Co to jest sumienie?

W Piśmie Świętym dość często można przeczytać o „czystym sercu” bądź „czystym sumieniu”. W Listach do Hebrajczyków pojawiają się wskazania, że dla każdego chrześcijanina konieczne jest tzw. doskonalenie sumienia (Hbr 9,9.14), które pozwala osiągnąć stan „czystego serca”. Chcąc tego dokonać, musimy najpierw zrozumieć, co właściwie oznacza to słowo.

Spis treści:

1. Czym jest sumienie?
   • Sumienie – definicja słownikowa
2. Rodzaje sumienia
   • Rodzaje sumienia w Piśmie Świętym
3. Sumienie moralne w literaturze

Czym jest sumienie?

Sumienie to wewnętrzne odczucie, nazywane także sądem rozumu, które pozwala oceniać postępowanie własne jako dobre lub złe. Jest to pewna zdolność pozwalająca człowiekowi ujmować, czy podjęte działania mają wysoką jakość moralną.

Czyste sumienie zapewnia nam postępowanie zgodnie z przyjętymi normami moralnymi. Jeśli człowiek nie posłucha swego sumienia, to dość często towarzyszy temu późniejsze poczucie winy i tzw. wyrzuty sumienia.

W Biblii człowieka, który wsłuchuje się w głos znajdujący się w jego wnętrzu, nazywa się człowiekiem roztropnym. Człowiek roztropny zastanawia się on nad własnym postępowaniem i zawsze wybiera dobro od zła.

Sumienie – definicja słownikowa

Według słownika języka polskiego, sumienie jest pojęciem z zakresu etyki i teologii moralnej, które rozumiane jest jako: „wewnętrzna instancja orzekania moralnego, indywidualne rozeznanie dobra i zła, zinterioryzowane wartości uznane przez jednostkę, a wyznawane przez grupę społeczną.”

Rodzaje sumienia

Sumienie moralne można podzielić ze względu na jego pochodzenie:

• sumienie pierwotne to pogląd chrześcijański, zgodnie z którym, sumienie jest uwarunkowane obecnością Boga (lub Ducha świętego) we wnętrzu człowieka. W chrześcijaństwie uważa się, że sumienie jest źródłem uświęcenia duszy, które pozwala oceniać postępowanie własne na podstawie pierwotnych (wrodzonych) wartości. W religii chrześcijańskiej sumienie to tzw. sanktuarium człowieka, które jest najtajniejszym ośrodkiem, gdzie człowiek może porozmawiać z samym Bogiem.
• sumienie pochodne (nabyte) to idea, według której w naszym wnętrzu rozbrzmiewa głos rozsądku, który został ukształtowany przez socjalizację i internalizację. Sumienie kieruje się więc nabytymi wartościami, które przekazało nam społeczeństwo i rodzice.

Rodzaje sumienia w Piśmie Świętym

Ze względu na czas oceny działań w Piśmie Świętym wyróżnia się:

• sumienie przeduczynkowe – sumienie, które jest czynnikiem decydującym przed podjęciem jakiegoś działania,
• sumienie pouczynkowe – towarzyszące po wykonaniu czynności, które umożliwia ocenę moralną działań. Mogą mu towarzyszyć wyrzuty sumienia, które pojawiają się w momencie uświadomienia sobie niemoralnego postępowania.

Inne rozróżnienie sumienia można znaleźć w Ewangelii św. Marka, który podzielił sumienie na wrażliwe i niewrażliwe. Pierwsze sumienie jest wrażliwe na krzywdę bliźniego, natomiast drugie ma znacznie większą tolerancję dla niemoralnych zachowań.

Sumienie moralne w literaturze

O głosie sumienia, który określa wewnętrzne odczucie pozwalające lub negujące postępowanie własne, można przeczytać już w literaturze starożytnych Greków.

Najsłynniejszym przykładem jest daimonion, czyli wewnętrzny głos, o którym pisał Sokrates. Z języka greckiego słowo daimonion oznaczało istotę duchową, która łączy świat bogów i ludzi.

Sokrates uważał, że ma w sobie nadprzyrodzonego demona, którego głos pozwalał mu podejmować odpowiednie decyzje. W notatkach Platona możemy przeczytać, że daimonion zawsze odradzał Sokratesowi zło, co można porównać do wewnętrznego głosu sumienia w ujęciu religii chrześcijańskiej, które zawsze wybiera zgodnie z pierwotnym instynktem dobra.

Pojęcie Daimonion pojawia się także w literaturze S. Żeromskiego pt. „Ludzie bezdomni”, gdzie również jest ono bliźniaczo podobne do czegoś, co w kręgu religii chrześcijańskich nazywa się sumieniem.