![Wszystkie części mowy jak na dłoni [pytania i przykłady części mowy]](https://s3.mamotoja.pl/newsy/wszystkie-czesci-mowy-jak-na-dloni-pytania-i-przyklady-czesci-mowy-120796-4_3.jpg)
Z częściami mowy mamy do czynienia w wielu sytuacjach, kiedy mówimy, gdy piszemy (np. wypracowanie, post na Instagramie czy SMS-a), gdy słuchamy (np. tego, co mówią lub śpiewają inni ludzie) lub kiedy czytamy (np. książki, wiadomości, a nawet napisy na murach). Sprawdź, jakie wyróżniamy części mowy i co warto wiedzieć o każdej z nich. Przy okazji przekonasz się, że nie są ci tak zupełnie obce.
Spis treści:
- Części mowy – co to takiego?
- Części mowy: charakterystyka (pytania, przykłady)
- Odmienne i nieodmienne części mowy
- Jak jeszcze dzielimy części mowy?
Części mowy: co to w ogóle jest?
Części mowy to nic innego jak wyrazy, których używamy na co dzień. W języku polskim mamy 10 części mowy, to:
- rzeczownik
- czasownik
- przymiotnik
- liczebnik
- zaimek
- przysłówek
- przyimek
- spójnik
- wykrzyknik
- partykuła.
Części mowy dzieli się na odmienne i odmienne. To jest najważniejszy podział dotyczący części mowy. Na wszystkich 10 części mowy: 5 jest odmiennych, 5 nieodmiennych.
Odmienne części mowy to:
- rzeczownik
- czasownik
- przymiotnik
- liczebnik
- zaimek.
Nieodmienne części mowy:
- przysłówek
- przyimek
- spójnik
- wykrzyknik
- partykuła.
Więcej o odmiennych i nieodmiennych częściach mowy piszemy w dalszej części tekstu.
Części mowy: charakterystyka (pytania plus przykłady)
Oto wszystkie części mowy, które występują w języku polskim:
Rzeczownik
- odpowiada na pytania: kto? co?
- oznacza: osoby, przedmioty, rośliny, zwierzęta, cechy, czynności lub pojęcia
- przykłady rzeczowników: dom, mama, Gdańsk, uspokojenie, szczerość, solidarność
- rodzaje rzeczowników: pospolite (kot, szkoła, talerz), własne (Maria, Bambi, Wawel), żywotne (źrebię), nieżywotne (zabawka)
- funkcje rzeczownika w zdaniu: jako podmiot (np. Mama poszła z nami.), przydawka (np. Kot Agnieszki jest przesympatyczny.), orzecznik (Karol to rozrabiaka), okolicznik (Bociany wrócą wiosną) lub dopełnienie (np. Nauczyciel robił mu trudności)
Czasownik
- odpowiada na pytania: co robi? co się z nim/nią dzieje?
- oznacza: czynności albo stany
- przykłady czasowników: piszę, tęsknisz, czyta, jest, chodzimy, spacerują, wyzdrowieli
- rodzaje czasowników: dokonane (napisałam), niedokonane (piszę)
- funkcje czasownika w zdaniu: jako orzeczenie (np. Maciek lubi wędrować.,) podmiotu (np. Śpiewający popełnił gafę.), dopełnienie (Bardzo długo marzyłam o tym spotkaniu) lub okolicznik (Wywracając się, przedszkolak spotrącił talerz).
Przymiotnik
- odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?
- oznacza: cechy, właściwości ludzi, zwierząt, rzeczy i pojęć
- przykłady przymiotników: mój, czerwona, jasne, ojca,
- rodzaje przymiotników: męski (np. ładny, srebrny), żeński (np. ładna, srebrna) i nijaki (np. ładne, srebrne)
- funkcje przymiotnika w zdaniu: podmiot (np. Chory skarżył się na ból gardła), przydawka (np. Fioletowa lawenda pachniała oszałamiająco), dopełnienie (np. Podczas spaceru spotkali kudłatego kundelka) lub orzecznik (np. Wcale nie jestem leniwa)
Zaimek
- odpowiada na pytania: te same, na które odpowiadają części mowy, jakie zastępują
- oznacza: inne części mowy, które pozwalają skrócić wypowiedź lub uniknąć powtórzeń,
- przykłady zaimków: ja, ty, on, co, nic
- rodzaje zaimków: osobowe (np. ty, my, oni), wskazujące (np. ten, tamta, tamto), pytające (np. co? jaki?), przeczące (np. nikt, żadna), względne (gdy łączą zdania podrzędne z nadrzędnymi, np. kto? co?), zwrotne (np. się)
- funkcje zaimków w zdaniu: jako podmiot (np. Ona zrywała te kwiaty z myślą o mamie), dopełnienie (np. Mama ugotowała taki obiad, by mu smakował), przydawka (np. Nie wierzę w żadne duchy)
Liczebnik
- odpowiada na pytania: ile? który z kolei?
- oznacza: ilość, kolejność
- przykłady liczebników: jeden, pierwszy, pięcioro
- rodzaje liczebników: główne (np. jeden, dwa, trzy), porządkowe (np. pierwszy, piąty, setny), ułamkowe (np. półtora, ćwierć, pół), zbiorowe (np. troje, czworo, siedmioro), nieokreślone (np. kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt); inny podział dzieli liczebniki na proste (np. pięć, jedenaście, milion) i złożone (trzydzieści trzy, dwa tysiące jeden, tysiąc dwieście trzeci),
- funkcje liczebnika w zdaniu: jako przydawka (np. Dzieci najbardziej lubiły się bawić we dwoje), orzecznik (np. Nie zamierzam być tą trzecią!)
Przysłówek
- odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
- oznacza: miejsce, czas lub sposób
- przykłady przysłówków: spokojnie, wewnątrz, wieczorem
- rodzaje przysłówków: sposobu (brzydko, sprawnie, sprytnie), miejsca (blisko, daleko, wszędzie), czasu (jutro, nigdy, zawsze)
- funkcje przysłówka w zdaniu: jako okolicznik (np. Ania podczas lekcji zachowywała się dziwnie)
Przyimek
- nie odpowiada na żadne pytania,
- oznacza: część mowy, która dopiero wraz z innymi wyrazami może tworzyć pewną sensowną całość (tzw. wyrażenie przyimkowe)
- przykłady przyimków: pod, z, w,
- rodzaje przyimków: proste (np. ku, z, o) i złożone (pomimo, obok, zza)
- funkcje przyimka w zdaniu: jako niesamodzielna część mowy może posiadać określoną funkcję wyłącznie w połączeniu z inną częścią mowy, (np. Dziewczynki poszły na spacer – jako okolicznik)
Spójnik
- ta część mowy również nie odpowiada na żadne pytania
- oznacza: połączenie wyrazów w zdaniu lub wypowiedzi
- przykłady spójników: i, ale, albowiem
- rodzaje spójników: współrzędne (np. oraz, zatem, dlatego) i podrzędne (gdyż, ponieważ, żeby),
- funkcje spójnika w zdaniu: spaja elementy wypowiedzi, w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej
Wykrzyknik
- ta część mowy również nie odpowiada na żadne pytania,
- oznacza: emocje, zawołanie, wolę osoby mówiącej
- przykłady wykrzykników: ach! hej! ha!
- rodzaje wykrzykników: prócz wykrzykników wyważających uczucia (np. auć!) lub wolę (np. hej!) wyróżniamy również wykrzykniki dźwiękonaśladowcze (np. dzyń, biiip, łup) i apelatywne (np. hejże, dobra, ćśśś)
- funkcje wykrzyknika: podkreślenie siły wypowiedzi, emocji, zaakcentowanie hałasu, w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej
Partykuła
- ta część mowy również nie odpowiada na żadne pytania,
- oznacza: wyrażenie lub podkreślenie emocji
- przykłady partykuł: właśnie, czy, niech
- rodzaje partykuł: twierdząca (np. tak), rozkazująca (np. niech), wątpiąca (np. bodaj), przypuszczająca (np. by), ograniczająca (np. tylko), przecząca (np. ani), mnożna (np. razy).
- funkcje partykuł: w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej lecz akcentuje emocje towarzyszące wypowiedzi)
Odmienne i nieodmienne części mowy
Jak już wspomnieliśmy wyróżniamy odmienne i nieodmienne części mowy.
Odmienne części mowy:
Wśród odmiennych części mowy są te z nich, które odmieniają się przez przypadki, liczby, strony, osoby, rodzaje. Jak zaraz się przekonasz, poszczególne części mowy wcale nie muszą odmieniać się przez wszystkie te kategorie.
- Rzeczowniki odmieniają się przez:
- przypadki (np. kolega, kolegi, koledze, kolegę, kolegą, koledze, kolego)
- liczby (np. kolega – koledzy)
- Czasowniki odmieniają się przez:
- osoby (np. jem, jesz, je, jemy, jecie, jedzą)
- liczby (np. jem – jemy)
- czasy (np. jem – czas teraźniejszy, zjem – czas przyszły, zjadłem – czas przeszły)
- strony (jedząc – strona czynna, jedzony – strona bierna)
- tryby (jem – tryb oznajmujący, zjadłbym – tryb przypuszczający, jedz – tryb rozkazujący)
- Przymiotniki odmieniają się przez:
- przypadki (np. mądry, mądrego, mądremu, mądrego, mądrym, mądrym, mądry)
- liczby (np. mądry– mądrzy)
- rodzaje (np. mądry, mądra, mądre)
- Zaimki odmieniają się przez:
- przypadki (np. ja, mnie, mi, mnie, mną, mnie, ja)
- liczby (ja - my, ona - one)
- rodzaje (on, ona, ono)
- Liczebniki odmieniają się przez:
- rodzaje - wyjątek to liczebniki ułamkowe (np. jeden, jedna, jedno)
Nieodmienne części mowy
Nieodmienne części mowy nie odmieniają się ani przez przypadki, ani przez liczby, czasy, strony, osoby i rodzaje.
- Spójniki
- Przysłówki
- Przyimki
- Wykrzykniki
- Partykuły
Jako ćwiczenie możesz przeczytać ostatnią otrzymaną wiadomość na portalu społecznościowym lub SMS i odpowiedzieć sobie, jakimi częściami mowy są składające się nań wyrazy. Trenować możesz też na wybranym zdaniu z książki lub dowolnego tekstu.
Jak jeszcze dzielimy części mowy?
Części mowy dzieli się również na takie, które mogą występować samodzielnie i na takie, które wymagają sąsiedztwa innych wyrazów.
Części mowy dzielimy również na:
- Nazywające – rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki
- Wskazujące – zaimki, zaimki dzierżawcze, zaimki przysłówkowe
- Szeregujące – liczebniki główne, porządkowe i przysłówkowe
Części mowy możemy podzielić także na:
- Prymarne – rzeczowniki, zaimki, liczebniki główne
- Sekundarne – przymiotniki, dzierżawcze, liczebniki porządkowe
- Tercjarne – przysłówki, zaimki przysłówkowe, liczebniki przysłówkowe.
Zobacz także:

Zastanawiasz się, po co w ogóle ktoś wymyślił środki stylistyczne zwane epitetami? Gdyby nagle z dzieł literackich poznikały wszystkie epitety – wiele utworów czytałoby się o wiele trudniej. Jeśli nie wierzysz – wyobraź sobie, że z baśni Andersena „Brzydkie kaczątko” znikają wszystkie przymiotniki, rzeczowniki i imiesłowy, które dotąd wiele mówiły o bohaterze, innych postaciach, elementach krajobrazu, zjawiskach i rzeczach. Albo wyobraź sobie, że czytając książkę, już nigdy nie spotkasz epitetu, który określa kolor – nic nie będzie ani czerwone, ani zielone, ani błękitne. Teraz już wiesz, że epitety są po prostu brdzo potrzebne. Sprawdź, co musisz o nich wiedzieć. Spis treści: Czym jest epitet? Jak rozpoznać epitet? Rodzaje epitetów z przykładami Jaką rolę pełnią epitety? Czym jest epitet? Wyjaśnienie słowa epitet należy zacząć od tego, że po grecku epitethon oznacza przydawkę – dokładnie tak, jak część zdania określająca rzeczownik. Najprościej mówiąc, epitet to wyraz określający rzeczownik. Zgodnie z definicją podaną w „Poetyce stosowanej” B. Chrząstowskiej i S. Wysłouch epitet może tylko modyfikować znaczenie rzeczownika np. „gorzka sława” lub je zmieniać np. „suchy ocean”. Epitetem może być przymiotnik, imiesłów lub rzeczownik. Epitet może być mniej lub bardziej wyszukany i opisywać rzecz, osobę lub zjawisko na rozmaite sposoby. Przykłady epitetów to: krąg promienisty, okienne szpary, pyszne rogaliki, słoneczny dzień, łzy rzęsiste, czyste złoto, brylantowe gody, brylantowa rosa, brylant pierwszej wody, czarodziejska różdżka, czapka niewidka, statek widmo, pierzchające myśli, krzyczące kolory, rozkołatane...

Aby precyzyjnie wyjaśnić, czym jest równoważnik zdania, musimy najpierw przypomnieć, czym jest zdanie. Według definicji podanej w „Słowniku języka polskiego” zdanie to: „zespół wyrazów powiązanych zależnościami gramatycznymi zawierający orzeczenie”. Orzeczenie z kolei to nic innego jak osobowa forma czasownika, czyli np. wyrazy: piszę, czarujesz, patrzymy (ponieważ: pisano, pisać czarowano, czarować, patrzono, patrzeć – to bezosobowe formy tych przykładowych czasowników). Oto przykłady zdań (podkreślone wyrazy to orzeczenia): Oto szarlotka, którą mama upiekła z najlepszych jabłek. Krzyś poszedł na spacer. Pieski wesoło biegały po ogrodzie. Wiedząc już, co to jest zdanie, z pewnością łatwiej ci będzie zrozumieć definicję równoważnika zdania. Spis treści: Równoważnik zdania – definicja, przykłady Co ma imiesłów do równoważnika zdania Jak przekształcić równoważnik zdania na zdanie – przykłady Równoważnik zdania: definicja, przykłady Definicja równoważnika zdania brzmi tak: Równoważnik zdania to zespół wyrazów powiązanych zależnościami gramatycznymi, nie zawierający orzeczenia. Przykłady równoważników zdań: Zakaz wyprowadzania psów bez smyczy! Ten pałac to kompletna ruina. Cześć, wszystko w porządku? Uwaga, cofnąć się! Mamo, to ja Aby jeszcze lepiej zrozumieć, czym jest równoważnik zdania, warto spojrzeć na kilka kolejnych przykładów : Oto szarlotka mamy z najlepszych jabłek. Krzyś na spacerze. Wesoła bieganina piesków w ogrodzie. Jak widać, informacje zawarte w tych równoważnikach zdań nie różnią się specjalnie od podanych wyżej zdań. A jednak nie są takie same, ponieważ nie mają orzeczenia. Tak, to wszystko, co wyznacza różnicę pomiędzy zdaniem a równoważnikiem...