Co to jest przemysł?

W Polsce przemysł jest szczególnie ważnym segmentem gospodarki, gdyż odgrywa ogromną rolę w tworzeniu naszego krajowego produktu brutto (PKB). Przemysł odpowiada za aż 20% polskiego PKB, dlatego w znaczący sposób wpływa na kondycję finansową naszego państwa.

Spis treści:

1. Przemysł – definicja
2. Sekcje przemysłu
3. Rodzaje przemysłu
4. Grupy przemysłu
   • Gałęzie przemysłu
5. Funkcje przemysłu
6. Czynniki lokalizacji przemysłu
7. Fazy rozwoju przemysłu w Polsce
8. Polski przemysł – najważniejsze okręgi przemysłowe

Przemysł – definicja

Przemysł to dział gospodarki narodowej zajmujący się pozarolniczą produkcją materialną, która obejmuje wydobywanie zasobów przyrody i ich przetwarzanie w celu zaspokojenia potrzeb ludzi. Wytwarza on produkty w celach konsumpcyjnych i produkcyjnych. Co ważne, przemysł ma charakter masowy.

Sekcje przemysłu

Europejska kwalifikacja działalności wyróżnia 4 sekcje przemysłu. Wśród nich można wyszczególnić:

• przetwórstwo przemysłowe (np. produkcja odzieży, maszyn górniczych, wyrobów metalowych czy artykułów spożywczych),
• górnictwo i wydobywanie (np. wydobycie węgla kamiennego, ropy naftowej, gazu ziemnego czy torfu),
• wytwarzanie i zapatrywanie w energię,
• dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami.

Każda z sekcji może zostać kolejno podzielona na: działy, grupy, klasy i podklasy.

Rodzaje przemysłu

Ze względu na charakter działalności można wyszczególnić 2 rodzaje przemysłu:

• przemysł wydobywczy – zajmuje się pozyskiwaniem zasobów przyrody,
• przemysł przetwórczy – zajmuje się przetwarzaniem i uszlachetnieniem surowców.

Rodzaje przemysłów ze względu na typ produkcji:

• przemysł ciężki – wytwarza dobra inwestycyjne,
• przemysł lekki – wytwarza dobra konsumpcyjne.

Inna klasyfikacja przemysłu obejmuje także podział na:

• przemysł pierwotny – m.in. leśnictwo, rolnictwo i hodowlę zwierząt,
• przemysł wtórny – m.in. przemysł budowlany i hydroenergetyczny,
• przemysł usługowy – przedsiębiorstwa prywatne i państwowe.

Grupy przemysłu

Choć powszechnie używa się terminu rodzaje przemysłu, to prawidłowym nazewnictwem są grupy przemysłu. Wśród nich można wyszczególnić:

1. Przemysł paliwowo – energetyczny
2. Przemysł elektromaszynowy
3. Przemysł metalurgiczny
4. Przemysł chemiczny
5. Przemysł mineralny
6. Przemysł lekki
7. Przemysł drzewno-papierniczy
8. Przemysł spożywczy
9. Przemysł stocznikowy

Gałęzie przemysłu

Każda grupa przemysłu może zostać podzielona na gałęzie, które już bardziej specyficznie określają specyfikę danej klasy.

Wśród gałęzi przemysłu poszczególnych grup można wyróżnić następująca klasyfikację.

Przemysł paliwowo-energetyczny – gałęzie:

• przemysł energetyczny,
• przemysł paliwowy,
• przemysł węglowy.

Przemysł elektromaszynowy – gałęzie:

• przemysł maszynowy,
• przemysł metalowy,
• przemysł elektrotechniczny i elektroniczny,
• przemysł środków transportu,
• przemysł precyzyjny

Przemysł metalurgiczny – gałęzie:

• przemysł metali nieżelaznych,
• kopalnictwo i hutnictwo żelaza.

Przemysł chemiczny – gałęzie:

• przemysł chemiczny

Przemysł mineralny – gałęzie:

• przemysł szklarski,
• przemysł ceramiczny,
• przemysł materiałów budowlanych.

Przemysł lekki – gałęzie:

• przemysł włókienniczy,
• przemysł odzieżowy,
• przemysł skórzany.

Przemysł drzewno-papierniczy – gałęzie:

• przemysł drzewny,
• przemysł celuzowo-papierniczy.

Przemysł spożywczy – gałęzie:

• przemysł spożywczy

Funkcje przemysłu

Funkcja społeczna przemysłu

Rozwój zakładów przemysłowych wpływa na powstanie nowych miejsc pracy, a tym samym poprawę warunków życia. Rozwój przemysłu wpływa na ogólny rozwój techniki, który wpływa na jakość życia.

Funkcja ekonomiczna przemysłu

Związana z wytwarzaniem produktów, dóbr, usług i wydobywaniem surowców mineralnych.

Funkcja przestrzenna przemysłu

Przemysł wpływa na kształtowanie przestrzenne środowiska i przyspieszenie procesów urbanizacyjnych.

Funkcja produkcyjna przemysłu

Obejmuje pozyskiwanie i przetwarzanie dóbr.

Czynniki lokalizacji przemysłu

Lokalizacja przemysłu zależna jest od czynników, które można podzielić na przyrodnicze oraz pozaprzyrodnicze.

Czynniki przyrodnicze:

• warunki pogodowe,
• baza surowcowa,
• dostęp do wody.

Czynniki pozaprzyrodnicze:

• polityka obowiązująca na danym terenie,
• zasoby pracy,
• połączenia z rynkami zbytu.

Fazy rozwoju przemysłu w Polsce

Faza porozbiorowa

Ze względu na to, że przez ponad 100 lat nasz kraj był pod zaborami, to na ziemiach polskich występowało bardzo duże zróżnicowanie okręgów przemysłowych. Najbardziej rozwinięta część Polski obejmowała rejony Wrocławia, Sudetów oraz Górnego Śląska, które były pod zaborami pruskimi. Najgorzej sytuacja wyglądała w zaborze austriackim, gdyż na tamtych ziemiach istniał wyłącznie jeden okręg przemysłowy. W zaborze rosyjskim występowały zaledwie trzy okręgi przemysłowe: warszawski, łódzki, dąbrowski.

Dwudziestolecie międzywojenne – rozwój przemysłu stoczniowego

W czasach dwudziestolecia międzywojennego duży wpływ na rozwój przemysłu w Polsce miało powstanie portu w Gdyni. Przyczynił się on do rozwinięcia przemysłu stoczniowego.

Ważnym momentem było także utworzenie na ziemiach kieleckich Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Faza gospodarki socjalistycznej – rozwój po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej na dużą skalę zaczął rozwijać się przemysł ciężki. Następuje budowa huty w Częstochowie i Nowej Huty w Krakowie. W Zagłębiu Tarnobrzeskim powstają także zakładki siarki, a w Solinie elektrownia.

Restrukturyzacja polskiego przemysłu po 1989

Rok 1989 w Polsce był rokiem przełomowym, gdyż wiązał się z wprowadzeniem ustroju demokratycznego. Dodatkową zmianą było wprowadzenie ustroju kapitalistycznego. W wyniku tych zmian nastąpiła ogromna deindustrializacja gospodarki, która według wielu historyków jest nazywana największą deindustrializacją w powojennej Europie. Zamknięto 1675 zakładów przemysłowych, co stanowiło 33% majątku państwa.

W tamtym okresie na polski rynek wpłynęło wiele zagranicznych inwestorów, którzy wykorzystali trudną sytuację w kraju. Powstało wiele nowych zagranicznych fabryk, które wprowadziły do Polski także wiele nowoczesnych technologii.

Obecnie większość przemysłu w Polsce stanowią firmy prywatne.

Polski przemysł – najważniejsze okręgi przemysłowe

Do najważniejszych okręgów przemysłowych w Polsce można zaliczyć:

• Gdański Okręg Przemysłowy – bliskość morza sprawia, że w Trójmieście i okolicach rozwija się głównie przemysł stoczniowy, rafineryjny i przetwórstwo rybne.
• Poznański Okręg Przemysłowy – w okolicach Poznania rozwija się głównie produkcja przemysłowa odzieży, mebli oraz kosmetyków.
• Staropolski Okręg Przemysłowy – do głównych miast w tym ośrodku przemysłowym należą m.in. Kielce, Starachowice, Ćmielów, Opoczno czy Radom. Jest to bardzo stary okręg przemysłowy. Znajdują się w nim głównie przedsiębiorstwa oparte na wydobywaniu surowców mineralnych, hutnictwie czy fabryki butów,
• Warszawski Okręg Przemysłowy – rozwój przemysłu odzieżowego, poligraficznego. W tym okręgu znajdują się także fabryki samochodów, maszyn budowlanych czy sprzętu RTV/AGD.
• Łódzki Okręg Przemysłowy – działalność przemysłowa w tym okręgu skupia się głównie wśród przemysłu włókienniczego (wytwórnie galanterii skórzanej, odzieży czy butów). Warto podkreślić, że wraz ze wzrastającym wpływem importu ubrań z Azji Łódzki Okręg Przemysłowy musiał nieco zmienić swoją charakterystykę i obecnie następuje tam silny rozwój przemysłu lekkiego, chemicznego i spożywczego. Liczne linie produkcyjne tworzą różne miejsca pracy w tym rejonie, jednak jest to także miejsce, w którym występuje silna dezurbanizacja, co przyczynia się do rozwoju patologii społecznych.
• Krakowski Okręg Przemysłowy – w całej aglomeracji krakowskiej bardzo mocno rozwija się przemysł spożywczy, tytoniowy, metalurgiczny, hutniczy, chemiczny, elektromaszynowy czy hutniczy.
• Górnośląski Okręg Przemysłowy – największy ze wszystkich okręgów przemysłowych w Polsce. Na Górnym Śląsku wytwarza się aż 20% całej polskiej produkcji. W dużym stopniu opiera się na wydobyciu surowców naturalnych, co wpływa w dużym stopniu na degradację środowiska naturalnego, widoczna jest znacząca antropogenizacja środowiska oraz słaba jakość powietrza (smog).
• Wrocławski Okręg Przemysłowy – we wrocławskim okręgu rozwija się głównie przemysł elektromaszynowy, chemiczny, spożywczy i lekki.