
Co to jest ostra biegunka i jakie są jej przyczyny?
Ostra biegunka to stan, gdy pacjent oddaje liczne stolce o luźnej (czyli bardziej wodnistej) konsystencji. Czasami w stolcu znajduje się domieszka śluzu lub krwi. W krajach wysokorozwiniętych, położonych w strefie klimatu umiarkowanego, najczęstszą przyczyną zakażeń w przewodzie pokarmowym są infekcje wirusowe, zdecydowanie rzadziej ostra biegunka jest następstwem zakażenia bakteryjnego czy pierwotniakowego.
Co to jest "biegunka podróżnych"?
Szczególnym rodzajem ostrej biegunki jest tzw. biegunka podróżnych, czyli zespół objawów ostrego zakażenia w przewodzie pokarmowym, który pojawia się wówczas, gdy czasowo zmieniamy miejsce pobytu. Zazwyczaj epizod kojarzy się z wyjazdami do miejsc o odmiennej kulturze i położonych w innej strefie klimatycznej, takich jak: Egipt, Tunezja, Turcja, kraje azjatyckie czy Ameryki Południowej i Środkowej. Jednak kłopotliwe dolegliwości mogą pojawić się również podczas wyprawy w mniej egzotyczne strony. Jak uciążliwym problemem może być biegunka podróżnych świadczą nadawane jej bardzo obrazowe nazwy: "zemsta faraona", "klątwa sułtana" czy "przekleństwo Azteków".
W odróżnieniu od "zwykłej" ostrej biegunki, biegunka podróżnych spowodowana jest najczęściej (80-90% przypadków) zakażeniami bakteryjnymi, zwłaszcza wywołanymi przez enterotoksyczne szczepy E. coli. W 5-10% przypadków stwierdza się infekcję wirusową, wywołaną przez rotawirusy, adenowirusy czy norowirusy. Niekiedy przyczyną biegunki podróżnych są zakażenia pasożytnicze (około 5 % przypadków).
Dlaczego podróż zwiększa ryzyko wystąpienia biegunki?
Przyczyn jest kilka. Przede wszystkim podróż wiąże się zazwyczaj z mniejszym rygorem sanitarnym, spożywaniem posiłków w przypadkowych miejscach, nie zawsze w warunkach w pełni higienicznych, korzystaniem z publicznych toalet itp. W egzotycznych krajach chętnie próbuje się lokalnych potraw, owoców czy soków, nie bacząc na to, w jaki sposób są przygotowywane (np. czy produkty są myte i odpowiednio przechowywane, jaka jest ich obróbka kulinarna). Być może pewną rolę odgrywa też lokalna flora bakteryjna, odmienna od tej, do której jesteśmy zaadaptowani.
Kiedy może wystąpić biegunka podróżnych i jakie są jej objawy?
Objawy nieżytu żołądkowo-jelitowego pojawiają się zazwyczaj po kilku dniach pobytu w nowym miejscu. Mogą to być bóle brzucha, nudności, wymioty czy też biegunka. Intensywność objawów, jak również czas ich występowania, są bardzo różne. Dolegliwości mogą mieć charakter od łagodnego do bardzo nasilonego i utrzymywać się do kilku godzin do kilku, a niekiedy i kilkunastu dni. Na szczęście biegunka podróżnych rzadko stanowi zagrożenie życia i tylko w nielicznych przypadkach gwałtowny przebieg choroby powoduje, że konieczna jest pomoc medyczna lub leczenie szpitalne. Najczęściej potrzeba interwencji lekarskiej zachodzi w przypadku małych dzieci czy osób w wieku podeszłym, u których szybko dochodzi do odwodnienia. Większe ryzyko dotyczy także osób chorujących na choroby przewlekle (np. cukrzycę czy nieswoiste choroby zapalne jelit), u których dodatkowo może dojść do zaostrzenia choroby podstawowej. Należy pamiętać, że pobyt w krajach o gorącym klimacie i wysokie temperatury otoczenia sprzyjają szybszej utracie wody z organizmu.
Jakie jest postępowanie w przypadku biegunki podróżnych?
