Parentyfikacja — czym jest i jakie są jej konsekwencje?
Parentyfikacja jest terminem oznaczającym odwrócenie ról w rodzinie. Dotyczy dzieci, które zbyt wcześnie musiały stać się dorosłe, ponieważ znalazły się w sytuacjach, w których musiały pełnić funkcję opiekuna lub partnera swojego rodzica, a obciążenie, które dźwigały, przekraczały możliwości radzenia sobie. Rozpoznanie parentyfikacji jest niezwykle ważne, ponieważ pomaga w naprawie i uzdrowieniu relacji w rodzinie.
Parentyfikacja jest terminem oznaczającym odwrócenie ról w rodzinie. Dotyczy dzieci, które zbyt wcześnie musiały stać się dorosłe, ponieważ znalazły się w sytuacjach, w których musiały pełnić funkcję opiekuna lub partnera swojego rodzica, a obciążenie, które dźwigały, przekraczały możliwości radzenia sobie. Rozpoznanie parentyfikacji jest niezwykle ważne, ponieważ pomaga w naprawie i uzdrowieniu relacji w rodzinie.
Parentyfikacja jest bardzo ważnym tematem, o którym niestety niewiele się mówi. Jakie są rodzaje parentyfikacji? Wyróżniamy:
- parentyfikację o charakterze instrumentalnym — wówczas dziecko zajmuje się chorym rodzicem, sprząta, gotuje, robi zakupy, opiekuje się rodzeństwem lub
- parentyfikację o charakterze emocjonalnym — dziecko jest terapeutą rodzica, słucha jego zwierzeń, pociesza go.
Takie dzieci są zwykle traktowane z podziwem dla ich oddania i tego, jak sobie radzą. Niestety niewiele osób zdaje sobie sprawę z tragicznych konsekwencji, jakie wynikają z odwrócenia ról w rodzinie.
Parentyfikacja — czym skutkuje?
Doświadczenie parentyfikacji odbiera dzieciom ich dzieciństwo i nadwyręża zdrowie psychiczne. Pozbawia poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, miłości.
Dzieci, które doświadczyły parentyfikacji:
- znacznie częściej chorują na depresję,
- odczuwają wzmożony wstyd,
- wykazują niskie poczucie wartości,
- stale zabiegają o czyjeś względy
- często brakuje im wyczucia granic oraz świadomości własnych potrzeb,
- niejednokrotnie mają problemy z nawiązywaniem relacji z innymi ludźmi,
- unikają bliskości,
- dewaluują swoje ciało,
- cierpią na zaburzenia seksualne.
Najczęściej są nieświadome sytuacji, w której się znalazły, przez co uważają się za bardziej dojrzałych od rówieśników i lepiej przystosowanych społecznie.
Dorosłe dzieci
Katarzyna Schier, psycholożka i autorka książki Dorosłe dzieci tłumaczy to pewnymi funkcjami regulacyjnymi, jakie bierze na siebie dziecko. Jeśli jest ono całkiem zależne od rodziców, będzie robić wszystko, aby zamiast swoich, zaspokoić najpierw ich potrzeby. Będzie nieustannie obserwować ich stany emocjonalne; sprawdzać, co można dla nich zrobić. Tym sposobem wejdzie w rolę rodzica.
Jak twierdzi Bruce Lackie z Uniwersytetu w Maine, parentyfikacji doświadcza najczęściej najstarsze dziecko, które jest wybierane przez rodziców. Gdy wybór padnie na chłopca, jest duże prawdopodobieństwo, że stanie się on powiernikiem matki albo będzie obsadzony w roli głowy rodziny, odpowiedzialnej za utrzymanie domu.
Kiedy parentyfikacja staje się przemocą
Według psychologów na całym świecie patologiczne odwrócenie ról w rodzinie jest formą przemocy, której się nie dostrzega. Na pierwszy rzut oka taka sytuacja może wzbudzać podejrzeń. Tymczasem dziecko musi pomieścić w świadomości sprzeczne obrazy. Oczywiste jest to, że parentyfikacja prowadzi do traumy, ale niewiele osób wie, że oprócz schorzeń psychicznych, cierpi także ciało: silne napięcia wywołują na przykład dolegliwości psychosomatyczne. Można też odczuwać wyczerpanie, mieć kłopoty z seksualnością czy zmysłowością. Deformacji ulegają także relacje, gdyż trudno w nich o równość i zaspokojenie własnych potrzeb, ponieważ zbyt silny jest przymus opiekowania się innymi. Katarzyna Schier mówi także o ryzyku aleksytymii, czyli braku znajdowania słów dla odczuwanych emocji.
Niedojrzali rodzice
Zdaniem francuskiej psychoterapeutki Gisèle Harrus-Révidi rodzice, którzy dokonują parentyfikacji, są niedojrzali, skupieni na sobie, niewrażliwi na potrzeby innych, hipochondryczni, nieakceptujący upływu czasu (często sprawiają wrażenie młodszych, niż są).
Czynników sprzyjających odwróceniu ról w rodzinie jest sporo:
- choroba rodzica,
- uzależnienie,
- pracoholizm
- problemy finansowe,
- samotność,
- izolacja.
Prawdopodobieństwo, że dziecko, które znalazło się w takiej sytuacji, również w dorosłym życiu wciąż będzie miało tendencję do poświęcania i zabiegania o względy innych, czując jednocześnie smutek i poczucie niespełnienia. Takie doświadczenie skutkować może ciągłym życiem w masce, w którym prawdziwe, zdrowe Ja pozostanie w ukryciu.
Czy parentyfikacja może mieć pozytywne strony?
Jeżeli sytuacja pojawiła się jednorazowo np. gdy podczas pożaru dziecko zadzwoniło na straż pożarną i dziecko otrzymało komunikat, że to, co zrobiło było "wielkie", można mówić o pozytywnym wymiarze parentyfikacji.
Katarzyna Schier dodaje także, że dla dzieci, których rodziny potrafią okazać wdzięczność za ich opiekuńczość, parentyfikacja nie musi być tak niszcząca. Trudne doświadczenia w relacji z rodzicami mogą rozwinąć w nich poczucie odpowiedzialności, empatię, otwartość na innych, gotowość wspierania. Osoby, które doznały parentyfikacji, często znajdują zatrudnienie w zawodach związanych z pomaganiem – zostają lekarzami, pielęgniarkami, pracownikami socjalnymi albo terapeutami.
Jak można sobie pomóc?
Osoby, które doświadczyły parentyfikacji, mają skłonność do wypierania uczuć, jakie żywią względem ważnych osób. Katarzyna Schier widzi jednak ratunek w psychoterapii, która może pomóc takim osobom przepracować doświadczenie parentyfikacji.
Książki o parentyfikacji
Poniżej przedstawiamy książki, które poszerzają wiedzę na temat zjawiska odwrócenia ról w rodzinie. Są to:
Schier K., Dorosłe dzieci, Warszawa 2017
Bettelheim B., Wystarczająco dobrzy rodzice. Jak wychowywać dziecko?, Poznań 2012
Chase N. D, Burdened Children. Theory, Research and Treatment of Parentification, London 1999
Forward S., Buck C., Toksyczni rodzice, Warszawa 2013
Zobacz także:
