
Zastanawiasz się, po co w ogóle ktoś wymyślił środki stylistyczne zwane epitetami? Gdyby nagle z dzieł literackich poznikały wszystkie epitety – wiele utworów czytałoby się o wiele trudniej. Jeśli nie wierzysz – wyobraź sobie, że z baśni Andersena „Brzydkie kaczątko” znikają wszystkie przymiotniki, rzeczowniki i imiesłowy, które dotąd wiele mówiły o bohaterze, innych postaciach, elementach krajobrazu, zjawiskach i rzeczach. Albo wyobraź sobie, że czytając książkę, już nigdy nie spotkasz epitetu, który określa kolor – nic nie będzie ani czerwone, ani zielone, ani błękitne. Teraz już wiesz, że epitety są po prostu brdzo potrzebne. Sprawdź, co musisz o nich wiedzieć.
Spis treści:
Czym jest epitet?
Wyjaśnienie słowa epitet należy zacząć od tego, że po grecku epitethon oznacza przydawkę – dokładnie tak, jak część zdania określająca rzeczownik. Najprościej mówiąc, epitet to wyraz określający rzeczownik. Zgodnie z definicją podaną w „Poetyce stosowanej” B. Chrząstowskiej i S. Wysłouch epitet może tylko modyfikować znaczenie rzeczownika np. „gorzka sława” lub je zmieniać np. „suchy ocean”.
Epitetem może być przymiotnik, imiesłów lub rzeczownik.
Epitet może być mniej lub bardziej wyszukany i opisywać rzecz, osobę lub zjawisko na rozmaite sposoby.
Przykłady epitetów to:
- krąg promienisty,
- okienne szpary,
- pyszne rogaliki,
- słoneczny dzień,
- łzy rzęsiste,
- czyste złoto,
- brylantowe gody,
- brylantowa rosa,
- brylant pierwszej wody,
- czarodziejska różdżka,
- czapka niewidka,
- statek widmo,
- pierzchające myśli,
- krzyczące kolory,
- rozkołatane serce,
- niezastąpiony nauczyciel.
Jak rozpoznać epitet?
1. Epitet ma najczęściej formę przymiotnika – przymiotnik to część mowy, która odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? Przykłady epitetów wyrażonych przymiotnikiem to np.:
- ładny dom,
- spokojna ulica,
- grzeczne dziecko,
- zielone osiedle.
2. Epitet może mieć również formę imiesłowu:
- imiesłowu przymiotnikowego czynnego – imiesłów przymiotnikowy czynny dotyczy czynności, którą ktoś właśnie wykonuje, np. czytający, latający, pachnący.
Przykłady epitetów wyrażonych imiesłowem czynnym:
- latający dywan,
- pachnący kwiat. - imiesłowu biernego – imiesłów przymiotnikowy bierny dotyczy przedmiotu czynności, np. ukryty, zaczytany, pochwalony.
Przykłady epitetów wyrażonych imiesłowem biernym:
- zapisany zeszyt,
- podarta bluzka.
Imiesłów czynny od biernego łatwo rozróżnić dzięki końcówkom ich form. Imiesłowy czynne zakończone są na –cy, -ca, -ce, a bierne: - ta, -ty, -te, -na, -ny, -ne.
3. Najrzadziej epitet jest wyrażony za pomocą rzeczownika – rzeczownik to część mowy odpowiadająca na pytanie: kto? co?
Przykłady epitetów wyrażonych rzeczownikiem (jeden rzeczownik opisuje drugie rzeczownik), np.
- cud dziewczyna,
- flaga Polski,
- matka Polka
Rodzaje epitetów z przykładami
Środki stylistyczne zwane epitetami dzielą się na kilkanaście rodzajów. W literaturze możesz spotkać się z następującymi epitetami:
- epitety stałe – zawsze odnoszą się do tej samej postaci, rzeczy lub zjawiska, np. sowiooka Atena, boski Achilles, gromowładny Zeus;
- epitety metaforyczne – kiedy wyraz określający zyskuje nowe, metaforyczne znaczenie, np. gorzki uśmiech (nie chodzi o smak a wyraz twarzy);
- epitety złożone – składają się z dwóch wyrazów, np. miodousty pochlebca (epitet miodousty = miód + usta), czekoladopodobny produkty (epitet czekoladopodobny = czekolada + podobny);
- epitety tautologiczne – te epitety wyrażają coś, co wynika z samych właściwości określanych przedmiotów, np. słodka czekoladka, lodowate mrożonki, masło maślane;
- epitety podmiotowe – inaczej zwane uczuciowymi, wyrażają emocjonalny stosunek do opisywanej rzeczy, zjawiska lub osoby, np. oszałamiająca uroda, ukochana córeczka, ulubiony bohater;
- epitety przedmiotowe – uwydatniają cechę określanego przedmiotu, bez emocjonalnego stosunku, np. twardy orzech, czerwona róża, biały śnieg;
- epitety dynamiczne – te epitety opisują ruch określanego zjawiska, rzeczy lub postaci, np. szybujący latawiec, ruchliwa wiewiórka;
- epitety statyczne – w przeciwieństwie do epitetów dynamicznych – opisują bezruch określanego zjawiska, rzeczy lub postaci, np. nieruchomy element,
- epitety barokowe – epitety pochodzące z utworów czasów baroku, wyszukane i mocno rozbudowane, np. „babo […] wieku naszego nieszlachetna zmazo”;
- epitety zdobiące – inaczej: epitety dekoratywne, to powszechne, utarte określenia, np. zimny grób, złote serce, słodka zemsta;
- epitety parzyste (lub wielokrotne) – to epitety składające się dwóch (w przypadku parzystych) lub więcej (w przypadku wielokrotnych) określeń, np. „łzy me czyste, rzęsiste”, „młodość górna i durna”, „dzieciństwo sielskie, anielskie”;
- epitety superlatywne – epitety, które są określeniami przypisującymi jakąś cechę w najwyższym stopniu, np. najpiękniejsza dziewczyna, najsilniejszy wiatr, najbrzydsze dziecko;
Wśród rodzajów epitetów można wskazać jeszcze: epitety barwne, czyli te, dzięki którym wiemy, jaki co ma kolor, np.
- zielone drzewa,
- purpurowy płaszcz,
- niebieskie oczy.
Warto też wspomnieć o epitetach obraźliwych – to nic innego jak zwykłe obelgi.
Jaką rolę pełnią epitety?
Kiedy wiesz, jak rozpoznać epitet, łatwo możesz odpowiedzieć na pytanie, jaką rolę epitety pełnią w literaturze. Jeśli masz wątpliwości, czytając wiersz lub powieść, spróbuj powykreślać wszystkie epitety i sprawdzić, czy utwór rzeczywiście będzie bardziej wtedy bardziej zrozumiały i przyjazny w odbiorze.
Zobacz także: