Co to jest litosfera?
Przed nami kolejna lekcja geografii, w której odpowiemy na pytanie: co to jest litosfera. Poznaj jej budowę oraz rodzaje.
Słowo „litosfera” pochodzi z języka greckiego i powstało przez złączenie dwóch wyrazów: λίθος (litos), czyli kamień oraz σφαῖρα (sphaîra), co oznacza kulę. W dosłownym tłumaczeniu oznacza to więc kamienną kulę. Na ile takie tłumaczenie jest zgodne z prawdą?
Spis treści:
- Co to jest litosfera?
- Budowa litosfery
- Litosfera a skorupa ziemska
- Rodzaje litosfery
- Płytowa budowa litosfery
Co to jest litosfera?
Litosfera (zwana także sklerosferą) to zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej. Obejmuje skorupę ziemską i górną część płaszcza Ziemi, którą rozdziela powierzchnia nieciągłości Moho. Fizycznie litosfera jest o wiele bardziej krucha i sztywna w porównaniu do astenosfery, która jest położona niżej.
Jej grubość wynosi od 10 do 100 km, a maksymalna temperatura dochodzi do nawet 700 °C w dolnych warstwach. Litosfera podzielona jest na ruchome względem siebie płyty tektoniczne.
Budowa litosfery
Chemiczna budowa litosfery
W swoim składzie chemicznym litosfera ma m.in. cząsteczki krzemu, żelaza, magnezu, aluminium, potasu, wapnia, sodu i oczywiście tlenu.
Pierwiastki lekkie takie jak: tlen, krzem, aluminium czy krzem występują w górnej warstwie litosfery. Głębiej można znaleźć m.in. żelazo czy magnez.
Minerały i skały zawarte w litosferze
W litosferze można znaleźć skały i minerały.
Minerały, które można znaleźć w skorupie ziemskiej, powstają bez ingerencji człowieka i mają zwykle formę substancji stałej. Wśród nich można wyróżnić m.in. złoto, grafit, węgiel czy srebro.
Skały, które można znaleźć w skorupie ziemskiej można podzielić ze względu na ich pochodzenie na:
- skały magmowe:
- głębinowe
- wylewne
- skały osadowe:
- okruchowe
- organogeniczne
Litosfera a skorupa ziemska
Termin skorupa ziemska jest często używany jako zamiennik terminu litosfera. Jest to błąd. Litosfera jest znacznie szerszym terminem, gdyż oprócz skorupy ziemskiej obejmuje także górną część płaszcza ziemi, czyli jest także związana z hydrosferą, biosferą oraz atmosferą. Przyjmuje się, że litosfera sięga do 100 km w głąb płaszcza Ziemi.
Rodzaje litosfery
Rozróżniamy dwa rodzaje litosfery: litosferę oceaniczną i litosferę kontynentalną.
Litosfera oceaniczna
To rodzaj litosfery, który występuje pod oceanami. Jest znacznie grubsza i o wiele starsza od litosfery kontynentalnej. Najstarsze skały mają 3,8 mld lat.
Litosfera oceaniczna składa się z:
- skorupy oceanicznej, która ma grubość około 6-12 km,
- warstwy perydotytowej, która ma grubość około 50 km, a w swojej dolnej części podlega upłynnieniu i wchodzi w skład astenosfery. Zbudowana jest z perydotytu, który powstaje w skutek rozrostu dna oceanicznego.
Skorupę oceaniczną rozróżnia się na trzy warstwy:
- warstwę osadową,
- warstwę pośrednią,
- warstwę bazaltową.
Litosfera kontynentalna
To rodzaj litosfery, który występuje w częściach globu zajętych przez płyty kontynentów.
Litosfera kontynentalna składa się z:
- skorupy kontynentalnej, której grubość wynosi od 15 do 80 km.
- warstwy perydotytowej, której grubość pod kontynentami wynosi około 80 km.
Skorupa kontynentalna może zostać podzielona na :
- warstwę osadową,
- warstwę granitową,
- warstwę bazaltową.
Warstwy skorupy oceanicznej i kontynentalnej różnia się od siebie właściwościami fizycznymi i chemicznym składem.
Uwaga: W niektórych publikacjach naukowych oprócz litosfer: kontynentalnej i oceanicznej wyróżnia się także litosferę suboceaniczną (paraoceaniczną) jest ona strefą przejściową pomiędzy ww. warstwami litosfery. Zawiera ona bardzo cienką warstwę granitową.
Płytowa budowa litosfery
Według teorii tektoniki płyt, litosfera jest podzielona na płyty, które cały czas poruszają się względem siebie. Przyczyną ruchu płyt litosfery są prądy zachodzące w płaszczu Ziemi. Granicami płyt litosfery są rowy oceaniczne oraz doliny ryfowe.
Największe płyty litosfery
- płyta pacyficzna,
- północnoamerykańska,
- południowoamerykańska,
- indoaustralisjka,
- euroazjatycka,
- afrykańska,
- antarktyczna.