Rozpoznanie orzeczenia w zdaniu nie jest tak skomplikowane, jak mogłoby się wydawać. Z pomocą przychodzi tu znajomość podstawowych części mowy.
Spis treści:
Zgodnie z definicją, orzeczenie to najważniejsza z części zdania. Wyrażone jest czasownikiem w formie osobowej (czyli częścią mowy, odpowiadającą na pytania: co robi?, co się z nim/nią/nimi dzieje?). Ilustrują to poniższe przykłady:
Jak widać, orzeczenie wiąże się z podmiotem (pies — podmiot, orzeczenie — szczeka; Kasia — podmiot, lubi — orzeczenie; śnieg — podmiot, padał — orzeczenie). O ile jednak możliwe jest zdanie bez podmiotu, to zdanie bez orzeczenia – nie. W przypadku braku orzeczenia w zdaniu mówimy o równoważniku zdania.
Jeśli w zdaniu występuje jedno orzeczenie – mamy do czynienia ze zdaniem pojedynczym (np. Słońce mocno przygrzewało). Jeśli w zdaniu występują np. dwa orzeczenia – jest to zdanie wielokrotnie złożone (np. Słońce mocno przygrzewało i raziło w oczy).
Najczęściej występujące rodzaje orzeczeń to:
Sprawdźmy, czym charakteryzują się orzeczenia i jak łatwo rozpoznać je w zdaniach.
Orzeczenie czasownikowe (zwane też prostym) – jest wyrażane za pomocą czasownika w formie osobowej, np. Staś przybiegł do szkoły uśmiechnięty.
Orzeczenie imienne – składa się z łącznika i orzecznika. Łącznik to osobowa forma czasowników: być, stać się, zostać. Orzecznik wyrażony jest za pomocą: rzeczownika przymiotnika, przysłówka, liczebnika lub zaimka. Przykłady orzeczenia imiennego w zdaniu to:
Basia została nauczycielką. (została – łącznik, nauczycielką – orzecznik)
Staś był pierwszy (był – łącznik, pierwszy – orzecznik)
Wygrywać jest przyjemnie. (jest – łącznik, przyjemnie – orzecznik)
Była gotowa na wszystko. (była — łącznik, gotowa — orzecznik)
Inne rodzaje orzeczeń to: modalne, wykrzyknikowe, eliptyczne, peryfrastyczne.
1. Wskaż orzeczenie w poniższych zdaniach.
Mirka z zachwytem patrzyła na morskie fale.
Mały piesek wskoczył tacie na kolana.
Widziałam dziś klucz odlatujących żurawi.
Rodzice byli spóźnieni.
Zapach gorącej czekolady wypełniał całą kuchnię.
2. Wskaż, w których zdaniach występuje orzeczenie czasownikowe.
Bluszcz wił się po murze starej kamienicy.
Hani było miło.
Nauczycielka wczoraj wystawiła oceny.
Ekran telefonu stłukł się na kawałki.
Jabłka ostatnio podrożały.
3. Wskaż, w których zdaniach występuje orzeczenie imienne.
Paweł jest przystojny.
Dziadek był odważny.
On dawno temu walczył w powstaniu.
Siostra zaprojektowała piękną sukienkę.
Jesteś gotowy?
Prawidłowe odpowiedzi:
Ćwiczenie nr 1.
Mirka z zachwytem patrzyła na morskie fale.
Mały piesek wskoczył tacie na kolana.
Widziałam dziś klucz odlatujących żurawi.
Rodzice byli spóźnieni.
Zapach gorącej czekolady wypełniał całą kuchnię.
Ćwiczenie nr 2.
Bluszcz wił się po murze starej kamienicy.
Nauczycielka wczoraj wystawiła oceny.
Ekran telefonu stłukł się na kawałki.
Jabłka ostatnio podrożały.
Ćwiczenie nr 3.
Paweł jest przystojny.
Dziadek był odważny.
Jesteś gotowy?
Zobacz także:
Z myślą o wszystkich, którzy poznają części zdania i chcą sobie uporządkować najważniejsze wiadomości o podmiocie, przygotowaliśmy prostą definicję podmiotu, informacje o rodzajach podmiotu oraz mnóstwo przykładów, dzięki którym ta część zdania przestanie być zagadką. Spis treści: Co to jest podmiot? Rodzaje podmiotów (przykłady) Brak podmiotu w zdaniu (przykłady zdań bezpodmiotowych) Co to jest podmiot? Zgodnie z najprostszą definicją, podmiot to część zdania wyrażona za pomocą rzeczownika lub zaimka (najczęściej w mianowniku). To ktoś lub coś. Podmiot jest zwykle wykonawcą czynności lub stanu wyrażonego przez orzeczenie , np. pies szczeka (pies – podmiot, szczeka – orzeczenie), sen przychodzi (sen podmiot, orzeczenie – przychodzi). Podmiot odpowiada na pytania: kto? co? Mimo że nazwa „podmiot” wskazuje na bardzo ważną (podmiotową) funkcję w zdaniu – podmiot pod względem ważności, znajduje się na drugim miejscu po orzeczeniu. Wynika to z tego, że o ile brak podmiotu w zdaniu jest możliwy – to zdanie bez orzeczenia nie istnieje. Spójrzmy na przykłady zdań z podmiotem: Kotek zasnął. (dwie części zdania: podmiot kotek i orzeczenie zasnął, wystarczą, by otrzymać zdanie z informacją na temat tego, co zrobił kotek. Gdyby wykreślić podmiot – zostałoby samo orzeczenie, które informowałoby o czynności: Zasnął. Lecz gdybyśmy wykreślili orzeczenie – samo słowo kotek nie mówiłoby nam nic na temat tego, co się z nim stało/dzieje/stanie lub ten kotek zrobił/robi/zrobi) Biały kotek zasnął w koszyku. (ten przykład pokazuje, że możemy dodać więcej informacji, za pomocą części zdania innych niż podmiot i orzeczenie; podmiotem w tym zdaniu jest kotek, orzeczeniem – zasnął, przydawką – biały,...
Jeśli uważasz, że siedem przypadków to zdecydowanie za dużo – pomyśl, że uczniowie na Węgrzech muszą opanować ich aż 20. W tej sytuacji naprawdę nie ma na co narzekać, prawda? Odmiana przez przypadki, nazywana również deklinacją, wcale nie jest taka trudna. Oswajamy się z nią od dziecka. Spis treści: Po co stosuje się odmianę przez przypadki? Odmiana przez przypadki – pytania [plus przykłady] Co się odmienia przez przypadki [plus przykłady] Jak zapamiętać odmianę przez przypadki Odmiana przez przypadki: ćwiczenia [plus odpowiedzi] Po co stosuje się odmianę przez przypadki? Zanim przejdziemy do odczarowania odmiany przez przypadki, kilka słów o tym, po co się ją stosuje. Zacznijmy od tego, że większość tajników deklinacji opanowujemy, jeszcze zanim zaczniemy naukę w szkole. Odmianę przez przypadki stosują już dzieci w wieku przedszkolnym. Robią to za każdym razem, kiedy mówią, że mają ochotę na pizzę, szarlotkę, pączka, itd. (a nie, że mają ochotę na: pizza, szarlotka, pączek, itd.). Nawet młodsze dzieci, kiedy zamiast „mama”, zaczynają mówić „mamo” – stosują już deklinację (używając formy wołacza). Dzięki deklinacji język polski jest bogatszy. A opanowanie zasad odmiany przez przypadki sprawia, że nie brzmimy jak obcokrajowcy, którzy dopiero uczą się mówić po polsku. I jeszcze jedno – znajomość deklinacji pomaga odróżnić od siebie części zdania (np. dopełnienie od przydawki). Odmiana przez przypadki – pytania (plus przykłady) W języku polskim stosujemy odmianę przez 7 przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik i wołacz. Każdy z przypadków odpowiada na określone pytania. Aby odmiana przez przypadki nie sprawiała kłopotu, wystarczy nauczyć się na pamięć 7 przypadków i pytań...
![Wszystkie części mowy jak na dłoni [pytania i przykłady części mowy]](https://s3.mamotoja.pl/newsy/wszystkie-czesci-mowy-jak-na-dloni-pytania-i-przyklady-czesci-mowy-120796-4_3_800.jpg)
Z częściami mowy mamy do czynienia w wielu sytuacjach, kiedy mówimy, gdy piszemy (np. wypracowanie, post na Instagramie czy SMS-a), gdy słuchamy (np. tego, co mówią lub śpiewają inni ludzie) lub kiedy czytamy (np. książki, wiadomości, a nawet napisy na murach). Sprawdź, jakie wyróżniamy części mowy i co warto wiedzieć o każdej z nich. Przy okazji przekonasz się, że nie są ci tak zupełnie obce. Spis treści: Części mowy – co to takiego? Części mowy: charakterystyka (pytania, przykłady ) Odmienne i nieodmienne części mowy Jak jeszcze dzielimy części mowy? Części mowy: co to w ogóle jest? Części mowy to nic innego jak wyrazy, których używamy na co dzień. W języku polskim mamy 10 części mowy, to: rzeczownik czasownik przymiotnik liczebnik zaimek przysłówek przyimek spójnik wykrzyknik partykuła. Części mowy dzieli się na odmienne i odmienne. To jest najważniejszy podział dotyczący części mowy. Na wszystkich 10 części mowy: 5 jest odmiennych, 5 nieodmiennych. Odmienne części mowy to: rzeczownik czasownik przymiotnik liczebnik zaimek. Nieodmienne części mowy: przysłówek przyimek spójnik wykrzyknik partykuła. Więcej o odmiennych i nieodmiennych częściach mowy piszemy w dalszej części tekstu. Części mowy: charakterystyka (pytania plus przykłady) Oto wszystkie części mowy, które występują w języku polskim: Rzeczownik odpowiada na pytania: kto? co? oznacza: osoby, przedmioty, rośliny, zwierzęta, cechy, czynności lub pojęcia przykłady rzeczowników: dom, mama, Gdańsk, uspokojenie, szczerość, solidarność rodzaje rzeczowników: pospolite (kot, szkoła, talerz), własne (Maria, Bambi, Wawel), żywotne (źrebię),...
