Co to jest ateizm?

W XXI wieku laicyzacja społeczeństwa jest coraz powszechniejsza. Wiele młodych osób klasyfikuje się do tzw. bezwyznaniowców, z których sporą grupę stanowią ateiści. Jak się jednak okazuje, ateizm może mieć wiele twarzy i nie zawsze oznacza całkowite zaprzeczenie w istnienie siły wyższej.

Spis treści:

1. Ateizm – co to jest?
   • Ateizm – definicja słownikowa
2. Rodzaje ateizmu
3. Symbol ateizmu
4. Krótka historia ateizmu
   • Ateizm w Biblii
   • Ateizm w Polsce
   • Ateizm na świecie i w Europie

Ateizm – co to jest?

Ateizm to brak wiary w istnienie Boga (stwórcy Kosmosu i człowieka), bóstw i sił nadprzyrodzonych. Pojęcie ateizmu wiąże się bezpośrednio z desakralizacją życia codziennego, która objawia się m.in. zanikiem praktyk religijnych.

Ateizm – definicja słownikowa

Według definicji słownika PWN, ateizm to filozoficzne poglądy teoretyczne lub postawy praktyczne, negujące istnienie Boga.

W skróconej wersji słownika możemy przeczytać, że ateizm to pogląd zaprzeczający istnieniu Boga.

Ateizm a teizm

Co ważne, ateizm nie jest synonimicznym pojęciem dla teizmu. Filozofia antyteistów zakłada, że religia jest przyczyną dezinformacji i manipulacji na świecie, która jest bezpośrednią przyczyną wojen i konfliktów. W myśl tej filozofii pojęcie Boga należałoby całkowicie wymazać z ludzkiej pamięci.

Tożsame poglądy do antyteizmu prezentowane są tzw. nowy ateizm, który reprezentowany jest przez antyteistyczne środowisko naukowców i pisarzy XXI wieku. Według nich wiara w Boga jest głównym źródłem konfliktów, dlatego należy przeciwdziałać religiom. Nowi ateiści poddają racjonalnej argumentacji istnienie Boga.

Deizm i ateizm – różnice

Dość często poglądy ateistyczne negujące istnienie Boga są także mylone z deizmem. Deizm jest poglądem, który uznaje istnienie Boga, jednak zaprzecza jego ingerencji w życie człowieka.

Główny pogląd deistyczny odrzuca chrześcijańskie pojęcie moralności i uznaje życie zgodne z zasadami naturalnej religii. Co ważne, deizm nie uznaje także doktryny chrześcijańskiej, według której człowiek jest skażony grzechem pierworodnym.

Rodzaje ateizmu

Myśl ateistyczna może przyjmować naprawdę wiele różnych form. Całe spektrum ateistycznych poglądów może obejmować całkowite przekonanie o nieistnieniu Boga, jak i sprzeciw wobec wiary w coś, co nie może zostać logicznie i empirycznie udowodnione.

Ze względu na stosunek wobec postaci Stwórcy i wiary w Boga, ateizm można podzielić na:

• ateizm dogmatyczny – rodzaj ateizmu, który zaprzecza istnieniu Boga lub bogów.
• ateizm sceptyczny – rodzaj ateizmu, który zakłada niemożność udowodnienia istnienia Boga lub bogów. Ten pogląd filozoficzny jest bliski agnostycyzmu.
• ateizm praktyczny – rodzaj ateizmu, który neguje wartość i ważność wiary w Boga oraz jego istnienia.

Ze względu na postawę egzystencjalną ateizm być rozróżniony na:

• ateizm teoretyczny – ateista teoretyczny przedstawia poglądy negujące istnienie Boga, które mają podstawy racjonalne, filozoficzne. Duży wpływ na wyłonienie się tego nurtu miały koncepcje filozoficzne myślicieli pozytywizmu i scjentyzmu. Ateizm teoretyczny można podzielić na:
  • przyrodniczy – reprezentowany m.in. przez ateizm marksistowski, który uważał religię za formę alienacji w społeczeństwie.
  • antropologiczny – forma ateizmu, która stawia wyższość człowieka nad religią i Bogiem. Przedstawicielami tego poglądu byli m.in. L. Feuerbach czy F. Nietzsche. Według Feurbach'a bogiem ludzi są oni sami, a Bóg jest utożsamieniem nierealnych pragnień ludzi. Filozofia Nietzsche opierała się na tzw. śmierci Boga, czyli odrzuceniu nierealnego myślenia o jedynym stwórcy, które ogranicza wolność jednostki.
  • neopozytywistyczny (scjentologiczny) – zaprzeczenie istnienia Boga w tym ruchu ateistycznym wynikało z niemożności jego empirycznego poznania. Ateizm scjentologiczny, zwany czasem ateizmem empirycznym, był bardzo żywo reprezentowany w XIX i XX wieku przez sensualistów i empirystów.
• ateizm praktyczny – ateiści praktyczny to osoby, które uznają ideę Boga, jednak nie jest ona obecna w ich życiu. Nie praktykują one modlitwy, nie chodzą do kościoła, co w istocie chrześcijaństwa jest podstawą do tzw. życia wiecznego. Czasem ateizm praktyczny ma wymiar polityczny, gdyż programy szkolne mogą negować pojęcie Boga i promować poglądy ateistyczne. Ateizm praktyczny często można zauważyć w państwach totalitarnych.

Ze względu na siłę przekonania w to, czy Bóg istnieje, ateizm można podzielić na:

• ateizm silny – całkowite zaprzeczenie istnienia Boga.
• ateizm słaby – to filozofia, której bliski jest agnostycyzm. Według tego poglądu nie możemy jednoznacznie zaprzeczyć nieistnieniu Boga, lecz z drugiej strony nie możemy też potwierdzić jego istnienia. Dość często pogląd ten nazywany jest przez młodych jako ateizm agnostyczny.

Symbol ateizmu

Poglądy ateistyczne nie są przedstawiane jednym, wyraźnym symbolem. Osoby, które są ateistami, często do podkreślenia swoich poglądów używają m.in. Ryby Darwina, która nawiązuje do teorii ewolucji. Jest to bardzo podobny symbol do chrześcijańskiego znaku ryby, jednak znak ateizmu zwrócony jest w lewą stronę i ma doklejone nóżki.

Za znak ateizmu uznaje się także Czajniczek Russela, który został wymyślony przez noblistę Bertranda Russela. Czajniczek Russela jest związany z prześmiewczą analogią, która została przedstawiona przez naukowca w artykule „Is there a God?”.

Krótka historia ateizmu

Niewiara w istnienie Boga nie jest nowym tworem. Ateistów nie brakowało już wśród starożytnych filozofów. Do najsławniejszych z pewnością można zaliczyć Epikura – filozofa, który w centrum szczęścia stawiał ludzkie przyjemności i poddawał w wątpienie istnienie bogów – oraz Sokratesa, który choć nie zadeklarował się jako ateista, to za swoje rozważania dot. religijności i wiary w bogów został skazany na karę śmierci.

Do czasów średniowiecza zwolennicy ateizmu byli jednak dość rzadko spotykany. Ludzie zdecydowanie częściej pokładali wiarę w istnienie Wielkiego Stwórcy niż w czasach współczesnych.

Poglądy o nieistnieniu Boga nasiliły się dopiero w XVII i XVII wieku, w którym to rozpowszechniły się ideologie materialistyczny oraz naturalistyczne. Wciąż jednak myśl ateistyczna była mniejszością, a ateiści byli żywo krytykowani zarówno przez chrześcijan, jak i deistów.

Dopiero w XIX wieku ateizm nabrał rozpędu za sprawą filozofii racjonalistycznych i wolnomyślicielstwa, które zakładały, ze poznanie świata powinno opierać się na naukowej wiedzy i logice. Wśród najpopularniejszych ateistów XIX i XX wieku byli m.in.: Karl Marks, Friedrich Nietsche czy Arthur Schopenhauer.

Im bliżej naszych czasów, tym bardziej laicyzacja społeczeństwa była silniejsza. Ateiści coraz chętniej i szerzej wyrażali swoje poglądy w literaturze. Bardzo dużą sensację wywołał w 1966 roku artykuł opublikowany w amerykańskim Time o tytule „Czy Bóg jest martwy?”.

Konsumpcjonizm XXI wieku zaczął coraz bardziej popychać ludzi w tzw. ateizm praktyczny, co potwierdza zarówno kinematografia, jak i literatura. W 2006 roku na rynku ukazał się bestseller znanego ewolucjonisty Richarda Dawkinsa pt. „Bóg urojony”, który zachęcił ateistów do światowych kampanii społecznych „Out Campaign”, w który to ludzie przyznają się do tego, że nie wierzą w Boga.

Ateizm w Biblii

Poglądy ateistyczne dowodzące o nieistnieniu Boga nie zostały pominięte w Biblii. Znajdziemy w niej niejedno odwołanie do antywiary. Liczne odwołania znajdziemy m.in. w Księdze Psalmów, Listach św. Piotra, Ewangelii Jana czy Listów do Efezjan. Co Biblia mówi o ateizmie?

Przykłady:

Księga Psalmów, Psalm 14:1:

Mówi głupi w swoim sercu:

«Nie ma Boga».

Oni są zepsuci, ohydne rzeczy popełniają,

nikt nie czyni dobrze.

Nowy Testament, List do Hebrajczyków, 11:6

Bez wiary zaś nie można podobać się Bogu. Przystępujący bowiem do Boga musi uwierzyć, że [Bóg] jest i że wynagradza tych, którzy Go szukają

Ateizm w Polsce

Do Polski ateizm dotarł dopiero w czasach renesansów. Najsłynniejszym polskim ateistą był Kazimierz Łyszczyński, który opublikował traktat „O nieistnieniu bogów”. Za swoją publikację został spalony na stosie 1688 roku.

Pierwszą polską organizacją osób, które przyznały się do niewiary w Boga, była Polska Liga Wolnej Myśli kierowana przez A. Niemojewskiego. Powstałą ona w 1906 roku w Paryżu.

Ważny wpływ na rozwój ateistów w Polsce miały władze państwowe, które po II wojnie światowej promowany ateizm państwowy. Ograniczał on praktykowanie chrześcijańska poprzez m.in. brak pozwoleń na budowę kościołów. W czasach PRL-u działało tzw. Stowarzyszenie Ateistów i Wolnomyślicieli, które przekształciło się w Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej.

Pierwszą Polką, która przyznała się do niewiary w Boga, była Maria Skłodowska-Curie, a jej poglądy podzieliła m.in. Maria Konopnicka.

Ateizm na świecie i w Europie

Dość ciężko jest znaleźć obiektywne statystyki dotyczące tego, jak wygląda procentowy udział ludności deklarującej brak wiary w Boga. Przyjmuje się, że około 22% ludności na świecie jest niereligijna, z czego 11% określa siebie jako ateistów.

Najbardziej ateistycznym krajem są Chiny, w których aż 61% obywateli uważa się za osoby niewierzący i/lub ateistów. Społeczeństwa Europejskie znacznie częściej pokładają wiarę w istnieniu Boga, gdyż zaledwie 18% Europejczyków jest niewierzących.

Wielu ateistów zamieszkuje Czechy, gdyż według raportu International Religious Freedom Report z 2006 roku, aż 49% Czechów uważa się za ateistów. Co ważne, do tej liczby nie zostali wliczeni agnostycy.