Współrzędne geograficzne – jak odczytać?

Odczytywanie współrzędnych geograficznych zatrważa wielu uczniów, jednak to naprawdę proste zadanie! Wystarczy, że poznasz kilka zasad, a każde zadanie rozwiążesz w mgnieniu oka.

Spis treści:

1. Współrzędne geograficzne – mała powtórka
   • Południki i równoleżniki – co to jest?
   • Co to są współrzędne geograficzne?
   • Długość geograficzna i szerokość geograficzna
   • Rozciągłość południkowa i rozciągłość równoleżnikowa
2. Nauka o współrzędnych geograficznych
   • Współrzędne geograficzne – jak odczytać?
   • Jak określić współrzędne geograficzne na mapie?
   • Wyszukiwanie punktu według długości i szerokości geograficznej
   • Jak obliczyć rozciągłość południkową i równoleżnikową?
3. Współrzędne geograficzne – ćwiczenia
   • Określanie współrzędnych geograficznych na podstawie mapy
   • Określanie punktu na mapie za pomocą współrzędnych geograficznych
   • Obliczanie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej

Współrzędne geograficzne – mała powtórka

Najpierw przypomnijmy sobie, czym są współrzędne geograficzne i na podstawie są wyznaczane. Jest to niezbędna powtórka, która umożliwi ci bezproblemowe rozwiązywanie zadań z odczytywania współrzędnych.

Południki i równoleżniki – co to jest?

Na każdym globusie i na każdej mapie znajduje się siatka przecinających się pod kątem prostych linii. Są to południki (wyznaczające kierunek północ-południe) i równoleżniki (wyznaczające kierunek wschód-zachód), które przecinają się pod kątem prostym.

Równoleżniki – w przeciwieństwie do południków – mają różną długość. Najdłuższym równoleżnikiem jest równik, który ma ok. 40 000 km i dzieli półkulę na północną i południową.

Siatka złożona z południków i równoleżników na globusie to siatka geograficzna, a siatka południków i równoleżników na mapie to siatka kartograficzna.

Co to są współrzędne geograficzne?

Układ południków i równoleżników tworzą siatkę, która umożliwia precyzyjne określenie współrzędnych geograficznych, czyli szerokości i długości geograficznej.

Każde miejsce na Ziemi ma swoje unikalne współrzędne geograficzne, które podawane są w miarach kątowych. W celu dokładnego określenia danego miejsca za pomocą południków i równoleżników stopnie zostały podzielone na minuty kątowe, a te na sekundy kątowe.

Długość geograficzna i szerokość geograficzna

Długość geograficzna jest wartością południka, na którym leży dane miejsce. Jest to kąt, który jest zawarty pomiędzy półpłaszczyzną południka dla danego miejsca, a półpłaszczyzną południka zerowego. Wartość długości geograficznej może wynosić od 0 do 180 stopni.

Szerokość geograficzna to wartość równoleżnika, na którym znajduje się dane miejsce. Szerokością geograficzną nazywamy kąt, który zawiera się pomiędzy równikiem a równoleżnikiem, na którym leży dany punkt.

Rozciągłość południkowa i rozciągłość równoleżnikowa

Rozciągłość południkowa to różnica szerokości geograficznej pomiędzy punktem, który jest najdalej wysunięty na północ, a punktem, który jest najdalej wysunięty na wschód.

Rozciągłość równoleżnikowa to różnica długości geograficznej pomiędzy punktem, który jest najdalej wysunięty na wschód, a tym, który jest najdalej na zachód.

Nauka o współrzędnych geograficznych

Współrzędne geograficzne – jak odczytać?

Zanim przejdziemy do obliczeń, poćwiczmy, jak odczytywać współrzędne geograficzne.

Odczytywanie współrzędnych geograficznych za pomocą wyznaczonych wartości równoleżnika i południka jest podstawową umiejętnością, która umożliwi Ci rozwiązywanie trudniejszych zadań z geografii.

współrzędne geograficzne Warszawy: 52°N 21° E

• 52°N to szerokość geograficzna, czyli wartość równoleżnika. Literka N oznacza północ (ang. North).
• 21° E to długość geograficzna, czyli wartość południka. Literka E oznacza wschód (ang. West).

Prawidłowe odczytywanie współrzędnych geograficznych Warszawy brzmi: Warszawa leży na 52 stopniu szerokości geograficznej północnej i 21 stopniu długości geograficznej wschodniej.

Podpowiedź: Masz problem z zapamiętaniem liter oznaczających kierunki świata, to spróbuj pewnej rymowanki. „Na Ekierce Siedzi Wrona.” Ze względu na to, że wrony latają po niebie, to swoją wyliczankę rozpocznij od góry i kieruj się zgodnie z ruchami wskazówek zegara. W ten sposób łatwo zapamiętasz kierunki świata!

Jak określić współrzędne geograficzne na mapie?

Przejdźmy do nieco trudniejszego zadania, czyli wyznaczanie szerokości geograficznej i długości geograficznej na podstawie załączonej mapy. Określimy współrzędne geograficzne Helsinek.

1. Zwróć uwagę na zaznaczoną siatkę kartograficzną i określ, co ile stopni poprowadzono szerokość geograficzną i długość.
2. Odnajdź Helsinki i z pomocą południków i równoleżników określ, na jakich półkulach się znajdują.
3. Następnie odczytaj wartości południka i równoleżnika.

Jakie będzie prawidłowe rozwiązanie?

Współrzędne geograficzne Helsinek to 60°N 24°E, co odczytamy jako: Helsinki leżą na 60 stopniu szerokości geograficznej północnej i 24 stopniu długości geograficznej wschodniej.

Wyszukiwanie punktu według długości i szerokości geograficznej

Pamiętając zasady określania położenia punktu, możemy z pomocą równoleżników i południków odnaleźć odpowiednie miejsce na mapie.

Spróbujmy teraz innego zadania, w którym określimy punkt na mapie, znając jego szerokość geograficzną i długość geograficzną. Jak to zrobić?

1. Jeśli w zadaniu mamy podaną szerokość geograficzną oraz długość geograficzną, to najpierw należy określić, gdzie na mapie znajdują się wyszukiwane półkule. W przypadku map fragmentowych (np. wyłącznie Europy) cały obszar będzie znajdował się na tych samych półkulach, natomiast w przypadku map świata ważne jest uprzednie znalezienie odpowiednich półkul.
2. Po ustaleniu, w którym miejscu należy szukać, sprawdzamy wartości na siatce i odszukujemy pasujące stopnie danego punktu.

Przykład:

Na podstawie mapy świata z powyższego zadania opowiemy na pytania:

• Jakie miasto leży na 45°N 24°E?
• Jakie miasto ma 52 stopnie szerokości geograficznej północnej i długość geograficzną wschodnią wynoszącą 4 stopnie?

Mała podpowiedź: Są to stolice państw.

Poprawne odpowiedzi:

• Belgrad
• Amsterdam

Jak obliczyć rozciągłość południkową i równoleżnikową?

Rozciągłość równoleżnikową obliczamy poprzez różnicę wartości szerokości geograficznych, jeśli punkty znajdują się na tej samej półkuli lub poprzez dodanie wartości szerokości geograficznej, jeśli punkty znajdują się na dwóch różnych półkulach.

Rozciągłość południkową określa się poprzez różnicę wartości długości geograficznych , jeśli punkty znajdują się na po tej samej stronie kuli ziemskie (np. półkula południowa lub północna) lub poprzez dodanie wartości długości geograficznych, jeśli punkty znajdują się po przeciwnych półkulach.

Dość często rozciągłość południkową i równoleżnikową podaje się w kilometrach. W takich zadaniach należy pamiętać, że:

• 1* - 111km
• 1' - około 1,85km

Współrzędne geograficzne – ćwiczenia

Wyznaczanie współrzędnych geograficznych na mapie świata

Zadanie 1: Podaj współrzędne geograficzne punktów zaznaczonych na rysunku

Rozwiązanie:

• Punkt 1 – 65°N, 103°W
• Punkt 2 – 80°N, 45°W
• Punkt 3 – 60°N, 15° E
• Punkt 4 – 52°N, 21°E
• Punkt 5 – 32°N, 7°E
• Punkt 6 – 20°S, 60°W
• Punkt 7 – 8°S, 35°E
• Punkt 8 – 20°S, 135°E

Zadanie 2: Na mapie zostały zaznaczone niektóre stolice Europy. Określ współrzędne geograficzne miast, które zostały wypisane pod poniższą mapą Europy.

Lizbona – współrzędne geograficzne:

Berlin – współrzędne geograficzne:

Współrzędne geograficzne Warszawy:

Współrzędne geograficzne Londynu:

Rozwiązanie:

Lizbona – 38°N 9°W

Berlin – 52°N 13°E

Warszawa – 52 °N 21°E

Londyn – 51 °N 0°W

Określanie punktu na mapie za pomocą współrzędnych geograficznych

Korzystając z mapy Europy zawartej w poprzednim zadaniu, określ jakie miasta Europy wskazują poniższe współrzędne:

49 °N 2°E –

40 °N 3°W –

60°N 25°E –

Rozwiązanie: Paryż, Madryt, Helsinki

Obliczanie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej

Oblicz rozciągłość południkową i równoleżnikową Polski, wiedząc, że jej skrajne punkty to:

• na północy przylądek Rozewie (54°50'N),
• na południu szczyt Opołonek w Bieszczadach (49°00'N),
• na zachodzie koryto Odry k. Cedyni (14°07'E),
• na wschodzie koryto Bugu k. Strzyżowa (24°08'E)

Rozwiązanie:

ROZCIĄGŁOŚĆ POŁUDNIKOWA:

54*50' - 49*00' = 5*50' (w stopniach)

ROZCIĄGŁOŚĆ RÓWNOLEŻNIKOWA:

24*09' - 14*07' = 10*02' (w stopniach)