Malowanie pisanek i innych jajek wielkanocnych – różne techniki: tradycyjne, ekologiczne, proste i dla zaawansowanych
Malowanie jajek ma bardzo długą tradycję. Nic dziwnego, że przez wieki powstawały naprawdę rozmaite techniki zdobienia jaj: woskiem, naturalnymi barwnikami, wydrapywanymi wzorkami, listkami roślin, naklejkami, farbami czy tuszem. Jeśli zastanawiasz się, jak w tym roku ozdobić jajka, zapraszamy po garść inspiracji. Opisujemy zarówno metody tradycyjne, jak i nowoczesne. Pomysłów na malowanie jajek wielkanocnych jest naprawdę sporo.
Malowaniem jajek wielkanocnych zajmowali się już nasi przodkowie żyjący w czasach Mieszka I. Najdawniejsze pozostałości po pisankach, które znaleziono w okolicach Opola, według ekspertów pochodzą z X wieku.
Kiedy maluje się jajka wielkanocne? Odpowiedź brzmi po prostu: przed Wielkanocą. Nic nie stoi na przeszkodzie, by w waszej rodzinie odbywało się to w konkretny dzień (np. w Wielki Czwartek), ale równie dobrze może być to np. ostatni weekend przed świętami.
Dawniej zdobieniem jaj na Wielkanoc zajmowały się wyłącznie kobiety. Dziś nic nie stoi na przeszkodzie, by pisanki, kraszanki, wydrapywanki czy naklejanki przygotowywała cała rodzina. Malowanie jajek wielkanocnych dla dzieci będzie prawdziwym wydarzeniem! Wybierzcie technikę zdobienia jaj i wzór, który sprawi, że święta będą jeszcze bardziej bogate w bliskie nam znaczenia. Ręcznie zdobione jajka wielkanocne z pewnością będą wspaniałą ozdobą wielkanocnego stołu.
Pomysły na zdobienie jajek wielkanocnych:
Aby wyczarować jajka malowane woskiem, potrzebne są:
- jajka (umyte, bo brudna skorupka nie przyjmie wosku),
- rozpuszczony, gorący wosk (najlepiej pszczeli),
- tzw. cebulak, czyli woda ugotowana z łupinami cebul – ważne, aby był wystudzony,
- drewniany patyczek, którego końcówką będziemy robić woskowe wzorki.
Drewniany patyczek maczamy w wosku i szybkim ruchem „rysujemy” tymże woskiem wzorek. Ozdobione woskowymi wzorami jajka wrzucamy do wystudzonego cebulaka (wywaru z łupin cebuli, przepis niżej) i zagotowujemy. Skorupka zabarwi się na ciemnobrązowy kolor w miejscach, na których nie nałożyliśmy wosku. Ten pomysł na zdobienie jajek sprawdzi się zwłaszcza w przypadku starszych dzieci.
Jak zafarbować jajka wielkanocne? Naturalnych barwników możemy użyć zarówno, gdy chcemy pomalować jajka woskiem, jak i wtedy, gdy chcemy uzyskać jednobarwne jajka, tzw. kraszanki. Nie musimy wcale (jak dawniej) gromadzić w tym celu kory dębu czy pędów młodego żyta.
Chcąc uzyskać kolor:
- ciemnobrązowy – użyjmy, jak nasi przodkowie, łupin cebuli (łupiny – im ich więcej, tym intensywniejszy kolor – zalewamy wodą i gotujemy kilkanaście minut, uzyskamy wywar, do którego wystarczy włożyć jajka i gotować na twardo kilka minut),
- ciemnoróżowy – sięgnijmy po buraki (2 buraki należy pokroić, zalać 1 litrem wody i 3 łyżkami octu, dodać 2 łyżki stołowe soli – w taki wywar włożyć jajka i gotować, po ugotowaniu pozostawić w garnku z wywarem na kwadrans),
- niebieskofioletowy – użyjmy kapusty czerwonej (główkę kapusty trzeba pokroić, zalać wodą, gotować pół godziny i odcedzić, do wywaru dodać 3 łyżki stołowe octu i 1 łyżkę stołową soli – wkładamy doń ugotowane jajka i trzymamy w wywarze tak długo, aż nabiorą odpowiadającego nam koloru),
- zielony – wykorzystajmy szpinak, liście pokrzywy, trawę („zieleninę” należy zalać wodą, pogotować, odcedzić, dodać 2 łyżki octu i włożyć do niego ugotowane jajka),
- żółty, pomarańczowy – weźmy kurkumę lub curry (3 łyżeczki na litr wody, należy dodać po 2 łyżki octu i soli – w wywarze ugotować jajka i pozostawić je w nim jeszcze na ok. 3 godziny).
Odcień, jaki uzyskamy, zależy od trzech czynników: koloru skorupki jajka, ilości „barwnika” użytego do przygotowania wywaru oraz czasu, w którym pozostawimy jajka w wywarze.
Ostatnio coraz większą popularnością cieszy się metoda „pończoszana”, dzięki której powstają małe dzieła sztuki, czyli jajka, które zdobią motywy botaniczne. Nie trzeba przy tym mieć talentu do malowania listków czy kwiatów. Wystarczy gałązka natki pietruszki lub inny fragment rośliny (paprotki, bluszczu itp.), który chcemy nanieść na skorupkę jajka. Oprócz tego należy przygotować pończochę (lub cienkie rajstopy) i garnek z wodą.
Listek przykładamy do jajka, po czym całość owijamy fragmentem pociętych wcześniej cieniutkich rajstop. Koniec rajstop dokładnie zawiązujemy nitką – tak by listek się nie przemieszczał. Tak „zapakowane” jajka umieszczamy w wywarze, który zabarwi je na pożądany kolor.
Inną metodą malowania jajek jest wydrapywanie (skrobanie, rysowanie) wzorków na kraszance. Używa się do tego ostrego narzędzia: igły, pinezki, nożyka, dłutka. Ta technika była bardzo popularna, o czym świadczy wiele nazw określających udekorowane w ten sposób jajka: wydrapywanki, skrobanki, rysowanki, malowanki, kraszanki drapane, itd.
W zależności od umiejętności za pomocą wydrapywania możemy udekorować kraszanki np. motywem bazi, kwiatków, kurczaczka, zajączka czy koronkowych szlaczków.
W malowaniu jajek wielkanocnych farbami mogą uczestniczyć już przedszkolaki. Dla dzieci będzie to wspaniała zabawa połączona z satysfakcją. Gdy chcemy włączyć do malowania jajek jeszcze młodsze dzieci, zadbajmy o to, by farby (mazaki) przeznaczone były dla maluchów poniżej 3. roku życia.
Jak już wiemy, kraszanki są jednej barwy, podczas gdy pisanki olśniewają wieloma kolorami. Jeśli lubimy różnobarwne pisanki – do ich malowania można wykorzystać zarówno farby, jak i mazaki (zwykłe lub np. pisaki akrylowe).
Jako narzędzi do malowania jajek farbkami można używać zarówno różnej grubości zwykłych pędzelków, jak i narzędzia do zdobień zakończonego kuleczką.
Czym malować jajka na Wielkanoc? Aby odkryć swój ulubiony sposób malowania pisanek, warto wypróbować różne rodzaje farb oraz pędzelków czy pisaków. Najwięcej zwolenników mają farby akrylowe lub tusz, zdecydowanie najmniej – farbki akwarelowe. Jak to często bywa, również w przypadku malowania jajek wiele zależy od indywidualnych upodobań i umiejętności.
Najmłodszym możemy zaproponować też kolorowanki z jajkami wielkanocnymi (nasze szablony mogą być też inspiracją do odwzorowania ich na jajkach).
Jeszcze inną metodą dekorowania jajek jest naklejanie na nie rozmaitych wzorów (np. ludowych) lub elementów. To stosunkowo nowa technika malowania jajek, która polega na oklejaniu ich różnego rodzaju materiałami, takimi jak: jaskrawe nitki wełniane, barwne wycinanki (np. łowickie kogutki), tkaniny, fragmenty koronek lub łańcuszków zrobionych na szydełku. Świetnie mogą się sprawdzić również: cekiny, perełki, suszone kwiaty, wstążeczki czy brokat.
Najczęściej okleja się nie „pełne” jajko a wydmuszkę. Wymaga to zatem sporej delikatności, jednak efekt może być oszałamiający.
Zgodnie z tradycją, na pisankach czy kraszankach nie może zabraknąć motywów solarnych, czyli związanych ze słońcem. Ich rolę pełniły nanoszone na jajka rozety.
Innym dawnym i przesyconym symboliką wzorem był tzw. trykwetr (inaczej: trojak) – znak przypominający literę Y, złożony zawsze z trzech elementów (nie tylko linii, ale i meandrów czy też np. 3 płatków kwiatu). Trykwert oznaczał symbol słońca, ale i m.in. trzy etapy ludzkiego życia (młodość, wiek dojrzały, starość) czy trzy formy takie jak: ziemia, niebo i morze.
Później pojawiły się takie motywy jak: paski, kropki, łezki, szlaczki czy rośliny lub zwierzęta. A także serca – wszak pisanki czy kraszanki były dawniej prezentami dla bliskich (wymieniali je między sobą również zakochani).
Współcześnie możemy sięgać do symboli wielkanocnych, które kojarzą nam się z Wielkanocą. Lub postawić na elementy nawiązujące do wiosny (gałązki bazi, fiołki, niezapominajki) czy też zupełnie nowatorskie pomysły (napisy, krajobrazy, portrety, formy graficzne, itp.).
Źródła:
M. Borejszo: Wielkanoc w polskiej kulturze. Warszawa 1997
J. Kamocki, J. Kubienia: Polski rok obrzędowy, Kraków 2008
Nota popularyzatorska dot. pisanki z początku XX w., Muzeum Narodowe w Lublinie
Zobacz także:
