Aby zmysły pomogły emocjom, czyli co to jest samoregulacja?
Właściwa samoregulacja oznacza, że dostosowujemy i kontrolujemy nasze zachowania w sposób społecznie akceptowalny. Oczywiście część tzw. złych zachowań i niegrzeczności dziecka wynika po prostu z jego... braku wiedzy o tym, co zrobić i jak się zachować w konkretnej sytuacji. Dobra wiadomość zatem brzmi – samoregulację możemy u malca rozwijać i doskonalić. Nieco gorsza jest taka, że potrzeba na to naszego (waszego i dziecka) czasu oraz zaangażowania.
Jak wspierać umiejętność samoregulacji u dziecka?
Oprócz czasu i zaangażowania dorosłego, niezbędna jest też wiedza o tym, jak wspierać rozwój samoregulacji u dziecka. Podpowiadam, co można i warto robić.
12-18 miesięcy to czas, kiedy dzieci stają się świadome społecznych potrzeb i rozwijają zdolność do zmiany swojego zachowania na prośbę ze strony rodzica. W większości przypadków ten wczesny krok w samokontroli wymaga, aby osoba dorosła była w pobliżu i kierowała ich zachowaniem.
W wieku 2 lat, zdolność ta poprawia się do poziomu, w którym dzieci zaczynają rozwijać samokontrolę oraz zdolność do przestrzegania zasad zachowania częściej, nawet gdy nie są w towarzystwie dorosłych.
W wieku 3 lat większość dzieci może uogólniać wcześniej poznane i stosowane strategie samoregulacji. Innymi słowy, dzieci będą postępować w sposób, który odzwierciedla, jak ich zdaniem mama lub tata chciałby, aby zachowywały się w różnych sytuacjach.
Procesy związane z samoregulacją można podzielić na trzy obszary: regulację sensoryczną, regulację emocjonalną i regulację poznawczą.
- Regulacja sensoryczna: Pozwala dzieciom utrzymać odpowiedni poziom koncentracji uwagi, aby odpowiednio reagować w różnych środowiskach na bodźce sensoryczne, zmysłowe.
- Regulacja emocjonalna: Pozwala dzieciom reagować na zasady społeczne okazywaniem emocji poprzez inicjowanie, hamowanie lub zmianę zachowania w danej sytuacji, tak aby było ono akceptowane społecznie.
- Regulacja poznawcza: Pozwala dzieciom na wykorzystanie zdobytej wcześniej wiedzy i doświadczeń do rozwiązywania problemów i związanych z nimi zdolności, w celu skupiania uwagi i wytrwałości w zadaniach.
Dlaczego samoregulacja jest ważna?
Umiejętność samoregulacji jest powiązana z tym, jak dzieci radzą sobie z wyzwaniami życiowymi. Dzięki self-reg maluchy są w stanie lepiej reagować na trudne i stresujące wydarzenia. Pomaga zmniejszyć wpływ ciągłego stresu, mogącego w szczególnych sytuacjach przyczynić się do problemów ze zdrowiem psychicznym.
Jak stwierdzić, czy dziecko ma problemy z samoregulacją?
- Nie reaguje lub reaguje niewystarczająco na pewne sygnały (nie zauważa, że zostało wywołane po imieniu, dotykane, ma wysoki próg bólu).
- Bywa ospałe, apatyczne; wydaje się być we „własnym świecie”.
- Ma trudności z regulowaniem własnych zachowań i emocji; pojawiają się częste napady złości, impulsywne zachowania, maluch łatwo się frustruje lub jest przesadnie ugodowy.
- Napady złości trwają długo i są częste.
- Dziecko łatwo się rozprasza, wykazuje słabą uwagę i koncentrację.
- Ma zaburzenia snu.
- Uwielbia ruch. Wyszukuje intensywne zabawy (ciągłe wirowanie, bieganie, skakanie, rozbijanie się o przedmioty czy ludzi).
- Ma problemy komunikacyjne i niskie umiejętności społeczne.
- Woli bawić się na własną rękę, ma trudności z zabawą z innymi.
- Ma trudności z akceptowaniem zmiany zasad, otoczenia, rutyny domowej lub przechodzeniem z jednej czynności do kolejnej.
- Ma trudności z kontaktami z rówieśnikami i podtrzymywaniem przyjaźni.
- Wydaje się mniej „dojrzałe” niż dzieci w tym samym wieku.
- Ma ścisłe i ograniczone nawyki żywieniowe lub jest wybredne.
Co można zrobić, aby poprawić samoregulację?
Stosujcie różne strategie i metody: próbujcie i doskonalcie różne strategie zarządzania, ponieważ nie wszystkie metody działają na każde dziecko. Szczególnie polecam zwrócić uwagę na te trzy kwestie:
- Przetwarzanie sensoryczne: Tu konieczna jest pomoc w stymulacji sensoryczną poprzez pracę z terapeutą.
- Odgrywanie ról: Zabawa jako sposób na naukę możliwych scenariuszy, aby nauczyć odpowiednich sposobów działania i interakcji.
- Poprawa języka i komunikacji. Zwróćcie uwagę, czy precyzyjnie formułujecie komunikaty do dziecka? Czy ono na pewno rozumie, czego od niego się oczekuje?
Jakie działania mogą przyczynić się do poprawy samoregulacji?
- Dieta sensoryczna, zapewniająca zwrotne informacje sensoryczne dla organizmu. Polega na wykonywaniu różnych czynności ruchowych, których celem jest właśnie poprawa funkcjonowania zmysłów dziecka.
- Ćwiczenia siłowe z rodzicami.
- Spacer zwierząt (naśladowanie sposobu poruszania się różnych zwierząt).
- Trampolina, rower.
- Huśtawki.
- Przytulasy, łapanie i podnoszenie, basen z poduszkami lub kulkami.
- Zabawki do żucia (gryzaki).
Poza tymi pomysłami, polecam waszej uwadze również:
Umiejętności złożone: zadania, które mają zdefiniowany punkt początkowy i końcowy, takie jak łamigłówki, zabawy budowlane, labirynty i kropka do kropki, sortowanie, organizowanie i kategoryzowanie działań.
Tablica aktywności: umożliwia dziecku zobaczenie i zrozumienie, co będzie dalej.
Harmonogramy: pomagają organizować i planować zabawy i ćwiczenia z wyprzedzeniem.
Czasomierze: pomagają w przechodzeniu pomiędzy zadaniami, pokazują dziecku, jak długo i kiedy będzie trzeba wykonać kolejną czynność. Zegary pozwalają nam również wstępnie ostrzec dziecko, gdy ulubiona działalność dobiega końca.
Umiejętności takie, jak koncentracja, dzielenie się i gotowość na zmianę można rozwijać. Dzięki temu dziecko może przejść od zależności wobec innych do samodzielnego decydowania i stanowienia o sobie. A przecież właśnie o to chodzi w wychowaniu!