Katarzynki w polskiej tradycji: kiedy są i co to za święto?

Sprawdziliśmy co to święto, jak obchodzono je dawniej i jak można obchodzić je współcześnie. Być może niektóre z tradycyjnych wróżb katarzynkowych okażą się inspiracją i powtórzymy je podczas spotkań katarzynkowo-andrzejkowych?

Spis treści:

• Skąd wzięły się katarzynki?
• Jak mężczyźni wróżyli sobie w katarzynki
• Katarzynki i andrzejki, to w XXI wieku 2 w 1

Skąd wzięły się katarzynki?

Tradycja katarzynek sięga czasów pogańskich. Czas zamierania przyrody, wyznaczający koniec roku wiązał się ściśle z nadzieją i ciekawością młodych, co do przyszłości. Po długiej i bezskutecznej walce z praktykami magicznymi wśród ludu – Kościół postanowił je zaakceptować i uświęcić postaciami patronów: św. Katarzyny (wspomnienie w kalendarzu: 25 listopada) i św. Andrzeja (30 listopada).

Św. Katarzyna była piękną Egipcjanką. W dodatku odznaczała się wyjątkową inteligencją i wysokim pochodzeniem. Nic dziwnego, że o jej rękę starali się najmożniejsi kawalerowie, łącznie z pewnym cesarzem. Piękna dziewczyna postanowiła jednak, że jako chrześcijanka, będzie żyła w czystości i złożyła stosowne śluby. Odmawiając kultu pogańskich bóstw oraz zgody na małżeństwo, została skazana na dotkliwe tortury. W cudowny sposób nie wyrządziły jej one żadnej krzywdy… Na wieść o tym liczni poganie przyjęli chrześcijaństwo, co jeszcze bardziej rozwścieczyło okrutnego cesarza Maksencjusza. Skazał dziewczynę na śmierć przez ścięcie mieczem.

Kościół ogłosił ją świętą, ukazywaną na obrazach jako piękną królewnę o długich włosach. Jej atrybutem jest księga lub symbole męczeństwa. A wspomnienie w kalendarzu liturgicznym, przypadające na dzień 25 listopada – przypadało na ostatnie dni przed adwentem. Dlatego w dzień św. Katarzyny mężczyźni spotykali się w karczmach przy muzyce i gorzałce. Oraz wróżbach, które miały kawalerom odsłonić rąbka tajemnicy w sprawie przyszłych żon.

Jak kiedyś mężczyźni wróżyli sobie w katarzynki

Wróżby katarzynkowe miały miejsce 24 listopada, czyli w wigilię dnia św. Katarzyny przypadającego na 25 listopada. Część z nich odbywała się w karczmie, a część w zaciszu domowego ogniska, już powrocie do domu. Wierzono np., że dziewczyna, która przyśni się tej nocy kawalerowi – okaże się najlepszą żoną. By wzmocnić wiarygodność proroczego snu, młodzi mężczyźni dotykali swego ciała częścią kobiecej garderoby (np. fartuchem).

Ci kawalerowie, którzy umieli pisać i czytać wkładali też pod poduszkę kartki z imionami potencjalnych wybranek. Po przebudzeniu losowali karteczkę i… znajdywali odpowiedź na pytanie o to, z kim przyjdzie im się ożenić.

W wigilię dnia św. Katarzyny kawalerowie zrywali też gałązki z drzewek wiśniowych lub czereśniowych i wkładali je do naczynia z wodą. Jeśli na gałązce do wigilii Bożego Narodzenia pojawiły się kwiaty – oznaczały ślub jeszcze w nadchodzącym roku.

Mężczyźni podczas spotkań w gospodzie wróżyli sobie również ukrytych pod kubkami przedmiotów. Gdy pod uniesionym kubkiem znaleźli obrączkę – czekał ich ożenek, kłos zboża oznaczał dobre plony, moneta – bogactwo. Gdy pod kubkiem nie było nic, oznaczało to, że w przyszłym roku nie należy spodziewać się ani ożenku, ani urodzaju, ani pieniędzy.

Katarzynki i andrzejki w XXI w., czyli 2 w 1

Repertuar wróżb w katarzynki był dużo uboższy niż andrzejkowych. Zresztą katarzynki i wróżby z nimi związane nigdy nie cieszyły tak dużą popularnością jak np. lanie wosku przez dziewczęta w andrzejki. Można powiedzieć, że współcześnie katarzynki i andrzejki, mężczyźni i kobiety obchodzą wspólnie – bale andrzejkowe (z muzyką i alkoholem) odbywają się z reguły w czasie przedadwentowych ostatków (bliżej 25 listopada), a w spotkaniach andrzejkowych a czasie adwentu (bliżej 30 listopada) – uczestniczą chłopcy i dziewczęta w różnym wieku, również dzieci.

Źródła:

Z. Kupisiński: Adwentowi święci – Katarzyna i Andrzej w tradycji ludowej. „Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii” 2010, nr 2

K. Zawistowicz: Wróżby w wigilię św. Andrzeja i św. Katarzyny, „Wiedza i Życie” 1988, r 11