Szczepienia od wielu lat stanowią ważny, bezpieczny i skuteczny element zapobiegania chorobom zakaźnym. Szczepienia włączane do krajowych programów szczepień nie są wybierane przypadkowo - dotyczą one bowiem chorób bardzo groźnych, obarczonych wysokim ryzykiem powikłań i zgonu, chorób stanowiących realne zagrożenie dla zdrowia i życia.
W Polsce szczepienia przeciw pneumokokom zostały włączone do obowiązkowego programu szczepień późno w porównaniu do innych krajów europejskich, bo w roku 2017, była to odpowiedź na zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia, ekspertów krajowych oraz oczekiwania rodziców. Program szczepień przeciw pneumokokom okazał się sukcesem, ponieważ uzyskiwano wysoki odsetek zaszczepionych dzieci (około 95%). W tym aspekcie można powiedzieć, że rodzice zdali egzamin na piątkę, zapewniając swoim pociechom ochronę przed zachorowaniem na inwazyjną chorobę pneumokokową.
Co kryje się pod tym fachowym sformułowaniem? Bakteria Streptococcus pneumoniae, potocznie nazywana pneumokokiem, może wywoływać bardzo różne choroby: zapalenie płuc, zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie ucha środkowego (są to tzw. postacie nieinwazyjne), a także posocznicę (chorobę spowodowaną obecnością pneumokoka we krwi), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc z bakteriemią (są to postacie inwazyjne choroby). O ile postacie nieinwazyjnej choroby pneumokokowej są częstsze i zwykle (choć nie zawsze!) przebiegają łagodniej, to postaci inwazyjnej choroby pneumokokowej obarczone są wysoką śmiertelnością (nawet 50% w przypadku wstrząsu septycznego), a powikłania obejmują m.in. ropniaka opłucnej, niedosłuch, głuchotę, zaburzenia neurologiczne, trudności w koncentracji i niepowodzenia w nauce.
Szczepienia przeciw pneumokokom skutecznie zapobiegają inwazyjnej chorobie pneumokokowej, która stwierdzana jest rocznie u około 1000 pacjentów w Polsce, przy czym najwyższe ryzyko zachorowania występuje w skrajnych grupach wiekowych, a więc u dzieci do 2. roku życia i u seniorów w wieku > 65 lat. W okresie pandemii COVID-19 liczba zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową zmniejszyła się (podobnie jak i innych chorób, które przenoszą się drogą kropelkową, takich jak grypa czy ospa wietrzna). Wynikało to z restrykcji związanych z koronawirusem, jednak w momencie powrotu do normalności, liczba zachorowań wywołanych przez pneumokoki powróciła do tej notowanej przed pandemią. Podkreślić należy, że pneumokoki są dość wszędobylskie: nawet 60% dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola może być nosicielami bakterii w jamie nosowogardłowej, stanowiąc tym samym potencjalne źródło zakażenia.
W ramach szczepień obowiązkowych w Programie Szczepień Ochronnych bezpłatnie oferowane są szczepionki pneumokokowe z różną zawartością serotypów. Powoduje to wiele zapytań ze strony rodziców i wątpliwości: czym szczepionki się różnią, którą szczepionkę wybrać? Chcąc rozwiać te wątpliwości, należy przede wszystkim podkreślić, że najważniejsze jest, by szczepienie było wykonane, i to wykonane w terminie! Wykazano bowiem, że liczba przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej maleje we wszystkich krajach, gdzie szczepione są dzieci, niezależnie od rodzaju stosowanej szczepionki. Należy pamiętać, że szczepionka zawierająca większą ilość serotypów pneumokoka zapewni szerszą ochronę przed zakażeniami pneumokokowymi.
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia wybór szczepionek do stosowania w ramach programów powszechnych szczepień dzieci przeciw pneumokokom powinien być oparty m. in. na lokalnej epidemiologii oraz na antybiotykooporności izolowanych szczepów.
W Polsce według aktualnych danych za największą liczbę zgonów we wszystkich grupach wiekowych odpowiedzialny jest pneumokok o serotypie 3. Natomiast za największą liczbę zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową u małych dzieci, bardzo trudną do leczenia ze względu na wieloantybiotykooporność jest odpowiedzialny pneumokok o serotypie 19 A.
Podsumowującą należy pamiętać, że wyróżnia się kilkadziesiąt serotypów pneumokoka, ale „pneumokok pneumokokowi nierówny”- różne serotypy powodują zachorowania różniące się ciężkością przebiegu, postacią wywoływanej choroby i zdolnością rozprzestrzeniania się w ogniskach epidemiologicznych – warto więc uwzględniać te dane wybierając szczepionkę, warto porozmawiać o tym z lekarzem.
Treść: Prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Aneta Nitsch-Osuch Specjalista pediatra i epidemiolog, Warszawski Uniwersytet Medyczny
PP-PRV-POL-0147/02/23
Artykuł sponsorowany przez Pfizer Polska Sp. z o.o.
ul. Żwirki i Wigury 16b 02-092 Warszawa
Co to jest choroba pneumokokowa? Choroba pneumokokowa jest wywoływana przez zakażenie bakteryjne groźną Gram dodatnią bakterią, dwoinką zapalenia płuc, zwaną potocznie pneumokokiem, która ma ponad 100 odmian zwanych serotypami. Bakteria jest szczególnie niebezpieczna dla najmłodszych dzieci, których odporność dopiero się rozwija, osób dorosłych powyżej 50-65 roku życia, jak też przewlekle chorych. Pneumokoki często zamieszkują nos i gardło dzieci bez powodowania jakichkolwiek objawów, co nazywamy nosicielstwem. Pneumokoki zwykle wywołują zakażenia na powierzchni śluzówek, np. ostre zapalenie ucha środkowego, bakteryjne zapalenie zatok przynosowych czy odoskrzelowe zapalenie płuc. Rzadziej bakterie wnikają głęboko w tkanki, powodując ciężkie zakażenia inwazyjne, w tym sepsę i ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wówczas chore dziecko wymaga leczenia w szpitalu, a następstwem może być niepełnosprawność na całe życie lub śmierć. Dzieci poniżej 2. roku życia należą do grupy najbardziej narażonej na zachorowanie na inwazyjną chorobę pneumokokową. W dodatku pneumokoki uodporniły się na antybiotyki, które przestały być tak skuteczne jak dawniej. Dlatego tym ważniejsze jest zapobieganie zakażeniom pneumokokowym poprzez szczepienia, które można stosować zarówno u dorosłych jak dzieci. Serotypy pneumokoków Występuje ponad 100 odmian pneumokoków różniących się budową polisacharydowej otoczki. Nazywamy je serotypami. Różnią się one między sobą chorobotwórczością i częstością występowania. Większość serotypów może powodować chorobę, ale tylko kilkanaście z nich wywołuje prawie wszystkie inwazyjne choroby pneumokokowe. Ze względu na odmienne antygeny otoczki, odporność na jeden z serotypów zwykle nie zapewnia odporności na inny serotyp. Oznacza to, że na zakażenia pneumokokowe można chorować wielokrotnie, a szczepionki zostały tak...