Zasadniczo, podstawowym sposobem postępowania w przypadku każdej ostrej biegunki jest zapewnienie prawidłowego stopnia nawodnienia. Odnosi się to również do biegunki podróżnych. Najlepiej nadają się do tego celu tzw. doustne płyny nawadniające (DPN). Oprócz wody zawierają one odpowiednio zbilansowane elektrolity (sód, potas) oraz glukozę. Ich skład i osmolarność są optymalne i gwarantują efektywne wchłanianie z przewodu pokarmowego do układu krążenia, a co za tym idzie skuteczne nawodnienie. Nawadnianie przy użyciu DPN-ów stanowi najbardziej fizjologiczny i najbezpieczniejszy sposób nawadniania. Co więcej: jest to metoda, która może być zastosowana w każdej sytuacji, bez konieczności korzystania z pomocy medycznej. Nawadnianie doustne należy rozpocząć jak najwcześniej, czyli od pierwszej chwili wystąpienia objawów, takich jak biegunka czy wymioty.
Doustne płyny nawadniające można podawać wszystkim chorym, dostosowując tempo podawania do wieku i stopnia odwodnienia pacjenta. Najlepiej DPN podawać często, ale małymi porcjami. Wszystkie DPN-y mają nieco słonawy smak, co powoduje, że część chorych niezbyt chętnie je przyjmuje. Warto pamiętać, że schłodzenie płynu zmniejsza odczuwanie słonego smaku i tym samym poprawia tolerancję DPN-ów. Najlepiej więc po przygotowaniu schłodzić płyn w lodówce.
Czy do nawadniania można używać innych płynów lub napoi?
Bardzo ważna jest osmolarność podawanego płynu. Jeśli jest ona zbyt wysoka na skutek dużej zawartości węglowodanów to dochodzi do odwrócenia się ruchu wody, czyli wydzielania wody do światła przewodu pokarmowego. Efektem może być nasilenie biegunki. Dlatego bezpieczne i najbardziej skuteczne nawodnienie można osiągnąć wyłącznie przy zastosowaniu DPN. Inne płyny, np. soki owocowe, rosół z kury, coca-cola nie powinny być stosowane do nawadniania pacjentów z ostrą biegunką, gdyż mają wysoką osmolarność, dużą zawartość sacharozy i nie posiadają elektrolitów lub mają ich nieprawidłowe proporcje. Również spożywanie napojów gazowanych może wpłynąć na zmniejszenie skuteczności nawadniania, gdyż gromadzący się w przewodzie pokarmowym gaz zmniejsza poczucie łaknienia.
Czy poza nawadnianiem trzeba stosować inne leczenie?
Najczęściej biegunka podróżnych ustępuje samoistnie. Niemniej zdarzają się sytuacje, gdy nasilenie objawów lub ciężki przebieg epizodu są wskazaniami do leczenie przeciwbakteryjnego lub przeciwpasożytniczego. Leczenie takie powinno zawsze odbywać się po wcześniejszej konsultacji z lekarzem.
Podstawowe zasady, których należy przestrzegać, aby uniknąć biegunki podróżnych:
- Pamiętać o podstawowych zasadach higieny czyli o myciu rąk przed posiłkami, a także po skorzystaniu z toalety.
- Małym dzieciom nie należy pozwalać na branie do buzi różnych przedmiotów.
- W trakcie kąpieli w basenach starać się unikać połykania wody.
- W niektórych krajach zaleca się, by do mycia zębów używać wyłącznie wody gotowanej.
- Należy pić wodę i napoje tylko z pewnego źródła, najlepiej z oryginalnych opakowań ( takich jak butelki i puszki)
- Unikać dodawania lodu do napojów. (jest on zwykle przygotowywany ze zwykłej wody)
- Jeść potrawy poddane dłuższej obróbce cieplnej.
- Unikać spożywania surowych warzyw i owoców, zwłaszcza podawanych bez skórki.
- Unikać spożywania posiłków w miejscach przypadkowych.
dr n. med. Kinga Kowalska-Duplaga, Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia CMUJ
Najczęściej wybieranym płynem nawadniającym w Polsce jest ORSALIT ®, który występuje w następujących wersjach:
- bez dodatków smakowych - w szczególności dla niemowląt oraz dla osób skłonnych do alergii,
- ORSALIT® o smaku malinowym i bananowym dla dzieci od 6. miesiąca życia,
- ORSALIT® o smaku malinowo-cytrynowym przeznaczony dla dorosłych
- nowy ORSALIT® nutris o malinowo-jagodowym smaku dla dzieci od 6. miesiąca życia.
Więcej informacji o preparatach ORSALIT® , a także o sposobie dawkowania - na stronie www.orsalit.pl.