojem. Jego postępy ocenia się na podstawie tzw. wieku skorygowanego. Oblicza się go poprzez odjęcie od wieku dziecka tygodni, których zabrakło do prawidłowego zakończenia ciąży.
Dziecko może mieć kłopoty z:
- siedzeniem,
- wzrokiem,
- słuchem,
- ma większą podatność na zapalenia oskrzeli i płuc.
Wskutek nieprawidłowości w działaniu ośrodkowego układu nerwowego wcześniaki są narażone na dziecięce porażenie mózgowe, opóźnienia rozwoju umysłowego, trudności w skupieniu uwagi, trudności z mówieniem, czytaniem i pisaniem.
Kiedy dziecko może już opuścić szpital, rodzice otrzymują od lekarza indywidualne zalecenia dotyczące pielęgnacji, opieki lekarskiej i rehabilitacji. Powinna ona obejmować m.in. rehabilitację neurologiczną, badania okulistyczne i audiologiczne, psychologiczne, neurologiczne i logopedyczne.
Noworodki urodzone przedwcześnie nie powinny uczęszczać do żłobka ze względu na znacznie obniżoną odporność oraz wskazania do indywidualnej opieki i pobudzania rozwoju. Noworodek urodzony znacznie przedwcześnie wymaga kontroli specjalistycznej przynajmniej do 3. roku życia, a nawet do wieku szkolnego.
Podstawą budowania odporności wcześniaków jest karmienie mlekiem mamy, które ma dobroczynny wpływ na ich rozwój. Dlatego tak ważne jest, aby dzieci te mogły otrzymywać pokarm mamy od pierwszych dni. Ponieważ z różnych względów nie zawsze jest to możliwe, warto wówczas skorzystać z mleka innej kobiety, pochodzącego z banku mleka.
Prawidłowa pielęgnacja wcześniaka odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju dziecka. Na początku wcześniaki układane są w tzw. gniazdkach (to specjalne poduszki). Dzieci urodzone przed 34. tygodniem ciąży nie mają odruchu ssania, więc nie mogą być karmione piersią. Mama powinna jednak odciągać pokarm, który jest podawany dziecku przez sondę do żołądka.
Dym tytoniowy ma bardzo niekorzystny wpływ na rozwój układu odpornościowego i oddechowego wcześniaków. Stąd jest całkowity zakaz palenia papierosów przy dzieciach przedwcześnie urodzonych.
Wcześniak, nawet ten najmniejszy, który spędza czas w inkubatorze, tak jak każde dziecko potrzebuje dotyku i ciepła bliskiej osoby. Opiekując się wcześniakiem, należy możliwie często go dotykać, głaskać, przytulać i karmić. Rodzice są zachęcani do bliskiego kontaktu, jakim jest „kangurowanie”, czyli układanie okrytego noworodka na własnej piersi, jeżeli pozwala na to stan dziecka. To udokumentowana wiedza medyczna, że kangurowanie wcześniaka ma bardzo pozytywny wpływ na rozwój dziecka.
Co mówi neonatolog o kangurowaniu wcześniaka:
- Dr n. med. Beata Pawlus, lekarz kierujący Oddziałem Neonatologii Szpitala Św. Rodziny w Warszawie o tym, jak przebiega kangurowanie i dlaczego się je stosuje?
Dzieci przedwcześnie urodzone nie są zbyt słabe, aby nie mogły być poddawane szczepieniom. Wręcz przeciwnie – szczepienia wcześniaków przyspieszają kształtowanie ich odporności, a ich opóźnianie bez jednoznacznych przeciwwskazań, prowadzi do opóźnienia uzyskania odporności i zwiększenia ryzyka zachorowania.
Warto pamiętać, że u wcześniaków przebieg chorób zakaźnych jest zwykle poważniejszy, częściej występują komplikacje i konieczność leczenia w szpitalu.
Im więcej czasu noworodek spędził w łonie mamy, tym większe ma szanse na przeżycie. Aby medycznie określić prawdopodobieństwo, powstała tzw. skala wcześniactwa. Wynika z niej m.in. że:
- Wcześniak urodzony wcześniej niż w 26. tygodniu na ogół waży maksymalnie 750 gramów i mierzy mniej niż 30 cm. Szanse na przeżycie są tutaj bardzo różne, w zależności od indywidualnej kondycji noworodka – u dziecka urodzonego w 26. tygodniu mogą wynosić około 50%, jednak u tych urodzonych wcześniej – znacznie mniej.
- Noworodek urodzony między 26. a 29. tygodniem ciąży jest bardzo niedojrzały - objawia się to m.in. w jego wadze, przeważnie dzieci w tym wieku ważą między 700 a 1600 gramów i mierzą od 30 do 42 cm. Jeśli dziecko urodziło się bliżej 26. tygodnia, szanse na przeżycie malucha wynoszą 90-95%, ale już w 28. czy 29. tygodniu rosną do 98%.
- Noworodki urodzone powyżej 30. tygodnia ciąży mają szanse na przeżycie powyżej 98 proc. – z każdym kolejnym tygodniem spędzonym w łonie mamy, liczba ta wzrasta.
Uznaje się, że najmniejsze wcześniaki z szansami na przeżycie to te urodzone po 23. tygodniu ciąży. Ich przeżywalność w ostatnich latach wzrosła z 20 do 60 proc.
Bardzo trudno określić, kiedy niebezpieczeństwo dla życia zdrowia wcześniaka mija. To bardzo indywidualna sprawa. Bezpieczeństwo wcześniaka zależy od:
- stanu, w jakim przyszedł na świat,
- w którym tygodniu ciąży się urodził,
- jaką miał urodzeniową masę ciała,
- prawidłowej opieki okołoporodowej,
- pielęgnacji i żywienia w pierwszych tygodniach życia,
- opieki zapewnianej po powrocie wcześniaka do domu.
Zwykle do domu wypuszczane są wcześniaki, u których nie stwierdza się już bezpośredniego zagrożenia dla ich życia, a stan dziecka jest na tyle dobry, że rodzice będą w stanie samodzielnie się nim opiekować w warunkach domowych. Warto jednak wiedzieć, że wcześniak aż do minimum 3. roku życia powinien być pod stałą opieką lekarzy wielu specjalności. Niektóre wcześniaki wymagają dłuższej opieki, a skutki wcześniactwa są u nich widoczne także w życiu dorosłym.
Oczywiście! Jednak największe na to szanse mają te z nich, które więcej czasu spędziły w łonie matki – im późniejszy i większy wcześniak (oraz odpowiednia opieka okołoporodowa i w pierwszych tygodniach życia), tym większe szanse na to, że dziecko będzie zdrowe.
U wcześniaków mogą wystąpić wczesne i późne powikłania wcześniactwa. Wczesne, wymieniliśmy wyżej, w części: Wcześniak – powikłania. Ich wystąpienie komplikuje opiekę nad wcześniakiem i pogarsza rokowanie.
Do późnych powikłań wcześniactwa zalicza się:
- opóźnienie rozwoju ruchowego i umysłowego,
- zaburzenia w rozwoju poznawczego i emocjonalnego,
- choroby ośrodkowego układu nerwowego,
- niedokrwistość,
- niedobór masy i wzrostu,
- zaburzenia słuchu,
- wady wzroku.
Bardzo trudno jest prognozować w momencie narodzin wcześniaka, czy i jakie powikłania wcześniactwa u niego wystąpią. Każde dziecko jest inne. Niektóre dzieci wychodzą z wcześniactwa obronną ręką, inne długo borykają się z powikłaniami. Zawsze jednak należy być dobrej myśli i ściśle przestrzegać zaleceń lekarzy w trakcie opieki nad dzieckiem, które urodziło się jako wcześniak.
Zobacz także:
