Dieta cukrzycowa – jadłospis, produkty zakazane [RADY DIETETYKA]

Dieta cukrzycowa w ciąży odgrywa ogromną rolę w leczeniu cukrzycy. Jest kluczem do urodzenia zdrowego dziecka przez kobietę, która w ciąży zachorowała na cukrzycę. Zasady, których powinnaś się trzymać przy diecie cukrzycowej, opracowała dietetyczka Dorota Barańska – specjalistka, która pomogła przejść przez cukrzycę niejednej przyszłej mamie.

Spis treści:

1. Dieta cukrzycowa a cukrzyca w ciąży
2. Wytyczne do diety cukrzycowej w ciąży
3. Dieta cukrzycowa w ciąży – jadłospis
4. Dieta cukrzycowa w ciąży – przepisy
5. Dieta cukrzycowa – tabela wymienników węglowodanowych
6. Normy cukru w ciąży

Dieta cukrzycowa a cukrzyca w ciąży

Cukrzyca ciążowa polega na tym, że w organizmie przyszłej mamy jest za duży poziom glukozy we krwi. Przyczyną jest zaburzenie przyswajania węglowodanów. Wpływ na to mają prawdopodobnie hormony ciążowe zaburzające wydzielanie insuliny uczestniczącej w transporcie glukozy do komórek. To powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi.

Cukrzyca ciążowa może zakłócić przebieg ciąży i wpłynąć na zdrowie mamy i dziecka. Wymaga leczenia, co odbywa się przede wszystkim poprzez kontrolę diety ciężarnej. Konieczne jest przestrzeganie kilku zasad:

• regularne jedzenie posiłków;
• dostarczania organizmowi odpowiedniej liczby kalorii;
• przyrządzanie posiłków z odpowiednią ilością węglowodanów, błonnika, białka i tłuszczów;
• stała kontrola poziomu cukru.

Liczba posiłków w diecie cukrzycowej

Przy cukrzycy ciążowej ważne jest, aby unikać dużych wahań stężenia glukozy we krwi, czemu służy spożywanie regularnych posiłków. Kobieta z cukrzycą ciążową powinna pilnować, aby jej dzienny jadłospis składał się z 5-6 niezbyt obfitych posiłków, jedzonych o stałych porach dnia:

• I śniadania,
• II śniadania,
• obiadu,
• podwieczorku,
• kolacji,
• małego posiłku przed snem (jogurt, kromka razowego chleba, jabłko) – najlepiej zjeść go pół godziny przed pójściem spać, ale nie później niż o 22 godzinie.

Dieta cukrzycowa w ciąży – czego unikać

Produkty, których należy bezwzględnie unikać przy cukrzycy ciążowej to:

• słodycze;
• tłuste mięso;
• cukier (najlepiej zarówno biały, jak i brązowy);
• białe pieczywo;
• miód;
• niektóre owoce o dużej zawartości cukru (np. banany i winogrona);
• tłusty nabiał (zwłaszcza ten dosładzany);
• alkohol.

Produktami zakazanymi w diecie cukrzycowej są także: pierogi, naleśniki wyprodukowane z białej mąki zawierającej praktycznie samą skrobię, soki owocowe, słodzone produkty mleczne (jogurty, twarożki, lody), czekolada, dżemy.

Grejpfrut jest wyjątkowym owocem o niskim indeksie glikemicznym, który reguluje glukozę we krwi – dlatego jest wskazany z diecie cukrzycowej w ciąży. Jedzenie grejpfrutów spowalnia wzrost poziomu cukru we krwi, dzięki czemu później pojawia się uczucie głodu. Pomaga także w procesie wydzielania insuliny z trzustki, co przyczynia się do obniżenia poziomu glukozy we krwi.

Kaloryczność diety cukrzycowej w ciąży

Kobieta niebędąca w ciąży powinna dostarczać swojemu organizmowi ok. 1800-2200 kcal dziennie. Aby wiedzieć, ile kalorii jeść w ciąży, można to w przybliżeniu wyliczyć na podstawie prawidłowej masy ciała sprzed ciąży – na każdy kilogram masy ciała powinno przypadać ok. 35 kcal. Jeżeli np. waga kobiety przed ciążą wynosiła 60 kg, to dobowa wartość kaloryczna jej diety w ciąży jest ok. 2100 kcal.

Zdaniem Doroty Barańskiej to jednak tylko teoretyczne wyliczenie. Zapotrzebowanie kaloryczne kobiety w ciąży, tak jak i każdego człowieka, zależy w pewnym stopniu też od aktywności fizycznej – wyjaśnia ekspertka. Ponadto zapotrzebowanie energetyczne u ciężarnych (w przeliczeniu na jednostkę masy ciała) zmienia się też w zależności od etapu ciąży. Inne będzie zapotrzebowanie kaloryczne kobiety w pierwszym trymestrze ciąży, która ze względów zdrowotnych ma zalecenie ograniczenia aktywności fizycznej i spędzania większości czasu na leżąco, a inne aktywnie pracującej w siódmym miesiącu ciąży.

Wytyczne do diety cukrzycowej w ciąży

Węglowodany. Spożywanie węglowodanów złożonych to numer jeden diety przy cukrzycy ciążowej. Powinny wchodzić w skład każdego posiłku i pokrywać ponad 60 proc. dziennego zapotrzebowania energetycznego. Organizm trawi je wolniej, dzięki czemu także powoli wchłania uwolniony z nich cukier, co przekłada się na stopniowy wzrost stężenia glukozy we krwi.

Ciężarna z cukrzycą ciążowa powinna jeść:

• pieczywo razowe,
• wypieki z mąki pełnoziarnistej,
• kaszę gryczaną,
• kaszę jaglaną,
• płatki owsiane,
• płatki jęczmienne.

Błonnik. Bardzo istotną rolę w diecie cukrzycowej w ciąży odgrywa błonnik. Stąd też zaleca się oprócz spożywania mało przetworzonych produktów zbożowych jedzenie także dużej ilości warzyw.

Cukry złożone (czyli głównie skrobia) są trawione wolniej niż cukry proste, ale to nie rozwiązuje problemu. Sama skrobia w produktach z białej mąki też dość szybko podniesie poziom glukozy we krwi. Dopiero obecność błonnika (grupy węglowodanów nietrawionych przez nasz organizm) skutecznie opóźnia proces trawienia węglowodanów (i nie tylko) i wchłaniania ich do krwi (przez co stabilizuje poziom glukozy).

Polecane warzywa bogate w błonnik:

• ogórki zielone,
• sałata,
• cykoria,
• pomidory,
• marchew.

– Nie zalecam spożywania ziemniaków w cukrzycy ciążowej. Potrafią mocno i szybko podnieść poziom glukozy – przestrzega dietetyczka Dorota Baranowska.

Białko. Produkty bogate w białko powinny stanowić 15–20 proc. jadłospisu w cukrzycy ciążowej. Są to przede wszystkim:

• chude mięso – drób, ryby, chuda cielęcina,
• chude mleko i przetwory mleczne (jogurty, kefiry, sery, twarogi, bez dodatku owoców).

Tłuszcz. Tłuszcze powinny stanowić nie więcej niż 30 proc. diety kobiety z cukrzycą ciążową. Należy spożywać:

• tłuszcze roślinne – olej rzepakowy, oliwę z oliwek, lniany lub z orzechów włoskich,
• chude mięso gotowane, duszone, przygotowywane na parze lub pieczone w folii.

W diecie przy cukrzycy ciążowej należy ograniczyć zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, dlatego unikamy tłuszczów zwierzęcych. Ważny jest też sposób przygotowywania potraw – należy zrezygnować ze smażenia (zwłaszcza tłustego mięsa) oraz z wysokoprzetworzonych przekąsek charakteryzujących się wysoką zawartością tłuszczów kiepskiej jakości.

Produktami zakazanymi są: tłuste mięsa i wędliny, smalec, podroby, śmietana oraz smażone jedzenie – kotlety, ryby, frytki, chipsy, prażynki.

Dieta cukrzycowa w ciąży – jadłospis

Poniżej zamieszczamy przykładowy jadłospis z diety przy cukrzycy ciążowej. Można go wykorzystać lub zainspirować się nim, komponując własne menu ułożone zgodnie z ogólnymi zasadami stosowanymi przy układaniu jadłospisu przy cukrzycy ciążowej.

• Śniadanie: dwie kanapki pełnoziarnistego (najlepiej razowego żytniego) pieczywa z niewielką ilością masła i chudą polędwicą drobiową, do tego warzywo (np. pomidor, sałata, ogórek, ogórki kiszone) oraz herbata zielona.
• Lunch/II śniadanie: jogurt naturalny z płatkami owsianymi, małą garstką pestek lub orzechów oraz owocem o niskim indeksie glikemicznym (jabłko, grejpfrut, maliny, truskawki, melon).
• Obiad: zupa z dużą ilością warzyw (może to być zupa-krem z pomidorów bądź dyni lub tradycyjna zupa na wywarze: krupnik, ogórkowa, jarzynowa), do tego ryba bogata w zdrowe tłuszcze (łosoś, dorsz), kasza lub ryż brązowy oraz warzywa – świeże lub na parze.
• Podwieczorek: sok warzywny albo warzywno-owocowy. Może to być także koktajl z owoców (brzoskwini, truskawek, borówek, jabłek) oraz zielonych liści bądź shake z owoców o niskim IG na bazie jogurtu naturalnego.
• Kolacja: serek wiejski lekki podany z kromką pieczywa pełnoziarnistego oraz warzywami – dobrze będą pasować do tego ogórek, rzodkiewka oraz szczypior.

Do jadłospisu należy włączyć także jajka, drób oraz bogate w wapń produkty nabiałowe. Należy unikać tłustych sosów, tłustych czerwonych mięs, częstych potraw smażonych, owoców ze zbyt dużą ilością cukru, tłustych serów i słodzonych jogurtów czy serków homogenizowanych.

Dieta cukrzycowa w ciąży – przepisy

Sięgnij po przepisy, które zawierają składniki zalecane przy cukrzycy ciążowej:

• Gulasz dyniowo-mięsny z kuskusem
• Hiszpański chłodnik gazpacho
• Dorsz z tymiankiem
• Zielona kanapka razowa
• Warzywna sałatka w słoiku
• Zielona sałatka z awokado
• Kurczak zapiekany w musztardzie (śmietanę można tu zastąpić wersją chudą albo jogurtem greckim)
• Pieczona dynia z tymiankiem

Dieta cukrzycowa – tabela wymienników węglowodanowych

Aby przygotować zdrowy posiłek, warto korzystać z tabeli wymienników węglowodanowych. Wymiennikami węglowodanowymi posługujemy się przy komponowaniu diety dla osoby z cukrzycą, gdy kluczową sprawą jest ilość pobranych węglowodanów.

– Jeden wymiennik węglowodanowy jest to 10 g węglowodanów przyswajalnych (czyli z pominięciem błonnika). Możemy określać ilość wymienników dla 100 g danego produktu lub wskazywać ilość (wielkość porcji) danego produktu, która będzie zawierać 10 g węglowodanów przyswajalnych. Ta wielkość nie mówi nam nic o tempie wchłaniania i wykorzystywania tych węglowodanów – wyjaśnia dietetyczka.

Do ocenienia, jaki będzie wzrost cukru we krwi po zjedzeniu posiłku, służy tzw. indeks glikemiczny produktów. Jest to wielkość wskazująca na tempo wchłaniania węglowodanów zawartych w danym produkcie. Im wyższy indeks glikemiczny, tym szybciej węglowodany będą się wchłaniać.

Ponieważ przy cukrzycy ciążowej szczególnie ważne jest niedopuszczanie do dużych wahań stężenia glukozy we krwi, dlatego zalecane jest korzystanie z produktów o niskim indeksie glikemicznym (których węglowodany będą ulegały powolnemu trawieniu i stopniowo będą się uwalniały, zapewniając w miarę stabilny poziom glukozy).

W Internecie można znaleźć zarówno tabelę wymienników węglowodanowych, jak i tabelę z indeksem glikemicznym dla bardzo wielu produktów. O ile, przy obecnym dostępie do informacji dotyczących wartości odżywczej produktów, dość łatwo jest samodzielnie wyliczyć ilość wymienników węglowodanowych spożytych w danym posiłku, o tyle w wypadku indeksu glikemicznego jesteśmy skazani na gotowe tabele.

Normy cukru w ciąży

Prawidłowa norma cukru w ciąży (na czczo) to wynik w przedziale 92-125 mg/d. Normy krzywej cukrowej dla kobiet zakładają, że wystarczy zaledwie jeden przekroczony wynik, aby mówić o cukrzycy ciążowej.

Oto tabela prawidłowych wyników dla badania obciążenia glukozą w ciąży (według zaleceń WHO z 2013 roku):

Jak kontrolować poziom cukru we krwi w czasie cukrzycy ciążowej

Kobieta z cukrzycą ciążową musi regularnie monitorować stężenie glukozy we krwi. Najłatwiej robić to za pomocą glukometru, na którego pasku pomiarowym umieszcza się kroplę krwi z nakłutego palca.

Trzeba to robić cztery razy dziennie:

• rano na czczo,
• 1 lub 2 godziny po śniadaniu,
• po obiedzie,
• po kolacji.

Prawidłowy poziom cukru godzinę po posiłku w ciąży, powinien wynosić 130 mg/dl po pierwszej godzinie od zjedzenia i 120 mg/dl po dwóch godzinach po posiłku.

Zobacz też:

• Jak rozpoznać cukrzycę u dziecka? Najczęstsze objawy
• Za słodka ciąża? Fakty i mity o cukrzycy w ciąży
• „Dowiedziałam się, że mam cukrzycę ciążową i byłam przerażona!"

Konsultacja merytoryczna

Dorota Barańska

Dietetyczka, specjalizuje się w żywieniu dzieci, kobiet ciężarnych i karmiących piersią