Fenyloketonuria – to warto wiedzieć!

Fenyloketonuria (PKU) jest chorobą genetyczną. Szacuje się, że rodzi się z nią średnio jedno na 10-15 tysięcy dzieci. Nieleczona prowadzi do uszkodzenia układu nerwowego i upośledzenia umysłowego.

Spis treści:

• Przyczyny fenyloketonurii
• Objawy choroby
• Diagnozowanie PKU
• Stopień ciężkości choroby
• Rokowania dla chorych
• Leczenie PKU
• Dieta – podstawowe zasady
• PKU – komponowanie jadłospisu
• Fenyloketonuria a ciąża
• Najnowsze osiągnięcia medycyny w leczeniu PKU

Przyczyny fenyloketonurii

Choroba rozwija się u dzieci, które od obojga rodziców odziedziczyły zmutowany gen położony w dwunastym chromosomie. Mutacja tego genu sprawia, że organizm dziecka nie potrafi przekształcać fenyloalaniny w tyrozynę. Skutkiem tego fenyloalanina zaczyna kumulować się w ciele. Mogą występować też niedobory tyrozyny. Brak odpowiedniego postępowania skutkuje uszkodzeniem układu nerwowego, głównie mózgu.

Objawy choroby

Nieleczona fenyloketonuria prowadzi do pojawienia się szeregu objawów. Należą do nich:

• napady padaczkowe,
• upośledzenie rozwoju ruchowego i umysłowego,
• zaburzenia postawy i chodu,
• obniżenie napięcia mięśniowego (hipotonia),
• sztywnienie stawów,
• zmiany skórne,
• "mysi" zapach potu.

Diagnozowanie PKU

Polega na oznaczeniu stężenia fenyloalaniny we krwi. W Polsce stosuje się przesiewowe badania noworodków, od których pobiera się krew w trzeciej dobie życia. Wcześniejsze pobranie krwi mogłoby nie wykazać nieprawidłowości. Od 1998 roku stosuje się nowoczesną metodę badania zwaną badaniem kolorymetrycznym.
Innym sposobem diagnozowania fenyloketonurii jest oznaczenie stężenia metabolitów (produktów przemiany) fenyloalaniny w moczu.

Stopień ciężkości choroby

Na podstawie stężenia fenyloalaniny we krwi wyróżnia się trzy stopnie choroby:

• fenyloketonuria klasyczna. Diagnozuje się ją, gdy na zwykłej diecie stężenie tego aminokwasu we krwi wynosi 1200 µmol/l lub więcej.
• fenyloketonuria łagodna – stężenie fenyloalaniny we krwi na zwykłej diecie wynosi 600-1200 µmol/l.
• łagodna hiperfenyloalaninemia – stężenie fenyloalaniny we krwi na zwykłej diecie wynosi 600 µmol/l lub mniej.

Rokowania dla chorych

Jeśli choroba została wcześnie wykryta, wdroży się odpowiednie postępowanie i będzie ono konsekwentnie realizowane, rokowania są bardzo dobre – skutki choroby nie wystąpią.

Leczenie PKU

Niestety przyczyn choroby nie da się wyeliminować. Leczenie polega na stosowaniu rygorystycznej diety, którą należy wdrożyć najpóźniej w ciągu dwóch tygodni od narodzin dziecka, u którego stwierdzono chorobę. Jest to dieta eliminująca produkty zwierające fenyloalaninę i nazywana jest dietą niskofenyloalaninową.

U niemowlęcia stosuje się specjalne mieszanki, w których znajdują się białka o niskiej zawartości aminokwasu szkodzącego choremu. Przykładem takiego preparatu jest hydrolizat kazeiny – ubogi w fenyloalaninę, a bogaty w tyrozynę.

Dieta – podstawowe zasady

Każdy chory powinien mieć indywidualnie dopasowaną dietę – lekarz ustala bezpieczne dla niego dawki fenyloalaniny.
Zasadniczo z diety eliminuje się następujące produkty:

• mięso,
• ryby,
• jaja,
• mleko i jego przetwory,
• produkty mączne (np. pieczywo, makarony),
• nasiona strączkowe,
• orzechy,
• czekolada,
• kukurydza.

Niedobory wynikające z wykluczenia z jadłospisu tych produktów uzupełnia się preparatami zawierającymi niezbędne aminokwasy, witaminy i mikroelementy.

PKU – komponowanie jadłospisu

Układanie odpowiedniego jadłospisu wymaga pomocy dietetyka. Jest to niezbędne, ponieważ dieta musi zmieniać się i odpowiadać aktualnemu stanowi chorego, jego wiekowi i potrzebom.
U dziecka w wieku do 5. roku życia celem diety jest utrzymanie poziomu fenyloalaniny w granicach 100-350 µmol/l, a u starszych dzieci na poziomie: poniżej 600 µmol/l.

Stosowanie diety aż do ukończenia 12-14 roku życia pozwala zapobiec uszkodzeniom układu nerwowego i zapewnia dziecku prawidłowy rozwój. Po tym czasie chory nadal (do końca życia) powinien stosować dietę ubogą w fenyloalaninę, jednak nie musi być ona aż tak bardzo rygorystyczna.

Fenyloketonuria a ciąża

Kobiety dotknięte tą chorobą powinny znajdować się pod specjalistyczną opieką, gdyż zbyt wysoki poziom fenyloalaniny w ich krwi może doprowadzić do wad płodu (wady serca, mózgu). Przed zajściem w ciążę należy ustabilizować poziom tego aminokwasu, a w czasie jej trwania utrzymywać go na poziomie 120-240 µmol/l.

Najnowsze osiągnięcia medycyny w leczeniu PKU

W 2018 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła do użytku lek Palynzic (pegvaliase-pqpz). Stosuje się go u osób dorosłych chorych na PKU, u których stężenie fenyloalaniny wynosi powyżej 600 µmol/l. Lek zastępuje brakujący w organizmie naturalny enzym – hydroksylazę fenyloalaninową, która odpowiada za przekształcanie fenyloalaniny. Preparat podaje się chorym w zastrzyku raz na dobę. Badania potwierdziły statystycznie istotne obniżenie stężenia tego aminokwasu we krwi przy stosowaniu normalnej diety.

W maju 2019 roku Europejska Komisja (EC) zatwierdziła wprowadzenie leku do obrotu w Europie. Zgodnie z tą decyzją można chorym powyżej 16. roku życia podawać do 60 mg leku dziennie.