Wystarczy spróbować wymówić jedno zdanie bez samogłosek, aby przekonać się, jak ważną rolę pełnią w naszym języku. Choć samogłosek jest o wiele mniej niż spółgłosek, niemal nic byśmy bez nich nie powiedzieli. Oto najważniejsze informacje o tych bardzo ważnych głoskach.

Reklama

Spis treści:

Co to są samogłoski?

Samogłoska to głoska, czyli najmniejsza i niepodzielna jednostka, którą jesteśmy w stanie wymówić i usłyszeć. Dzięki samogłoskom powstają sylaby.

W języku polskim występuje 8 samogłosek, to: a, ą, e, ę, i, y, o, u (ó),

Samogłoski a spółgłoski

Samogłoski różnią się od spółgłosek tym, że można je usłyszeć i wymówić jako pojedynczy dźwięk (gdy wymawiamy spółgłoski, słyszymy więcej niż jedną głoskę).

Zobacz także

Aby się o tym przekonać, wystarczy długo wymawiać np. samogłoskę „a” (aaa) – słyszymy tylko samo „a”, a potem np. spółgłoskę „k” (kyyy) – podczas wymowy słyszymy „k” plus „y”.

Czym jest spowodowana ta różnica między samogłoskami a spółgłoskami? Podczas wymawiania samogłosek i spółgłosek inaczej układają się usta i inne narządy mowy:

  • gdy wymawiamy samogłoski – narządy mowy pozostają otwarte (dlatego samogłoski nazywamy również głoskami otwartymi).
  • gdy wymawiamy spółgłoski – narządy mowy zwierają się lub tworzą szczeliny.

Mówiąc o różnicach pomiędzy spółgłoskami a samogłoskami, nie wolno zapominać, że to wyłącznie dzięki samogłoskom powstają sylaby.

Podział samogłosek

Samogłoski w języku polskim dzielimy na:

  • ustne
  • nosowe.

Głoski ustne powstają, gdy podczas wymawiania głoski, powietrze z płuc wydostaje się tylko przez jamę ustną. A gdy przepływa przez usta i nos – powstają głoski nosowe.

Ile jest samogłosek ustnych a ile nosowych?

W języku polskim występuje:

  • 6 samogłosek ustnych – a, e, i, y, o, u
  • 2 samogłoski nosowe – ę i ą.

Uwaga: mimo że samogłoski nosowe znajdujące się przed l i ł wymawia się jako -oł, -el, należy pamiętać o prawidłowym zapisie: np. wziął (nie „wzioł”), wspiął (nie: „wspioł”), zgarnął (nie: „zgarnoł”), wzięli (nie: „wzieli”), wspięli (nie: „wspieli”), zgarnęli (nie: „zgarneli”).

Głoski w języku polskim dzielimy na dźwięczne i bezdźwięczne. Wszystkie samogłoski to głoski dźwięczne. Wynika to z ułożenia strun głosowych podczas wymawiania głosek dźwięcznych – struny głosowe zsuwają się zamykają dostęp powietrza wydostającego się z płuc, wskutek czego zaczynają drgać (łatwo to sprawdzić, przykładając dłoń do krtani i wymawiając głoski dźwięczne, czyli samogłoski a, ą, e, ę, i, y, o, u oraz spółgłoski: b, d, g, w, z, ź, ż, r, l, ł, m, n, ń, j, dz, dź, dż.

Samogłoska i - inna niż wszystkie

Samogłoska „i” wyróżnia się od innych samogłosek. Różni się mianowicie tym, że nie zawsze jest samogłoską, która tworzy sylabę – czasem pełni tylko funkcję zmiękczenia:

  • niedźwiedzie (mimo że „i” występuje tu aż 3 razy, sylaby tworzą jedynie samogłoski „e”: niedź-wie-dzie)
  • piękno (pięk-no)
  • siano (sia-no)

Nie oznacza to, że nie ma wyrazów, w których głoska „i” nie tworzy sylab. Dzięki „i” powstają sylaby w wielu przypadkach, jak np.:

  • weselisko (we-se-li-sko)
  • pigwa (pi-gwa)
  • wigwam (wig-wam)

W języku polskim są też wyrazy, w których samogłoska „i” potrafi pełnić różne funkcje: zmiękczać spółgłoskę i tworzyć sylabę, np.:

  • siedlisko (sie-dli-sko)
  • siedzisko (sie-dzi-sko)
  • powiedzieli (po-wie-dzie-li)

Ciekawostką jest, że „i” to jedna z najczęściej pojawiających się liter i głosek w języku polskim. Pod względem częstotliwości występowania wyprzedza ją jedynie „a”.

Zapamiętaj:

  • W języku polskim występuje 8 samogłosek (a, ą, e, ę, i, y, o, u (ó))
  • Wszystkie samogłoski są dźwięczne.
  • Samogłoski dzielą się na nosowe i ustne
  • Samogłoski tworzą sylaby (nazywa się to funkcją zgłoskotwórczą)
  • Samogłoska i czasem tworzy sylabę, a czasem tylko zmiękcza inne głoski

Jak nauczyć dziecko rozpoznawać samogłoski?

Naukę czytania najczęściej zaczyna się od nauki samogłosek. Chcąc nauczyć dziecko rozpoznawać samogłoski, można powiązać każdą z nich, z określoną sytuacją. Na przykład:

  • „A”: gdy ktoś się przestraszy, np. osy („Aaa!”)
  • „E” : słychać w płaczu niemowlaka („Eee!”)
  • „U”: gdy ktoś coś podziwia („Uuu…”)
  • „I” : to odgłos, który wydaje mała świnka („I-i-i”)
  • „O” : gdy jesteśmy zaskoczeni („Ooo…”)
  • „Y”: gdy podnosimy coś ciężkiego („Yyyy…”)

Podczas utrwalania wiedzy na temat tego jak wyglądają zapisane samogłoski, czyli litery: A, E, I, O, U, Y — zwróćmy uwagę, że dziecku mogą mylić się te mające podobne kształty (O i U, A i Y).

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama