Cyfry rzymskie to nauka na marne? Nic bardziej mylnego. Rodzicu, też je sobie przypomnij

Cyfry rzymskie powstały mniej więcej w VI-V w. p.n.e. Wbrew pozorom nie stworzyli ich Rzymianie, ale Etruskowie, choć to ci pierwsi zmodyfikowali ten system liczenia i go upowszechnili. Znaków rzymskich używano w Europie łacińskiej przez całe stulecia – zostały wyparte przez prostsze cyfry arabskie dopiero pod koniec epoki średniowiecza. Wyjaśniamy, jak wyglądają cyfry rzymskie od 1 do 1000. Warto je znać – przydadzą się dziecku do zapisywania dat i odczytywania godzin.

Cyfry rzymskie

Znaki rzymskie wyglądają jak proste nacięcia, bo właśnie poprzez nacinanie drewnianych tabliczek zapisywano kiedyś różne obliczenia. W cywilizacji etruskiej korzystano z pięciu znaków, a Rzymianie dodali do nich jeszcze dwa symbole. Z czasem cyfry rzymskie zaczęły wyglądem przypominać litery łacińskiego alfabetu.

I – to liczba 1. Prosta i łatwa do zapamiętania, bo przypomina jedynkę arabską.

V – to liczba 5. Wygląda jak litera V. Co ciekawe, początkowo zapisywano ją odwrotnie, jako Λ.

X – to liczba 10. Skąd się wzięła? Podczas wykonywania pionowych nacięć co dziesiąte przekreślano. Z czasem symbol zaczął przypominać literę X.

L – to liczba 50. Kiedyś co dziesiąty znak Λ oznaczano dodatkową kreską. Po wielu modyfikacjach przyjął kształt litery L.

C – to liczba 100. C pochodzi od łacińskiego słowa „centum” i oznacza „sto”.

D – to liczba 500. Co setny symbol 5, czyli Λ, obrysowany ramką. Po zmianach znak zaczął przypominać literę D. Możliwe, że nawiązuje do łacińskiego słowa „demi-mille” oznaczającego pół tysiąca.

M – to liczba 1000. Co setny symbol 10, czyli X, także oznaczano ramką, w efekcie powstała cyfra rzymska o kształcie litery M. Może ona także oznaczać łacińskie słowo „mille”, czyli „tysiąc”.

Jak wyglądają znaki rzymskie?

Rzymski system liczenia składa się z 7 znaków: I, V, X, L, C, D, M. Oto przypisanie do nich cyfry:

I oznacza 1,
V oznacza 5,
X oznacza 10,
L oznacza 50,
C oznacza 100,
D oznacza 500,
M oznacza 1000.

Liczby rzymskie od 1 do 1000

Cyfry rzymskie od 1 do 10:

I – jeden,
II – dwa,
III – trzy,
IV – cztery,
V – pięć,
VI – sześć,
VII – siedem,
VIII – osiem,
IX – dziewięć,
X – dziesięć.

Cyfry rzymskie od 11 do 20:

XI – jedenaście,
XII – dwanaście,
XIII – trzynaście,
XIV – czternaście,
XV – piętnaście,
XVI – szesnaście,
XVII – siedemnaście,
XVIII – osiemnaście,
XIX – dziewiętnaście,
XX – dwadzieścia.

Cyfry rzymskie od 1 do 100:

I – jeden,
X – dziesięć,
XX – dwadzieścia,
XXX – trzydzieści,
XL – czterdzieści,
L – pięćdziesiąt,
LX – sześćdziesiąt,
LXX – siedemdziesiąt,
LXXX – osiemdziesiąt,
XC – dziewięćdziesiąt,
C – sto.

Cyfry rzymskie od 100 do 1000:

C – sto,
CC – dwieście,
CCC – trzysta,
CD – czterysta,
D – pięćset,
DC – sześćset,
DCC – siedemset,
DCCC – osiemset,
CM – dziewięćset,
M – tysiąc.

Kliknij, aby wydrukować:

znaki rzymskie — Adobe Stock/THP Creative

Cyfry rzymskie: daty

Dziś już rzadko używa się znaków rzymskich, wciąż jednak powszechne jest zapisywanie za ich pomocą kolejnych miesięcy. Oto daty według cyfr rzymskich:

I – styczeń,
II – luty,
III – marzec,
IV – kwiecień,
V – maj,
VI – czerwiec,
VII – lipiec,
VIII – sierpień,
IX – wrzesień,
X – październik,
XI – listopad,
XII – grudzień.

Jak zapamiętać cyfry rzymskie?

W rzymskim systemie liczenia wartość danej liczby to suma wartości jej znaków cyfrowych. Wyjątek to liczby: 4, 9, 40, 90, 400 i 900, których wartość otrzymuje się poprzez odejmowanie. Aby lepiej zapamiętać cyfry rzymskie, warto poznać następujące zasady:

Nie stawia się obok siebie więcej niż trzech takich samych znaków spośród: I, X, C lub M. Oznacza to, że liczba 4 nie składa się z czterech jedynek (IIII), tylko zapisuje się ją jako IV (5-1). Podobnie liczba 40 to nie cztery dziesiątki (XXXX), tylko XL (50-10).
Nie stawia się obok siebie dwóch znaków V, L, D. Czyli np. liczba 100 to nie dwie 50 (LL), tylko osobny znak (C).
Znakami, które poprzedzają symbol oznaczający większą liczbę, mogą być jedynie znaki: I, X oraz C. Czyli aby zapisać liczbę mniejszą, trzeba od większej odjąć 1, 10 lub 100.

Aby ułatwić dziecku zapamiętanie cyfr rzymskich, wydrukuj edukacyjne tablice:

znaki rzymskie dla dzieci — Adobe Stock/nataljacernecka

cyfry rzymskie dla dzieci — Adobe Stock/nataljacernecka

Zobacz też: