Wady wymowy u dziecka: skąd się biorą, czy to wina rodziców?
Wady wymowy u dziecka mogą powstawać przez zniekształcanie języka i zdrabnianie ze strony rodziców? Późna mowa chroni przed wadami wymowy? Odpowiada logopeda, mgr Iwona Sołtys.
„Am, am” (zamiast słowa „jedzenie”), „brum, brum” (zamiast „samochód”), „ziabcia” (zamiast „żabka”). Dorośli bardzo chętnie seplenią, zdrabniają i zniekształcają słowa, gdy zwracają się do dzieci. Lista słownych grzechów rodziców i dziadków jest długa. Ale czy to są rzeczywiście grzechy? Pytamy o to logopedę, Iwonę Sołtys z Uniwersytetu Warszawskiego.
Czy zniekształcanie języka przez dorosłych wpływa na problemy z mową u dziecka?
– Oczywiście. Problem istnieje od lat. Logopedzi nazywają ten typ zdrabniania „językiem nianiek”. Słuchając najbliższego otoczenia, maluch uczy się języka, przyzwyczaja się do pewnych form. Do dziecka powinniśmy zwracać się polszczyzną ogólną. Gdy zmiękczamy i zamieniamy głoski, uczymy je języka zniekształconego i utrwalamy niepoprawne formy. Może zdarzyć się, że maluch będzie odporny na tego typu spieszczenia, że nie przejmie nawyków opiekuna. Jednak duża część dzieci zaczyna je powielać w dobrej wierze, bo przecież babcia/ciocia tak mówi...
A co z wyrazami dźwiękonaśladowczymi, taki jak „brum”, „hau”?
– Trzeba pamiętać, by ucząc dziecko odgłosów, zawsze podawać nazwę rzeczownika, o który nam chodzi. Nie ma nic złego w powiedzeniu „piesek robi hau hau”. Błędem natomiast będzie bezustanne mówienie na wszystkie napotkane psy „hau”.
Co rozumiemy pod pojęciem „wady wymowy"? Jak je rozpoznać u dziecka?
– Wady wymowy dotyczą wadliwej artykulacji pewnych głosek. Najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym mówimy o seplenieniu, czyli
zniekształconej wymowie głosek szeregu szumiącego, syczącego i ciszącego, ale
deformacjom może ulec każda głoska. Właściwym rozpoznaniem i opisem wad wymowy zajmuje się logopeda.
Zobacz też: Kiedy dziecko zacznie wymawiać "r"?
Czy im później dziecko zacznie mówić, tym mniejsza szansa na wady wymowy?
–
To typowy mit o nielogicznym podłożu. Wszelkie statystyki i doświadczenia logopedów pokazują przykłady odwrotne.
Dziecko nie mówi z jakiegoś konkretnego powodu. Może to być brak stymulacji czy nieśmiałość. Jeśli nie podejmiemy żadnej próby zbadania przyczyn tego zjawiska, ten problem będzie narastać. Na opóźniony rozwój mowy
mogą rzutować również: zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, wygórowane napięcie mięśniowe,
problemy ze słuchem.
Zatem nie możemy czekać zbyt długo na pierwsze słowa...
– Jeśli za namową cioci, wujka, babci lub pediatry bezczynnie czekamy, aż dziecko zacznie mówić, nie dajemy sobie szansy na poznanie przyczyny tego stanu i dobranie odpowiedniej terapii. Wysnuwanie wniosków ogólnych na podstawie pojedynczych historii jest wręcz szkodliwe. Możemy jako rodzice przeoczyć zbyt wiele. Czekając na pierwsze słowa do 2.-3. roku życia, zaniedbujemy dziecko pod względem rozwoju mowy. Przy okazji chciałabym wspomnieć krótko o oddolnej akcji logopedów „Dwa słowa na 2 lata to o 270 słów za mało” (www.272slowa.pl). Logopedzi zrzeszeni w facebookowej grupie "Logopedia - terapia zaburzeń mowy" zorganizowali bezpłatne ogólnopolskie dni diagnoz logopedycznych. To wydarzenie cieszyło się ogromnym zainteresowaniem i pokazało jak wiele jest jeszcze do zrobienia, jak wiele do nauczenia i uświadomienia. Pamiętajmy, że dziecko mówiąc, wyraża siebie. Gdy nie ma tej możliwości narasta w nim frustracja i lęk.
Kiedy trzeba pójść z dzieckiem do logopedy?
–
Polskie dzieci trafiają do logopedy bardzo późno, na etapie przedszkola, czasem szkoły. Wtedy dopiero zauważa się, że dziecko niewyraźnie mówi, ślini się, oddycha przez nos. Terapia trwa długo, bywa trudna. Tymczasem na pewne nieprawidłowości mamy wpływ od momentu urodzenia się dziecka. Profilaktyka daje szansę na zminimalizowanie problemów logopedycznych dziecka. Nauka ssania, połykania, potem żucia i gryzienia, a wreszcie zmiana typu połykania z niemowlęcego na dojrzały - to wszystko ma wpływ na rozwój mowy.
Zobacz też: Prawdy i mity o nauce mówienia
Co powinno zaniepokoić rodzica niemowlaka?
