Choroba pneumokokowa jest wywoływana przez zakażenie bakteryjne groźną Gram dodatnią bakterią, dwoinką zapalenia płuc, zwaną potocznie pneumokokiem, która ma ponad 100 odmian zwanych serotypami. Bakteria jest szczególnie niebezpieczna dla najmłodszych dzieci, których odporność dopiero się rozwija, osób dorosłych powyżej 50-65 roku życia, jak też przewlekle chorych. Pneumokoki często zamieszkują nos i gardło dzieci bez powodowania jakichkolwiek objawów, co nazywamy nosicielstwem. Pneumokoki zwykle wywołują zakażenia na powierzchni śluzówek, np. ostre zapalenie ucha środkowego, bakteryjne zapalenie zatok przynosowych czy odoskrzelowe zapalenie płuc. Rzadziej bakterie wnikają głęboko w tkanki, powodując ciężkie zakażenia inwazyjne, w tym sepsę i ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wówczas chore dziecko wymaga leczenia w szpitalu, a następstwem może być niepełnosprawność na całe życie lub śmierć. Dzieci poniżej 2. roku życia należą do grupy najbardziej narażonej na zachorowanie na inwazyjną chorobę pneumokokową. W dodatku pneumokoki uodporniły się na antybiotyki, które przestały być tak skuteczne jak dawniej. Dlatego tym ważniejsze jest zapobieganie zakażeniom pneumokokowym poprzez szczepienia, które można stosować zarówno u dorosłych jak dzieci.
Występuje ponad 100 odmian pneumokoków różniących się budową polisacharydowej otoczki. Nazywamy je serotypami. Różnią się one między sobą chorobotwórczością i częstością występowania. Większość serotypów może powodować chorobę, ale tylko kilkanaście z nich wywołuje prawie wszystkie inwazyjne choroby pneumokokowe. Ze względu na odmienne antygeny otoczki, odporność na jeden z serotypów zwykle nie zapewnia odporności na inny serotyp. Oznacza to, że na zakażenia pneumokokowe można chorować wielokrotnie, a szczepionki zostały tak zaprojektowane, by zapewniać ochronę głównie przed serotypami, które zawierają.
Do szczepionek wybrano najgroźniejsze serotypy pneumokoków, które wywoływały największą liczbę groźnej inwazyjnej choroby pneumokokowej. Jednak częstość występowania poszczególnych serotypów zmienia się. Powszechne szczepienia niemowląt są bardzo skuteczne, w ich efekcie serotypy zawarte w stosowanej szczepionce przestają krążyć w społeczności, ale ich miejsce stopniowo zajmują serotypy, które nie były zawarte w szczepionce. Zjawisko to po raz pierwszy zaobserwowano w Stanach Zjednoczonych po wprowadzeniu powszechnych szczepień niemowląt za pomocą pierwszej skoniugowanej szczepionki 7-walentnej, czyli zawierającej 7 najważniejszych serotypów. Całkowita liczba zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową spektakularnie zmniejszyła się, jednak wyraźnie wzrosła liczba zakażeń wywoływanych przez serotypy nie-szczepionkowe, a zwłaszcza antybiotyko-oporny 19A, który zaczął dominować wśród przyczyn inwazyjnej choroby pneumokokowej.
W Polsce obserwujemy obecnie podobne zjawisko. Epidemiologię zakażeń pneumokokowych monitoruje w Polsce Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN). Dostępne są dane za 2021 rok (https://koroun.nil.gov.pl/wp-content/uploads/2022/02/Inwazyjna-choroba-pneumokokowa-IChP-w-Polsce-w-2021.pdf). Zgodnie z nimi, powszechne szczepienia skutecznie ograniczyły występowanie serotypów zawartych w używanej szczepionce, niestety nastąpił wzrost zakażeń wywołanych przez serotypy poza-szczepionkowe, a serotyp 19A stał się najczęstszą przyczyną inwazyjnej choroby pneumokokowej wśród dzieci do 5 roku życia. W roku 2021 uwidocznił się trzykrotny wzrost odsetka zakażeń wywołanych przez pneumokoki należące do serotypu 19A wśród dzieci poniżej pięciu lat w porównaniu z rokiem 2020 i sześciokrotny w porównaniu z rokiem 2019.
Pomagają zapobiec chorobie pneumokokowej. Ponieważ zmniejszają nosicielstwo wśród dzieci mogą również zapobiegać rozprzestrzenianiu się zakażenia z dziecka na inne osoby. Ochrona dzięki szczepionce utrzymuje się przez co najmniej kilka lat, gdy ryzyko jest największe. Najpoważniejsze zakażenia pneumokokowe występują w pierwszych 2 latach życia. Oznacza to, że szczepionki skutecznie chronią dzieci w okresie największego ryzyka.
W Polsce w ramach Programu Szczepień Ochronnych dzieci przeciw pneumokokom mamy dostępne dwie szczepionki różniące się pod względem zawartości serotypów. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia wybór szczepionek do stosowania w ramach programów powszechnych szczepień dzieci przeciw pneumokokom powinien opierać się na lokalnej epidemiologii oraz na antybiotykoodporności najczęściej izolowanych szczepów
Więcej informacji na temat dostępnych szczepionek pneumokokowych można uzyskać od lekarza.
Obecna sytuacja epidemiologiczna wskazuje, że ochrona dzieci przed inwazyjną chorobą pneumokokową wymaga użycia szczepionki zawierającej serotypy dopasowane do polskich, lokalnych danych epidemiologicznych. Zapytaj swojego lekarza o szczepienia przeciwko pneumokokom dostępne w programie szczepień ochronnych dzieci.
Treść: Dr hab. n. med. Ernest Kuchar Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym, Warszawski Uniwersytet Medyczny
1. Ganaie F, et al. mBio. 2020;11(3):e00937-2.
2. Centers for Disease Control and Prevention. Pneumococcal disease. W: Hamborsky J, Kroger A, Wolfe S, eds. Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases. 13th ed. Washington, DC: Public Health Foundation; 2015:279-296.
3. Lochen A, Sci Rep. 2020;10(18977):1-17
4. Skoczyńska A, Gołębiewska A, Wróbel-Pawelczyk I, Kiedrowska M, Ronkiewicz P, Błaszczyk K, Kuch A, Hryniewicz W. Inwazyjna choroba pneumokokowa w Polsce w 2021 roku (dane KOROUN), 2022
5. Pneumococcal conjugate vaccines in infants and children under 5 years of age: WHO position paper – February 2019. Weekly epidemiological record, 2019; 8: 85-104
PP-PRV-POL-0147/02/23
Artykuł sponsorowany przez Pfizer Polska Sp. z o.o.
ul. Żwirki i Wigury 16b 02-092 Warszawa
Szczepienia od wielu lat stanowią ważny, bezpieczny i skuteczny element zapobiegania chorobom zakaźnym. Szczepienia włączane do krajowych programów szczepień nie są wybierane przypadkowo - dotyczą one bowiem chorób bardzo groźnych, obarczonych wysokim ryzykiem powikłań i zgonu, chorób stanowiących realne zagrożenie dla zdrowia i życia. W Polsce szczepienia przeciw pneumokokom zostały włączone do obowiązkowego programu szczepień późno w porównaniu do innych krajów europejskich, bo w roku 2017, była to odpowiedź na zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia, ekspertów krajowych oraz oczekiwania rodziców. Program szczepień przeciw pneumokokom okazał się sukcesem, ponieważ uzyskiwano wysoki odsetek zaszczepionych dzieci (około 95%). W tym aspekcie można powiedzieć, że rodzice zdali egzamin na piątkę, zapewniając swoim pociechom ochronę przed zachorowaniem na inwazyjną chorobę pneumokokową. Inwazyjna choroba pneumokokowa Co kryje się pod tym fachowym sformułowaniem? Bakteria Streptococcus pneumoniae, potocznie nazywana pneumokokiem, może wywoływać bardzo różne choroby: zapalenie płuc, zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie ucha środkowego (są to tzw. postacie nieinwazyjne), a także posocznicę (chorobę spowodowaną obecnością pneumokoka we krwi), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc z bakteriemią (są to postacie inwazyjne choroby). O ile postacie nieinwazyjnej choroby pneumokokowej są częstsze i zwykle (choć nie zawsze!) przebiegają łagodniej, to postaci inwazyjnej choroby pneumokokowej obarczone są wysoką śmiertelnością (nawet 50% w przypadku wstrząsu septycznego), a powikłania obejmują m.in. ropniaka opłucnej, niedosłuch, głuchotę, zaburzenia neurologiczne, trudności w koncentracji i niepowodzenia w nauce. Szczepienia a inwazyjna choroba pneumokokowa Szczepienia przeciw pneumokokom skutecznie zapobiegają inwazyjnej...
