Co to jest religia i jakie są religie świata?

W zależności od tego, który naukowiec odpowiada na pytanie, czym jest religia, można odnaleźć całkowicie inne odpowiedzi. Niektórzy skupiają się na społecznej roli religii, inni zaś zwracają uwagę na uwarunkowania psychologiczne, które dopełniają praktyki religijne.

Spis treści:

1. Co to jest religia?
   • Sfery religii
   • Definicje religii – według uczonych
2. Skąd się wzięła religia?
3. Rodzaje religii
4. Jakie są religie na świecie?
5. Ciekawostki o religii

Co to jest religia?

Uczeni od lat mają problem z odpowiedzią na pytanie, czym jest religia. Próba dostarczenia odpowiedniej definicji wiąże się z dwojakim problemem: stworzenie zbyt wąskiego wyjaśnienia, które pomija wymiar sacrum (boski) lub – wręcz przeciwnie – zbyt ogólnego i obszernego, które sugerowałoby, że niemal wszystko jest religią.

Najpopularniejsza definicja religii określa, że religia to zespół wierzeń i praktyk, które odnoszą się do wiary i niematerialnej kultu siły wyższej, np. Boga, bogów lub jakiejkolwiek istotny nadprzyrodzonej.

Według osób wierzących definicje religii mogą dostarczyć wyłącznie osoby, które wierzą w byt transcendencyjny i metafizykę. Próba naukowych wyjaśnień, takich jak: socjologia religii, fenomenologia religii, pedagogika religii czy filozofia religii opierają się na zbyt empirycznych i teoretycznych założeniach, które zbyt upraszczają metafizyczne doświadczenie najwyższych wartości.

Sfery religii

Jednolity system wierzeń manifestuje się w czterech głównych sferach:

• w sferze społeczno-organizacyjnej, w której Kościół jest postrzegany jako wspólnota religijna osób wpisujących się w określoną strukturę hierarchiczną,
• w sferze duchowości indywidualnej, którą można określić miarą religii prywatnej, czyli osoba wierząca zajmuje się religijnym poznaniem sfery boskiej o charakterze mistycznym,
• w czynnościach religijnych, czyli kultach i rytuałach, które są wyznaczone przez objęty system wierzeń i praktyk danej religii,
• w wymiarze doktrynalnym, który obejmuje system wierzeń i poglądów.

Definicje religii – według uczonych

W naukowym świecie o istocie religii mówi się wiele, lecz najczęściej nie są to zbyt pochlebne wypowiedzi. Należy pamiętać, że w takim środowisku bardzo często zaprzecza się bytom transcendencyjnym, gdyż nie zapewniają one empirycznego doświadczenia.

Emilie Durkheim (podejście antropologiczne)

„Religia jest systemem powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy świętych, to znaczy rzeczy wyodrębnionych i zakazanych, wierzeń i praktyk łączących wszystkich wyznawców w jedną wspólnotę moralną zwaną kościołem.”

William James (podejście filozoficzno-psychologiczne)

„Religia to takie uczucia, czyny i doświadczenia osobowej jednostki o których ta jednostka mniema, że odnoszą się one do czegoś co ona sama uznaje za boskie”

August Comte (podejście socjologiczne)

„Religia to najniższy etap rozwoju wiedzy, a więc jest wynikiem umysłowego prostactwa, lęku, zachwytu, jakiego pierwotny człowiek doznawał oglądając cuda przyrody. W miarę rozwoju religia przechodzi w metafizykę, a następnie zmienia się w naukę pozytywną”

Zygmut Freud (podejście psychologiczne)

„Religia jest neurozą kolektywną, wywołaną przez warunki podobne do tych, które wytwarzają neurozę dziecięcą. Ma ona swój początek w bezradności człowieka wobec zewnętrznych sił natury i wewnętrznych sił instynktownych, takich jak: kompleks Edypa.”

Edward Brightman

„Religia to zainteresowanie doświadczeniami uznawanymi za doświadczenie najwyższych wartości; oddanie mocy czy mocom, o których sądzi się, że tworzą, wzmagają i zachowują te wartości; oraz wyrażanie tego zainteresowania i oddania czy to w obrzędach symbolicznych czy w innych zachowaniach jednostkowych i zbiorowych.”

Erich Fromm

„Religią jest każdy system myśli i działań, podzielany przez pewną grupę, który dostarcza jednostce układu odniesienie i przedmiotu czci, których potrzeba stanowi pierwotne wyposażenie psychiki ludzkiej.”

Marcin Luter (zaprzeczenie religii prywatnej)

„Bóg i kult tworzą wzajemny związek, jedno nie może żyć bez drugiego, gdyż Bóg musi być zawsze Bogiem jakiegoś człowieka lub ludu.”

Jak widać, znaczenia religii i samo podejście do jej istnienia aktu religijnego jest przeróżne u osób uczonych. Powyższe pojęcia stanowią wyłącznie wierzchołek góry lodowej ciekawych filozoficznych i teologicznych poglądów, które próbują odpowiedzieć na pytanie, po co nam religia.

Niewątpliwie religią zainteresowany jest cały świat filozoficzny. Wpływa ona na istotny czynnik regulujący społeczeństwo, czyli powszechną moralność. Powyższe definicje religii warto poszerzyć o wielu naukowców, lecz zbrodnią byłoby pominięcie Schelera i Bergsona, którzy przedstawiają bardzo refleksyjne poglądu.

Problem religii w ujęciu Schelera i Bergsona

Scheler przedstawia bardzo ciekawe podejście do religii (przedstawiciel nurtu fenomenologii), według którego z samego istnienia aktu religijnego należy wnioskować o obecności Boga.

Opozycyjny pogląd można zaś znaleźć u słynnego irracjonalisty Henriego Bergsona, który dzieli religię na statyczną i dynamiczną. Pierwsza kształtowana jest przez obawę społeczeństwa przed zakazami religijnymi i poczucia lęku przed przyszłością, na który doskonałą odpowiedzią jest opiekuńcza postać Stwórcy. Dynamiczna religia obejmuje nie strach, lecz wiarę bogatszą o wymiar mistyczny skupiający się wokół poczucia świętości. Wyróżnił on także pojęcie aktów religijnych, które obejmują ceremonie i rytuały. Podkreślał, że aktom religijnym przedstawienia służą jako okazja do oddziaływania na osoby wierzące.

Skąd się wzięła religia? Geneza religii

Geneza religii jest trudna do wytłumaczenia. Większość badaczy przyjęła teorię, że religia była naturalnym skutkiem ubocznym rozważań człowieka dotyczących tzw. najtrudniejszych pytań życiowych: o początek i koniec świata, moralność czy sens życia.

Religia pozwala uporządkować świat człowiekowi i wskazać cel jego życia. Jej zasady stoją na straży najważniejszych wartości moralnych, a świadomość istnienia wyższego Stwórcy pozwala uniknąć uczucia osamotnienia.

Wśród najciekawszych hipotez dotyczących powstania religii można wymienić:

• hipotezy przyrodnicze, według których religia pomagała ludziom wyjaśnić kompleksowe zjawiska przyrodnicze, których nie byli w stanie zbadać empirycznie.
• hipotezy psychologiczne, które zakładają, że religia powstała jako uosobienie potrzeb psychologicznych człowieka. Do najznamienitszych przedstawicieli takich teorii należy Zygmunt Freud, według którego iluzja Boga jest oparta na dziecięcej potrzebie obecności silnego ojca.
• hipotezy socjologiczne, które uważają, że religia jest produktem ubocznym świadomości społeczeństwa. Tak zwana socjologia religii była żywo promowana przez Karola Marksa czy Maxa Webera.
• hipotezy ewolucjonistyczne, według których religia jest jednym z etapów ewolucji, np. teoria Tylora czy Frazera.
• hipotezy filozoficzno-teologiczne, które zakładają, że genezą religii jest objawienie.

Rodzaje religii

Klasyfikacji religii można dokonać ze względu na kilka czynników, lecz do najpopularniejszych należą: obecność aktualnych wyznawców, zasięg terytorialny, rodzaj powstania oraz ilość wyznawanych bóstw.

Najważniejszy podział religii ze względu na ilość bóstw

• religie monoteistyczne (monoteizm) – zakładają wiarę w istnienie jednego, osobowego Boga. Zalicza się do nich największe religie świata: judaizm, chrześcijaństwo, islam.
• religie politeistyczne (politeizm) – wiara w istnienie wielu sił nadprzyrodzonych lub wielu bogów. Do najbardziej znanych religii politeistycznych należą: religie słowiańskie, starożytnego Egiptu, Grecji czy Mezopotamii.
• religie henoteistyczne (henoteizm) – wiara w istnienie wielu istot boskich, lecz z wyraźną przewagą jednego bóstwa.
• religie panteistyczne (panteizm) – pogląd filozoficzny, według którego wszystko jest Bogiem. Wiara opiera się więc na ubóstwieniu wszystkiego i odrzuceniu formy jednego Boga, jako osoby.
• religie panenteistyczne (panenteizm)– połączenie teizmu z panteizmem. Wiara, że Bóg zawiera cały świat, lecz świat go nie wyczerpuje.
• religie nonteistyczne – wiara, która nie potwierdza, lecz także nie odrzuca tezy o istnieniu boga.

Rodzaje religii ze względu na obecność aktualnych wyznawców religie

• religie żywe – wyznawcy istnieją w obecnych czasach,
• religie martwe (wymarłe) – nie mają wyznawców w obecnych czasach, np. wierzenia starożytnego Egiptu czy Celtów.

Klasyfikacja religii ze względu na zasięg terytorialny

• religie plemienne – zespół rytuałów, wierzeń i praktyk tubylczych ludów Azji, Afryki, Ameryk czy Australii. Do religii plemiennych zalicza się m.in. religie afrykańskie czy chińskie religie ludowe.
• religie narodowe – religie powstałe na bazie religii plemiennych. Obejmują większe terytorium, jednak w przeciwieństwie do religii światowych cechuje je prozelityzm, czyli nie zabiegają o nowych wyznawców.
• religie światowe (uniwersalistyczne) – obejmują znacznie większe obszary niż religie narodowe. Zakładają prozelityzm, gdyż ich założeniem jest misyjność i „niesienie słowa Bożego”. Do najpopularniejszych religii światowych należą: islam, buddyzm, chrześcijaństwo.

Rodzaje religii ze względu na ich genezę

• religie naturalne – ich początek nie zakłada żadnego boskiego objawienia ani założyciela. Zwykle ich geneza oparta jest na tradycji i najczęściej nie mają ksiąg świętych. Przykładami takich religii są np. animizm czy totemizm.
• religie objawione – wywodzą się z objawienia jakiejś osoby, np. islam, judaizm czy chrześcijaństwo.

Jakie są religie na świecie?

Główne religie świata, czyli tzw. religie dominujące to:

• chrześcijaństwo – religia monoteistyczna, która zakłada wiarę w jednego, osobowego Boga. Jest to rodzaj religii objawionej, które wierzy w namaszczonego przez Boga mesjasza. Historia religii chrześcijańskiej ma swoje początki w 1 w. n.e. w Palestynie.
• islam – religia monoteistyczna, która zakłada wiarę w jednego, osobowego Boga Allaha. Jej geneza szacowana jest na VII w. n.e., gdy została objawiona Mahometowi na Półwyspie Arabskim.
• hinduizm – religia politeistyczna, która nie ma swojego historycznego założyciela. Zakłada wiarę w różne bóstwa i dużą uwagę przykłada do tzw. pojęcia boskiej energii wszechświata.
• buddyzm – najbardziej pokojowa religia świata. Jest nonteistyczna. Głosi równość wszystkich ludzi i pojęciu Dharmy – konieczności poznania prawdziwej natury rzeczy.
• judaizm – religia żydowska, która zakłada system religijny zgodny z zasadami przymierza Narodu Wybranego i Boga, które miało miejsce 3 tysiące lat p.n.e. Bardzo rygorystyczna i hermetyczna religia, która domaga się od swoich wyznawców bardzo szczególnej religijnej moralności przedstawionej w Torze (Pięcioksięgu Mojżesza).

Ciekawostki o religii

Ile jest religii na świecie?

Oszacowanie dokładnej liczby religii na świecie jest bardzo trudnie. Według danych Wikipedii na świecie jest około 10 000 przeróżnych odmian religii. Zdecydowana większość wierzących (około 84%) praktykuje jedną z 5 największych religii świata (chrześcijaństwo, islam, hinduizm, buddyzm lub judaizm).

Jaka religia ma najwięcej wyznawców?

Według najnowszych danych z 2020 roku najwięcej wyznawców na świecie ma chrześcijaństwo z liczbą 2,38 miliardów wierzących. Na drugim miejscu plasuje się Islam z liczbą 1,907 miliardów, a na trzecim hinduizm z liczbą 1,161 miliardów.

Statystyki wskazują także na znacząco wzrost osób niereligijnych/ agnostyków i ateistów, którzy w 2020 roku stanowili 16% populacji światowej z wynikiem 1,193 miliardy osób.

Jaka jest najstarsza religia świata?

Najstarszą religią świata jest hinduizm, zaś najstarsza religia monoteistyczna to judaizm.