– Na tym etapie powinny zaniepokoić trudności w karmieniu. U noworodka będzie to
nieefektywne ssanie, niedomykanie ust, nadwrażliwość w sferze oralnej. Dziecko półroczne zaczynamy karmić łyżeczką, stopniowo zmieniając konsystencję posiłków. Powinniśmy zadbać, by maluch nauczył się gryźć. Niepokój powinien się pojawić, gdy dziecko ma miesiąc-dwa i nie wydaje żadnych dźwięków lub gdy wydawało dźwięki, a potem nastąpił regres. Warto mówić o swoich wątpliwościach w gabinecie pediatrycznym, dzielić się spostrzeżeniami z lekarzem. To nie jest normalne, gdy
półtoraroczne dziecko nie mówi żadnego słowa. Owszem, istnieją pewne przesunięcia, każde dziecko to indywidualny przypadek, jednak zbyt długa bezczynność działa destrukcyjnie. O rozwój ruchowy naszych dzieci dbają ortopedzi i fizjoterapeuci. Nie odsuwajmy rozwoju mowy na boczny tor.
Z niemowlęciem też musisz iść do logopedy, jeśli:
- nieefektywnie ssie,
- nie domyka ust,
- ma nadwrażliwą buzię,
- ma 2-3 miesiące i nie wydaje żadnych dźwięków,
- wydawało dźwięki i nagle przestało
Jeśli zauważysz jeden z tych objawów, koniecznie powiedz o tym pediatrze podczas najbliższej wizyty.
Jak pomagać dziecku w prawidłowym rozwoju aparatu mowy?
– Odpowiednio do wieku karmiąc je, lecząc do końca
infekcje kataralne (długie oddychanie przez usta może wpływać na obniżone napięcie mięśni twarzy), śpiewając i czytając bajki już od kołyski. Może trudno w to uwierzyć dziś jest sporo tzw. cichych domów, gdzie domownicy ze sobą nie rozmawiają, a każdy koncentruje się na swoim tablecie.
Czy ćwiczyć z dzieckiem prawidłową mowę? A jeśli tak, to w jaki sposób?
– Ćwiczenia aparatu mowy zależą od bardzo wielu czynników. Każdy z nas ma inną anatomię, inne cechy dominujące w budowie zgryzu, inne napięcie mięśniowe. Wiem, że prościej byłoby, gdybym podała zestaw uniwersalny. Tego typu zestawienia widnieją na wielu blogach i portalach: to zabawy oddechowe, proste ćwiczenia typu cmokanie, układanie języka w rurkę czy nadymanie policzków. Takie ćwiczenia nie zaszkodzą, ale też robione niejako „w ciemno” niewiele pomogą. Warto porozmawiać z logopedą pracującym w żłobku czy przedszkolu na temat ćwiczeń dla naszego dziecka (konkretnych, działających na jego niedoskonałości).
Czy można robić ćwiczenia logopedyczne z niemowlakiem?
Można! To takie przyjemne „ćwiczenia”.
Śpiewanie kołysanek, opowiadanie wyliczanek,
czytanie rymowanych bajek.
Wpływ muzyki na rozwój emocjonalny i psychoruchowy dziecka jest nieoceniony. Zabawa w kukiełki, delikatne masaże, głaskanie po twarzy, dbanie, by dotykało przedmiotów o różnych fakturach, oswajanie ze światem dźwięków sprzętów domowych czy przyrody. To wszystko wpływa pozytywnie na rozwój mowy.
Co to znaczy „logopedia zaczyna się już w brzuchu”?
To, co robimy w czasie ciąży, z czym płód styka się przed narodzinami, może przełożyć się na jego rozwój, w tym również na rozwój struktur odpowiedzialnych za mowę.
Chodzi o leki, jakie może nam przepisywać ginekolog, o wirusy, z jakimi się stykamy, o używki, czyli alkohol, papierosy i inne substancje toksyczne, które mogą oddziaływać na płód. Niektóre nasze wybory, które wydają się nam lepsze i bezpieczniejsze, na przykład
cesarskie cięcie na życzenie, niekoniecznie będą dobre dla naszego dziecka. Oczywiście mówimy tu o sytuacjach, w których mamy wybór, a nie o sytuacjach zagrażających życiu.
U dzieci urodzonych w wyniku cięcia cesarskiego często pojawia się nadwrażliwość sfery oralnej, gdyż dziecko nie doświadcza skurczów II fazy porodu
oraz nie przeciska się przez kanał rodny. Fizjoterapeuci i doświadczeni położnicy nie bez przyczyny nazywają poród najlepszą refleksoterapią w życiu. Jednak nie zawsze kobieta może urodzić siłami natury. Wtedy noworodkiem powinien zająć się logopeda, by pracować nad
odwrażliwieniem sfery oralnej, ocenić odruchy z obszaru twarzy, sprawdzić które wygasły, które przetrwały. Już na oddziale, w szpitalu. Niestety w Polsce logopedzi zatrudniani są w nielicznych placówkach.
mgr Iwona Sołtys jest logopedą, absolwentką magisterskich studiów logopedycznych na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia im. J. Elsnera (kierunek śpiew klasyczny). Doktorantka w Zakładzie Komunikacji Językowej i Glottodydaktyki na UW.
Zobacz też: