Mimo że imiesłowy w języku polskim są w dość powszechnym użyciu, potrafią sprawiać kłopoty. Dlaczego? Chociażby przez ich podobieństwo do przymiotników oraz trudności z poprawną pisownią „nie” z imiesłowami.
Spis treści:
Imiesłowy to gramatyczne formy czasowników (ale uwaga: imiesłowy nie są częściami mowy!).
W języku polskim wyróżniamy następujące rodzaje imiesłowów:
Imiesłowy przymiotnikowe są formami czasownika przypominającymi przymiotniki.
Wyróżniamy:
Przykładowa odmiana przez przypadki imiesłowu przymiotnikowego czynnego:
Mianownik (kto?, co?): płonące (ognisko), płonące (ogniska)
Dopełniacz (kogo/czego nie ma?): płonącego (ogniska), płonących (ognisk)
Celownik (komu/czemu się przyglądam?): płonącemu (ognisku), płonącym (ogniskom)
Biernik (kogo/ co widzę?): płonące (ognisko), płonące (ogniska)
Narzędnik (z kim/z czym?): płonącym (ogniskiem), płonącymi (ogniskami)
Miejscownik (o kim/o czym?): płonącym (ognisku), płonących (ogniskach)
Wołacz (o!): płonące (ognisko)!, płonące (ogniska)!
Odmiana przez przypadki imiesłowu przymiotnikowego biernego:
M. upieczony (chleb), upieczone (chleby)
D. upieczonego (chleba), upieczonych (chlebów)
C. upieczonemu (chlebowi), upieczonym (chlebom)
B. upieczony (chleb), upieczone (chleby)
N. upieczonym (chlebem), upieczonymi (chlebami)
Ms. upieczonym (chlebie), upieczonych (chlebach)
W. upieczony (chlebie)! upieczone (chleby)!
Jeśli chodzi o pisownię „nie” z imiesłowami, wystarczy zapamiętać dwie zasady:
Przykłady imiesłowów, które piszemy łącznie z przeczeniem „nie”:
To sytuacja niemająca nic wspólnego z moim przyjacielem.
Sprawca kradzieży do dziś został niewykryty.
Niedotrzymana obietnica sprawiła, że przestali mu ufać.
Przykłady imiesłowów, które piszemy rozłącznie z przeczeniem „nie”:
Nie trenując trudno dbać o lepszą formę.
Nie mówiąc wychowawczyni „dzień dobry” pokazał brak kultury osobistej.
Nie wróciwszy na czas wzbudził niepokój siostry.
Ćwiczenie 1.
Podaj po 3 przykłady imiesłowów przymiotnikowych biernych i czynnych oraz ułóż z nimi zdania.
Ćwiczenie 2.
Podaj po 3 przykłady imiesłowów przysłówkowych współczesnych i uprzednich oraz ułóż z nimi zdania.
Ćwiczenie 3.
Ułóż 3 zdania z imiesłowami, z którymi napiszesz „nie” łącznie i 3 zdania z imiesłowami, z którymi „nie” napiszesz rozłącznie.
Odpowiedzi
Ćwiczenie 1.
Przykłady imiesłowów przymiotnikowych biernych: uszyty, rozdarty, podrzucony
Zdania:
Uszyty na miarę garnitur leżał idealnie.
Paweł czuł się wewnętrznie rozdarty.
Szybko wszyscy pokochaliśmy tego podrzuconego kociaka.
Przykłady imiesłowów przymiotnikowych czynnych: wołający, biegnący, oglądający
Zdania:
Wołający mamę chłopiec nagle zaczął płakać.
Biegnący szybko czas potrafi leczyć rany.
Mężczyzna oglądający krawaty długo nie mógł się zdecydować, który wybrać.
Ćwiczenie 2.
Przykłady imiesłowów przysłówkowych współczesnych: miałcząc, podchodząc, wąchając
Zdania:
Miałcząc głośno kot domagał się uwagi.
Podchodząc bliżej, dziewczynka zobaczyła brata, który właśnie złapał żabę.
Wąchając lawendę, mama uśmiechała się lekko.
Przykłady imiesłowów przysłówkowych uprzednich: machnąwszy, ułożywszy, doczekawszy
Zdania:
Machnąwszy ręką usiadł zrezygnowany przy stole.
Ułożywszy kwiaty w wazonie, ciocia zabrała się za szydełkowanie serwety.
Doczekawszy się na swoją kolejkę, szybko wybraliśmy ulubione smaki ciastek.
Ćwiczenie 3.
Nie poczekawszy na przyjaciół, kupiła bilet i weszła na salę kinową.
Nie mając nic na sumieniu, Karolina nie musiała obawiać się konsekwencji.
Nie odpisując na wiadomości, pokazała mu, że go lekceważy
Nielubiąca brokułów dziewczynka odłożyła zielone różyczki na bok talerza.
To jest niecierpiąca zwłoki sprawa.
Niedająca spokoju myśl wciąż psuła wujkowi nastrój.
Zobacz także:
Zanim przejdziemy do tego, jak prawidłowo pisać „nie” z przymiotnikami, warto przypomnieć sobie, co to jest przymiotnik . Wiedząc, czym charakteryzuje się ta odmienna część mowy, opanowanie zasad pisowni przymiotników z przeczeniem „nie” powinno pójść jak z płatka. Spis treści: Kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy razem? Kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy oddzielnie? Trzy kolejne zasady pisowni rozłącznej „nie" z przymiotnikami Kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy razem? Aby wiedzieć, kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy razem, a kiedy osobno – wystarczy ustalić, w jakim stopniu występuje dany przymiotnik. Zasady łącznej pisowni „nie” z przymiotnikiem dotyczą przymiotników w stopniu równym . Co to znaczy? Wszystko wyjaśni się, gdy przypomnimy sobie wiadomości dotyczące stopniowania przymiotników, które mogą występować w trzech stopniach: równym, wyższym i najwyższym. Na przykład przymiotnik ładny występuje w stopniu równym, podczas gdy ładniejszy to już stopień wyższy, a najładniejszy – stopień najwyższy. Inne przykłady to: Dobry (stopień równy) – lepszy (stopień wyższy) – najlepszy (stopień najwyższy) Jasny (stopień równy) – jaśniejszy (stopień wyższy) – najjaśniejszy (stopień najwyższy) Wczesny (stopień równy) – wcześniejszy (stopień wyższy) – najwcześniejszy (stopień najwyższy) Mały (stopień równy) – mniejszy (stopień wyższy) – najmniejszy (stopień najwyższy) Ciekawy (stopień równy) – ciekawszy (stopień wyższy) – najciekawszy (stopień najwyższy) Teraz z pewnością łatwiej będzie zrozumieć, dlaczego poniższe przymiotniki pisze się łącznie z przeczeniem „nie”: Nieładny (bo:...
Nawet jeśli wiesz, czym jest przymiotnik , czasem warto utrwalić sobie wiedzę, na jakie pytania odpowiada (i czy ma to znaczenie na zapis małą lub wielką literą) oraz przez co się odmienia. Nie mówiąc o stopniowaniu, które może sprawiać nie lada kłopot. Spis treści: Co to jest przymiotnik? Przez co się odmienia? Na jakie pytania odpowiada przymiotnik? Rodzaje przymiotnika Stopniowanie przymiotników Co to jest przymiotnik? Przez co się odmienia? Przymiotnik to część mowy, która odmienia się przez: liczby, rodzaje i przypadki. Przymiotniki określa cechy: ludzi, np. Ten miły , starszy pan prowadził antykwariat. roślin, np. W gałęziach ciemnozielonych świerków hulał wiatr. rzeczy, np. Przydałby się jakiś nowy zeszyt. zjawisk, np. Co za straszna burza! pojęć, np. To jest prosta definicja. stanów, np. Karolowi towarzyszył ogromny zachwyt. Przymiotniki „lubią” rzeczowniki i bardzo często występują bardzo blisko nich. Dzięki przymiotnikom możemy opisywać: kształty, np. okrągły (plac, tort, rok) smaki, np. słodki (batonik, bobas, upominek) kolory, np. różowy (balonik, plecak, flamaster) rozmiary, np. mały (chłopiec, stół, ziemniak) temperaturę, np. ciepły (poranek, kwiecień, tost) materiały, np. bawełniany (T-shirt, podkoszulek, kokon) cechy charakteru, np. przyjazny (kolega, wychowawca, źrebak). Uwaga: przymiotnika (który jest częścią mowy) nie należy mylić z przydawką (która jest częścią zdania). Na jakie pytania odpowiada przymiotnik? Jeśli wiesz, co to jest przymiotnik, łatwo uzmysłowisz sobie, że odpowiada on na pytania dotyczące cech rzeczowników: jaki, jaka, jakie? (np. ładny, urocza, maleńkie) czyj, czyja, czyje? (np. mój, twoja, Ani) który, która, które? (np. piąty, ostatnia, przedostatnie) W tym miejscu warto...
Aby „oswojenie” przysłówków było jak najprostsze – postaraliśmy się, by nie zabrakło odpowiednich przykładów przysłówków umieszczonych w zdaniach. Przekonaj się, że to właśnie dzięki przykładom najłatwiej zapamiętać, czym jest przysłówek, na jakie pytania odpowiada i jak odróżnić go od innych części mowy . Spis treści: Co to jest przysłówek i na jakie pytania odpowiada? Stopniowanie przysłówków Przysłówek a przymiotnik: czym się różnią, co je łączy? Razem czy osobno, czyli jak pisać „nie” z przysłówkami Co to jest przysłówek? Na jakie pytania odpowiada? Przysłówek to nieodmienna część mowy, czy taka, która nie odmienia się ani przez przypadki, ani przez liczby, ani przez rodzaje. Przysłówek określa cechę (np. ładnie), czynność – jak jest wykonywana, kiedy jest wykonywana (np. szybko, wczoraj) i stan (np. zimno). Przysłówek odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? Odpowiadając na pytanie: Jak się czujesz? najprawdopodobniej odpowiesz… przysłówkiem. Formy: dobrze, niedobrze, słabo, świetnie, wyśmienicie, nie najgorzej – to właśnie przysłówki. Inne przykłady przysłówków znajdziesz w zdaniach niżej: Pobiegł szybko i wygrał ten wyścig. (jak? szybko) Jaskółka wzbiła się wysoko w niebo. (gdzie? wysoko) Wczoraj widziałam się z Martą. (kiedy? wczoraj) Na podstawie pytań, na jakie odpowiada dany przysłówek, można wyróżnić: Przysłówki sposobu – gdy odpowiada na pytanie: jak?, np. szybko, miło, smacznie, pogodnie Przysłówki miejsca – odpowiada na pytanie: gdzie?, np. wysoko, blisko, daleko, obok Przysłówki czasu – gdy odpowiada na pytanie: kiedy?, np. wczoraj, dzisiaj, rano, wieczorem Stopniowanie przysłówków Przysłówki – jak przystało na nieodmienną...
