
Zaburzenia mowy u dzieci mogą wynikać ze spowolnionego rozwoju tej umiejętności lub z nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, które mogą być skutkiem uszkodzenia mózgu w czasie życia płodowego, podczas porodu lub w czasie późniejszego życia dziecka. Rzadziej przyczynami zaburzeń mowy u dzieci są nieprawidłowości powstałe wskutek infekcji, nieprawidłowości hormonalnych czy przyjmowania leków.
Spis treści:
- Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci
- Zaburzenia mowy u dzieci w wieku przedszkolnym
- Zaburzenia mowy u dzieci z autyzmem
Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci
Aby stwierdzić czy u dziecka występują zaburzenia rozwoju mowy, trzeba znać etapy rozwoju tej umiejętności. Wyróżnia się cztery stadia rozwoju mowy:
- stadium przedjęzykowe,
- stadium wypowiedzi jednowyrazowych,
- stadium wypowiedzi dwuwyrazowych,
- stadium opanowania podstaw języka.
Stadium przedjęzykowe rozwoju mowy
Trwa od narodzin do końca 12. miesiąca życia dziecka. W tym czasie występują charakterystyczne etapy tego stadium:
- krzyk (dominuje w pierwszych 6-8 tygodniach życia),
- głużenie zwane też gruchaniem (między 6-8 a 16-20 tygodniem życia) – dziecko wydaje dźwięki brzmiące jak samogłoski i spółgłoski,
- gaworzenie (między 4 a 8 miesiącem życia) – niemowlę wydaje różnorodne dźwięki głosko podobne, a także sylaby.
Stadium wypowiedzi jednowyrazowych
Trwa od ok. 12. do 18.-20. miesiąca życia dziecka. Początkowo pierwsze wypowiadane słowa pojawiają się obok gaworzenia. Dziecko ok. 1. roku życia potrafi powiedzieć 1-10 słów, rozumie ok. kilkunastu słów i zwrotów.
Stadium wypowiedzi dwuwyrazowych
Trwa od ok. 18. miesiąca życia do ukończenia drugiego roku życia dziecka. Maluch wypowiada zdania składające się z 2-4 wyrazów. Nie zawierają one przyimków i spójników, są nieprawidłowe gramatycznie. Do 3. roku życia w mowie dziecka pojawiają się już wszystkie części mowy.
Stadium opanowania podstaw języka
Zaczyna się od 3. roku życia dziecka. Mowa malucha staje się zrozumiała dla otoczenia, pojawia się prawidłowa składnia zdań, zdania są poprawne gramatycznie i coraz bardziej złożone. W wieku siedmiu lat dziecko powinno już prawidłowo artykułować wszystkie głoski, mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym i składniowym.
Podane przedziały czasowe występowania poszczególnych etapów rozwoju mowy są umowne. Niektóre dzieci szybciej przechodzą od etapu do etapu, inne wolniej. Tempo to uzależnione jest od wielu czynników. Na tempo rozwoju mowy dziecka ma wpływ stan zdrowia dziecka, jego poziom inteligencji, status społeczno-ekonomiczny rodziny, płeć dziecka, chęć komunikowania się, stymulacja rozwoju mowy, wielkość rodziny, z której dziecko pochodzi, to, którym jest dzieckiem w rodzinie, metody wychowawcze, porody mnogie, kontakty z rówieśnikami i osobowość dziecka.
O zaburzeniu mowy mówi się wtedy, gdy dziecko z dużym opóźnieniem przechodzi do kolejnego etapu rozwoju mowy albo wcale do niego nie przechodzi, cofa się do jednego z poprzednich etapów rozwoju mowy oraz wtedy gdy w wieku siedmiu lat nieprawidłowo artykułuje głoski, nie mówi rozbudowanymi, prawidłowo skonstruowanymi zdaniami.
Wśród zaburzeń mowy u dzieci wyróżnia się:
- dyzartrię – są to zaburzenia artykulacji: zniekształcanie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania; najczęściej występują zaburzenia artykulacji spółgłosek b, p, w, f, g, k, h, d, t, r, s,
- dysglosję – jest to nieprawidłowa artykulacja głosek: zastępowanie lub ich opuszczanie,
- dyslalię – polega na nieprawidłowej artykulacji, opuszczaniu poszczególnych głosek lub zespołu głosek, zastępowanie pewnych głosek innymi lub ich zniekształcanie,
- dysfazję – jest zaburzeniem polegającym na zaburzeniu rozwoju, częściowej lub całkowitej utracie umiejętności tworzenia i/lub rozumienia mowy,
- jąkanie – polega na zburzeniu płynności mowy, jej rytmu i tempa,
- oligofazję – wiąże się z niemożnością artykulacji, wydawania głosu lub płynnego mówienia wskutek niepełnosprawności intelektualnej,
- dysfonię – są to zaburzenia wydawania głosu powstające wskutek nieprawidłowego rozwoju aparatu mowy, urazów, chorób.
Zaburzenia mowy u dzieci w wieku przedszkolnym
U dzieci w wieku przedszkolnym najczęściej stwierdza się następujące zaburzenia mowy:
- dyslalię – nieprawidłową realizację dźwięków,
- jąkanie, niepłynność mowy,
- opóźniony rozwój mowy.
W ramach dyslalii wyróżnia się aż osiem zaburzeń mowy:
1. Seplenienie międzyzębowe: seplenienie polega na tym, że dziecko wsuwa język między zęby podczas wymowy głosek: ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż.
2. Seplenienie boczne: niesymetryczne ułożenie języka, które powoduje ucieczkę powietrza prawą lub lewą stroną buzi dziecka, co powoduje złą wymowę głosek: ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż.
3. Seplenienie proste (parasygmatyzm): trudne w wymowie głoski: sz, ż, cz, dż; s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź są zastępowane przez dziecko łatwiejszymi w wymowie. Maluch mówi np. siafa zamiast szafa, ziaba zamiast żaba itd.
4. Rotacyzm: dziecko nie wymawia prawidłowo głoski r’, którą zamienia na głoskę l lub j albo wymawia francuskie r’.
5. Lambdacyzm: maluch nie potrafi prawidłowo wymówić głoski l, którą najczęściej zamienia na głoskę j – mówi np. jajka zamiast lalka.
6. Kappacyzm związany z głoską k: dziecko wymawia t zamiast k, np. tot zamiast kot.
7. Kappacyzm związany z głoską g: dziecko wymawia d zamiast g, np. kodut zamiast kogut.
8. Mowa bezdźwięczna: maluch zastępuje głoski dźwięczne bezdźwięcznymi, zamieniając b na p, d na t, w na f, z na s, ż na sz, ź na ś, dź na ć, mówiąc np. tom zamiast dom, kosa zamiast koza itd.
Prawidłowe zdiagnozowanie zaburzeń mowy u dzieci i wczesne podjęcie terapii logopedycznej znacząco zwiększa szansę na zlikwidowanie wady wymowy.
Zaburzenia mowy u dzieci z autyzmem
Autyzm to rozległe zaburzenie rozwoju, które obejmuje upośledzenie funkcjonowania społecznego, zaburzenia komunikacji, ograniczony i powtarzający się wzorzec zainteresowań i aktywności. Bardzo często dziecko autystyczne dotknięte jest nieprawidłowościami w zakresie komunikacji i rozwoju mowy oraz języka.
Do najczęściej występujących objawów autyzmu związanych z mową zalicza się:
- niewykształcenie się mowy (na różnym poziomie komunikacji),
- wycofanie się dziecka do wcześniejszych form mowy (z brakiem mowy włącznie),
- zaburzenia etapów mowy,
- 25% – całkowity brak mowy (mutyzm),
- opóźnione rozumienie mowy,
- mowa jest pozbawiona prawidłowej intonacji,
- wypowiedzi są krótkie i ubogie,
- mowa jest monotonna i stereotypowa, czasami skandowana,
- w mowie nie pojawiają się zaimki: ja, się, siebie,
- dziecko często mówi o sobie w trzeciej osobie.
Nie istnieje jeden wzór zaburzeń mowy u dzieci z autyzmem – np. część z nich mówi płynnie, choć mogą nie rozumieć niektórych słów. U ok. 70 proc. dzieci autystycznych pojawia się echolalia, czyli powtarzanie usłyszanych słów lub zdań.
Zobacz też: