Od kiedy sprawowany jest obrzęd topienia marzanny? Jak może wyglądać w XXI wieku? Czy można topić marzannę, nie obawiając się, że straż miejska wlepi nam mandat za zanieczyszczanie środowiska? I czym właściwie ta marzanna jest?
Spis treści:
Marzanna to słomiana kukła, którą zwykło się uznawać za symbol zimy, chorób i śmierci. Dawniej zima dawała się we znaki nawet najbogatszym, nie mówiąc o najuboższych warstwach społecznych, dla których zimowe miesiące często oznaczały głód, zarazy i śmierć. Zwyczaj topienia marzanny miał symbolizować przeganianie niosącej tyle zła zimy. I podchodzono do niego bardzo serio.
Nazwa „marzanna” pochodzi o imienia słowiańskiej bogini zimy, śmierci i odrodzenia – Marzanny. W różnych częściach Europy występowała ona również jako: Marzana, Mora, Morena, Morana, Marena, Morzyca, Morowa Panna, Śmiercicha, Śmiertka lub Śmierć. Słowiańska bogini Marzanna jest odpowiednikiem rzymskiej bogini Ceres (greckiej Demeter), czczonej jako patronka zaświatów, ale także urodzaju i odradzania się natury. Bogini Ceres po czasie spędzonym w krainie umarłych wraca na ziemię, błogosławiąc polom, łąkom, rolnikom i pasterzom.
Tradycja topienia marzanny na ziemiach polskich sięga czasów wczesnego średniowiecza. O tym obrzędzie wspominał już dawny kronikarz, Jan Długosz, ubolewając, że pogański lud wciąż czci boginie: Dianę (Dziewannę) i Ceres (Marzannę). Przez całe wieki Kościół wydał wiele zakazów związanych z wiarą w oba bóstwa, dotyczyły również topienia marzanny. Mimo to tradycja przetrwała do dziś.
Marzanna od początku miała wygląd słomianej kukły, którą nadziewano na długą tykę i niesiono do najbliższej rzeki lub jeziora. Nie była zbyt piękna. Ubierano ją w sukienkę lub białe prześcieradło przewiązane w pasie, tak by nikt nie miał wątpliwości, że to postać kobieca. Zakładano jej także wianek, korale, wstążki. W zależności od regionu, marzanna nosiła również welon panny, która jako ostatnia ze wsi wyszła za mąż lub koszulę osoby, która ostatnio zmarła.
Przed utopieniem marzanny zwykle zdzierano z niej „szaty” i dekoracje. Prócz wianka, kobiecego ubrania i ozdób, w dawnych pieśniach towarzyszących obrzędom topienia marzanny zachowały się wzmianki o takich jej atrybutach jak złoty klucz (lub pęk kluczy) i jabłko.
Topienie marzanny odbywa się co roku 21 marca, w pierwszy dzień wiosny. Ale nie zawsze zwyczaj ten praktykowano w tym samym terminie. Do początków XX wieku obrzędu topienia marzanny dokonywano w czwartą niedzielę wielkiego postu, tzw. niedzielę czarną, niedzielę białą, niedzielę śmiertną lub laetare, czyli niedzielę radosną. Marzannę należało najpierw oprowadzić po każdym z domostw, po czym wynieść poza granice wsi i rzucić do wody lub podpalić. Albo – najpierw podpalić, a następnie utopić. Wszystko po to, by przepadła na dobre, a wraz z nią nielubiana i dająca się we znaki ludziom zima.
Topienie marzanny dzisiaj nie ma już tak poważnego charakteru jak dawniej, traktuje się je jak zabawę. W dodatku, coraz częściej – jako zabawę w duchu ekologicznym.
Ekologiczna marzanna (ekomarzanna) na miarę XXI wieku to kukła, którą robi się z odpadków, np. makulatury lub wyłącznie naturalnych tworzyw (słomy, gałązek, siana, trocin, makaronu). Często też nie wrzuca się jej do wody ani nie pali, tylko niesie na konkurs piękności, w którym biorą udział inne ekomarzanny.
Czy dzisiaj można topić marzannę? Okazuje się, że tak, pod warunkiem, że po jej „utopieniu” wszystko posprzątamy. Inaczej straż miejska może ukarać nas mandatem za zanieczyszczanie środowiska.
Bibliografia:
J. G. Frazer: Złota gałąź, 1965
W. Kopaliński: Marzanna w: Słownik mitów i tradycji kultury, t. II, Warszawa 2007
M. Łuczyński: Semantyka obrzędów wiosennych związanych z Marzanną i Jaryłą (próba rekonstrukcji „Prasłowiańskiego tekstu”), Respectus Philologicus, 2006, nr 10
Zobacz także:
Każdego dnia mama wkłada wiele siły, by jej maluch był zdrowy i uśmiechnięty. Tym samym stara się stawiać tylko na skuteczne rozwiązania – nie ma tu miejsca na bylejakość. Aby wspomagać odporność i wspierać ogólne funkcjonowanie organizmu, coraz częściej wielozadaniowa mama zwraca się w stronę natury, która jak się okazuje… jest jej sprzymierzeńcem! Podpowiadamy, jak wygląda dzień mamy-strażniczki odporności, która wie, jak skutecznie wspomagać odporność dziecka. Jeśli chcesz iść w jej ślady to…: 1. Zacznij dzień od… pożywnego śniadania! Wszyscy wokół wiedzą, że zbilansowana i zdrowa dieta wpływa na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę, że codzienne menu ma również bezpośredni wpływ na odporność… Mama-strażniczka odporności o tym nie zapomina! Na śniadanie serwuje maluchowi pyszny omlet z warzywami i pełnoziarnistym pieczywem lub owsiankę z sezonowymi owocami. W komponowaniu posiłków jest doskonała – idealnie wie, jak dostarczyć do organizmu dziecka składniki odżywcze, witaminy, minerały, a wszystko po to, by organizm był w formie przez cały rok. 2. Po śniadaniu… spacer! Aktywności fizycznej nigdy dość W myśl zasady, że nie ma złej pogody, a jedynie nieodpowiednie ubrania. Nawet jeśli pogoda wydaje się zniechęcać – nie warto rezygnować ze spacerów i zabaw na powietrzu. Mama, która dba o zdrowie malucha zna sposoby, by hartować organizm i… ograniczać stres. Wie, że jest to ważne, by maluch był zdrowy. W codziennym rozkładzie dnia warto znaleźć czas i miejsce na poszukiwanie wiosny, łapanie promienia słońca i przysłuchiwanie się odgłosom natury. Od tych aktywności nie odstraszy nawet wiosenny deszcz. 3. Powrót do domu. Mycie rąk i… ukochany relaks Mama-strażniczka odporności, która wraca ze spaceru, uczy malucha, by zawsze mył rączki. Nie...
Lista ptaków przylatujących na wiosnę do Polski jest dość długa. Nie wszystkie z tych gatunków uda się wiosną wypatrzeć, dlatego wybraliśmy te, które są najbardziej charakterystyczne i uznawane za symbol powracającej wiosny. Można zacząć się za nimi rozglądać już w końcówce lutego. Poza zdjęciami ptaków zwiastujących wiosnę zamieszczamy też linki, które pozwolą posłuchać charakterystycznych odgłosów przez nie wydawanych. Bo niektóre ptaki wiosenne łatwiej jest usłyszeć niż zobaczyć. Podpowiadamy też, gdzie najłatwiej spotkać poszczególne gatunki. Jakie ptaki przylatują na wiosnę: Skowronek Żuraw Bocian biały Czajka Jerzyk Jaskółka Ptaki wiosenne: Skowronek fot. Adobe Stock Te trudne do wypatrzenia ptaki wracają do Polski na przełomie lutego i marca. Są niewielkie (ciut większe od wróbla) i ziemistoszare, a ich miejscem bytowania są pola i łąki. W naszym kraju gniazduje aż 30 proc. skowronków z Unii Europejskiej – 70 milionów par. Skowronki kojarzone są z wsią – mówi się, że gospodarz wstaje i kładzie się spać ze skowronkiem. Latem słychać nad polami jego śpiew. Słysząc trele skowronka, warto zadrzeć głowę do góry – czasami udaje się wypatrzyć na tle nieba wiszącą w powietrzu sylwetkę tego zwiastuna wiosny. Posłuchaj śpiewu skowronka . Ptaki wiosenne: Żuraw fot. Adobe Stock W końcu marca z Francji lub Hiszpanii wracają do Polski żurawie. Jesienią słychać ich charakterystyczne odgłosy zwane klangorem. Żurawie są większe od bocianów i mają zwisające z ogona ozdobne pióra. Pióra tych ptaków są szare, a na końcach skrzydeł – czarne. Żuraw może mieć długość nawet 125 cm, a jego skrzydła rozpiętość 2 metrów. Podczas pierwszego lotu samolotem z dzieckiem warto mu powiedzieć, że żuraw znajduje się w logo Polskich Linii Lotniczych. Żuraw gniazduje na...
