W języku polskim często używamy zdań złożonych. Korzystamy z nich najczęściej wtedy, gdy w jednym zdaniu chcemy zawrzeć możliwie dokładną informację. Zanim przejdziemy do wyjaśnień, czym dokładnie są zdania złożone i podania ich przykładów, warto przypomnieć, że zdanie pojedyncze to takie zdanie, w którym występuje jedno orzeczenie. Jak zatem rozpoznać zdanie złożone?
Spis treści:
Zdanie złożone to zdanie, w którym występuje więcej niż jedno orzeczenie. Przykłady zdań złożonych to:
Zobaczyłem cię, więc przybiegłem się przywitać.
(podmiot domyślny: ja, orzeczenia: zobaczyłem, przybiegłem)
Kasia poszła rano do lasu i nazbierała cały słoik jagód.
(podmiot: Kasia, orzeczenia: poszła, zobaczyła)
Wręczyli nam medale i szczerze pogratulowali.
(podmiot domyślny: oni, orzeczenia: wręczyli, pogratulowali.
Tomek uśmiechnął się i napisał coś na kartce.
(podmiot: Tomek, orzeczenia: uśmiechnął się, napisał)
Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała.
(podmiot: kózka, orzeczenia: nie skakała, nie złamała)
W języku polskim możemy spotkać się ze zdaniami wielokrotnie złożonymi — poznasz je po tym, że występują w nich więcej niż dwa orzeczenia, np.:
Zobaczyłem cię, więc przybiegłem się przywitać, ale nie mam czasu, bo spieszę się na pociąg.
Kasia poszła rano do lasu i nazbierała cały słoik jagód, więc postanowiła zrobić nam niespodziankę i upiekła pyszne jagodzianki.
Wręczyli nam medale i szczerze pogratulowali, ponieważ widzieli nasze zaangażowanie.
Tomek uśmiechnął się i napisał coś na kartce, a chwilę później klasnął w dłonie.
Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała i tak głośno nie płakała.
Wśród zdań złożonych wyróżniamy zdania złożone współrzędnie i podrzędnie.
Zdania złożone współrzędnie poznamy po spójnikach, które łączą dwa człony zdania. Spójniki współrzędności to: i, oraz, a, ale, lecz, albo, jednak, zaś, natomiast, więc, bowiem, lub, czy.
Gdyby w miejscu tych spójników postawić kropkę – zdanie złożone zostałoby przekształcone w dwa zrozumiałe zdania pojedyncze. Na przykład:
Wszedłem do domu i umyłem ręce.
(Wszedłem do domu. Umyłem ręce.)
Zagotowała wodę i zaparzyła kawę.
(Zagotowała wodę. Zaparzyła kawę.)
Pojadę autobusem albo złapię jakiś tramwaj.
(Pojadę autobusem. Albo złapię jakiś tramwaj.)
Zdania złożone współrzędnie dzielą się na:
Wykres zdania złożonego współrzędnie łącznego:
−−−(1)−−− … −−−(2)−−−
Wykres zdania złożonego współrzędnie przeciwwstawnego:
−−−(1)−−− >…< −−−(2)−−−
Wykres zdania złożonego współrzędnie rozłącznego:
−−−(1)−−− <…> −−−(2)−−−
Wykres zdania złożonego współrzędnie wynikowego:
−−−(1)−−− >…> −−−(2)−−−
W zdaniach złożonych podrzędnie mamy zdania składowe, które tworząc jedną całość uzupełniają się.
Zdania złożone podrzędnie poznasz po tzw. spójnikach podrzędności: dlatego, ponieważ, dlatego że, jeżeli, jeśli, bo, mimo że, mimo iż, choć, chociaż, choćby, aby, by, kiedy, gdzie, gdy.
Wyróżniamy takie zdania złożone podrzędnie jak:
Niech wstanie ten, (kto?) kto to powiedział.
Ania już taka jest (jaka jest?), że nie przejdzie obojętnie obok żadnego psa.
Kupiłem jabłka (jakie?), które wszystkim smakowały.
Znalazłem ją tam (gdzie?), gdzie zawsze chodziliśmy na spacery.
Wydawało mi się, że (co?) gdzieś już go widziałam.
Ćwiczenie 1
Wskaż które ze zdań są zdaniami złożonymi.
Kasia chętnie chodziła nad rzekę.
Kasia chętnie chodziła nad rzekę, w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba.
Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie.
Wiewiórka przeskoczyła z gałęzi na gałąź.
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie.
Jeśli masz chwilkę, to wpadnij do mnie wieczorem.
Wlazł kotek na płotek i mruga.
Abecadło z pieca spadło.
Jeśli zapomnę o nich, Ty Boże zapomnij o mnie.
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu.
Ćwiczenie 2.
Które ze zdań złożonych z ćwiczenia 1 to zdania złożone współrzędnie, a które z nich to zdania złożone podrzędnie?
Ćwiczenie 3.
Jakimi rodzajami zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie są zdania z ćwiczenia 2.?
Ćwiczenie 4.
Ułóż po 3 przykłady:
Ćwiczenie 5
Ułóż po 3 przykłady:
Ćwiczenie 6
Ułóż jedno zdanie złożone wielokrotnie (opowiadające np. o tym co dziś robiłaś/robiłeś). Podkreśl orzeczenia (pamiętaj, że musi być ich więcej niż dwa).
Odpowiedzi
Ćwicz. 1
Kasia chętnie chodziła nad rzekę, w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba.
Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie.
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie.
Jeśli masz chwilkę, to wpadnij do mnie wieczorem.
Wlazł kotek na płotek i mruga.
Jeśli zapomnę o nich, to Ty Boże zapomnij o mnie.
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu.
Czekał dwie godziny, ale dziadek nie przychodził.
Ćwicz.2
Zdania złożone współrzędne:
Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie.
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie.
Wlazł kotek na płotek i mruga.
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.
Czekał dwie godziny, ale dziadek nie przychodził.
Zdania złożone podrzędnie:
Kasia chętnie chodziła nad rzekę, w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba.
Jeśli zapomnę o nich, to Ty Boże zapomnij o mnie.
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu.
Ćwicz. 3
Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie. (współrzędne łączne)
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie. (współrzędne wynikowe)
Wlazł kotek na płotek i mruga. (współrzędne łączne)
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma. (współrzędne łączne)
Czekał dwie godziny, ale dziadek nie przychodził. (współrzędne przeciwstawne)
Kasia chętnie chodziła nad rzekę, (gdzie?) w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba. (podrzędne okolicznikowe)
Jeśli zapomnę o nich to (co?) Ty Boże zapomnij o mnie. (podrzędne dopełnieniowe)
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą (podrzędne okolicznikowe)
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu. (podrzędne przydawkowe)
Ćwicz. 4.
Paweł mieszkał na górze, a Gaweł mieszkał na dole.
Uczyłam się dokładnie, więc dostanę dobrą ocenę.
Michał poszedł do dentysty albo stchórzył i błąka się gdzieś.
Trafiłem bez problemu, ale podróż trwała dość długo.
Kasi podobała się ta bluza, lecz widziała ładniejszą.
Dołączę do was około południa, bądź dotrę do miasta dopiero wczesnym wieczorem.
Ćwicz. 5.
Uciekaj (gdzie?), gdzie pieprz rośnie. (zdanie złożone podrzędnie, okolicznikowe)
Wybiorę perfumy (jakie?), których używam na specjalne okazje. (zdanie złożone podrzędnie, przydawkowe)
Wtedy usłyszała to (co?), co chciała. (zdanie złożone podrzędnie, podmiotowe)
Paweł już taki jest (jaki jest?), że zawsze zrobi wszystko jak najdokładniej.
To mój brat był tym (kim był?), który ruszył pierwszy na ratunek.
Będę tą (kim będę?), która pierwsza przemówi mu do rozumu.
Ćwiczenie 6.
Wróciłam ze szkoły zmęczona, więc usiadłam przed telewizorem i oglądałam ulubiony serial.
Zobacz także:
Według wielu uczniów przydawka to jedna z części zdania, która sprawia najmniej kłopotów. Dużo łatwiej jednak zaprzyjaźnić się z przydawką, gdy znamy części mowy . Zwłaszcza jeśli chodzi o rzeczownik, przymiotnik, wyrażenie przyimkowe, liczebnik, zaimek czy imiesłowy przymiotnikowe. Spis treści: Przydawka: co to jest, na jakie pytania odpowiada? Jakie części mowy mogą być przydawką w zdaniu? Rodzaje przydawek Przydawka: ćwiczenia (z odpowiedziami) Przydawka: co to jest, na jakie pytania odpowiada? Jak już wiesz, przydawka to jedna z części zdania . Rozpoznasz ją po tym, że zawsze określa rzeczownik . Przydawka odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? z czego? ile? Jakie części mowy mogą być przydawką w zdaniu? Przydawka może być wyrażona: przymiotnikiem, zaimkiem przymiotnym, rzeczownikiem, wyrażeniem przyimkowym, liczebnikiem, zaimkiem, imiesłowem przymiotnikowym czynnym, imiesłowem przymiotnikowym biernym, Spójrz na poniższe przykłady zdań, w których występuje przydawka wyrażona różnymi częściami mowy: Radosne dziecko bawiło się w piaskownicy. (przydawka wyrażona przymiotnikiem: radosne) Ten hałas denerwował sąsiadów. (przydawka wyrażona zaimkiem przymiotnym: ten) Szarlotka cioci smakowała wszystkim. (przydawka wyrażona rzeczownikiem: cioci) Napis wzdłuż muru szpecił ulicę. (przydawka wyrażona wyrażeniem przyimkowym: wzdłuż muru) Marysia wygrała już trzeci konkurs. (przydawka wyrażona liczebnikiem: trzeci) Nasz kot wyzdrowiał bardzo szybko (przydawka wyrażona zaimkiem: nasz) Pachnące fiołki kwitły na samym skraju lasu....
Mówiąc lub pisząc, z pewnością używasz dopełnienia bardzo często. Pełni ono dość istotną rolę w języku polskim, podobnie jak inne części zdania . Gdyby nie dopełnienie, zdania, które wypowiadamy, słyszymy, czytamy lub piszemy, tak naprawdę niewiele by nam mówiły. Spis treści : Co to jest dopełnienie? Rodzaje dopełnienia: bliższe i dalsze Dopełnienie: ćwiczenia Co to jest dopełnienie? Dopełnienie to jedna z części zdania. Przypomnijmy - wyróżniamy 5 części zdania, czyli podmiot, orzeczenie, przydawka, dopełnienie, okolicznik. Części zdania dzielą się na dwie grupy: grupę podmiotu i grupę orzeczenia. Dopełnienie należy do grupy orzeczenia. To znaczy, że określa orzeczenie (czynność lub stan, o których mowa w zdaniu). Z reguły dopełnienie wyrażone jest za pomocą rzeczownika. Chcąc zapamiętać, na jakie pytania odpowiada dopełnienie, warto przypomnieć sobie odmianę przez przypadki . Orzeczenie odpowiada na pytania przypadków zależnych (czyli wszystkich z wyjątkiem mianownika i wołacza): Dopełniacz (kogo?, czego?) Celownik (komu? czemu?) Biernik (kogo?, co?) Narzędnik (z kim? z czym?) Miejscownik (o kim?, o czym?) Przykłady dopełnienia w zdaniach: Jaś zapomniał zeszytu . (zapomniał — kogo?, czego? — zeszytu, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w dopełniaczu) Tata przyglądał się zabawce . (przyglądał się — komu?, czemu? — zabawce, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w celowniku) Wczoraj wujek widział sarnę . (widział — kogo? co? — sarnę, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w bierniku) Jacek sprawnie posługiwał się wędką . (posługiwał się: kim?, czym? – wędką, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w narzędniku) Maja od rana myślała o prezencie na Dzień Kota. (myślała – o kim?, o...
Jak wiesz, najważniejsze części zdania to podmiot i orzeczenie. W zdaniu Piotrek gra , podmiotem jest Piotrek , orzeczeniem – gra . Prócz podmiotu i orzecznia, w zdaniu występować mogą również: przydawka ( Nastoletni Piotrek gra), dopełnienie (Zadowolony Piotrek gra na skrzypcach ) i okolicznik. Wyjaśniamy, czym charakteryzuje się okolicznik i jak łatwo rozpoznać go w zdaniu. Spis treści: Co to jest okolicznik [plus pytania okolicznika]? Jakimi częściami mowy może być wyrażony okolicznik? Rodzaje okoliczników [plus przykłady] Okolicznik – ćwiczenia Co to jest okolicznik [plus pytania okolicznika] Okolicznik to część zdania. Należy do grupy orzeczenia, co oznacza, że opisuje orzeczenie. Dzięki niemu poznajemy okoliczności czynności lub stanu, o którym mowa w zdaniu. Stąd też okolicznik najczęściej odpowiada na pytania: Jak? W jaki sposób? Gdzie? Dlaczego? Przykłady okoliczników w zdaniach to: Piotrek gra (jak?) mistrzowsko . Piotrek gra (gdzie?) w pokoju brata. Piotrek gra (dlaczego?) dla przyjemności . Jakimi częściami mowy może być wyrażony okolicznik? Okolicznik w zdaniu może być wyrażony za pomocą takich części mowy jak: Przysłówek (Piotrek gra mistrzowsko. ) Wyrażenie przyimkowe (Piotrek gra w pokoju brata.) Rzeczownik (Piotrek gra wieczorem. ) Zaimek (Piotrek gra tam. ) W roli okolicznika może występować również zdanie podrzędne. Tak jest w przypadku zdań złożonych, w których mamy do czynienia z okolicznikiem przyzwolenia lub okolicznikiem warunku. Rodzaje okoliczników [plus przykłady] W języku polskim wyróżniamy siedem rodzajów okoliczników: Okolicznik miejsca informuje o miejscu lub kierunku wykonywanej czynności, odpowiadając na...
