Jak karać dziecko?

Gdyby dzieci zawsze robiły to, czego oczekują rodzice, temat kar i nagród pewnie by nie istniał. Nie istniałyby też wątpliwości, czy kary nie unieszczęśliwiają, a nagrody nie rozpuszczają i czy stosując jedne i drugie, zasługujemy na miano dobrego rodzica, a może raczej tresera. O tym, czy karać i nagradzać , a jeśli tak, to w jaki sposób, rozmawiamy z psychologiem, dr Aleksandrą Jasielską.  Przed Gwiazdką wiele dzieci słyszy słynne zdanie: „Jak będziesz się źle zachowywać, Mikołaj przyniesie ci rózgę". Co o tym sądzi psycholog?  Należy sobie zadać pytanie, co chcemy uzyskać, mówiąc do dziecka w ten sposób. Jeśli zmianę zachowania, to straszenie rózgą nie jest dobrym pomysłem. Bo zarówno kary, jak i nagrody powinny pojawić się od razu, gdy dziecko zrobi coś źle lub dobrze. Opowiadanie o tym, co będzie za miesiąc czy dwa tygodnie, to dla malucha abstrakcja. Lepiej powiedzieć, że Mikołaj czy Gwiazdor, jak mówimy w Wielkopolsce, zastanawia się, jaki prezent dziecko może dostać, gdy np. nie będzie biło młodszej siostry albo pozwoli mamie dokończyć rozmowę telefoniczną. Rodzice straszą rózgą, ponieważ najczęściej nie mają żadnego repertuaru kar ani nagród. (sprawdź też: Jak zapobiec kłótniom między rodzeństwem ). A może dałoby się wychowywać dzieci bez ich stosowania? Nasze pociechy nie zawsze zachowują się tak, jakbyśmy chcieli, jak jest to akceptowane społecznie. Małe dziecko jest z natury ruchliwe, żywiołowe, głośne i niektóre jego zachowania są niewłaściwe  w pewnych okolicznościach, np. kiedy rozrywa opakowania prezentów na imprezie urodzinowej kolegi lub niszczy przygotowane tam dekoracje. Jeśli chcemy, by tak nie postępowało, możemy pokazywać dobry wzorzec, ale niekiedy nie da się tego zrobić i potrzebna jest kara. Na przykład jaka? Wymyślenie kary odpowiedniej dla swojej pociechy to największy problem dla każdego...

Co oznacza dla Ciebie pojęcie „grzeczne dziecko”? Jeśli myślisz, że to maluch zawsze słuchający starszych, nigdy nie przerywający rozmów innym, przez cały czas ładnie bawiący się w swoim pokoju, to... się mylisz. Nie ma takich dzieci. Zresztą, gdybyś zastanowiła się głębiej, to pewnie doszłabyś do wniosku, że wcale nie marzysz o zawsze posłusznym smyku. Bezwarunkowe posłuszeństwo nie pozwala na doświadczenia, szalone pomysły – a więc na to wszystko, co jest motorem rozwoju małego człowieka. A przecież chcesz, by szkrab był mądry, otwarty i pewny siebie. Czy może być więc jednocześnie grzeczny? Może! Tylko, że cecha ta nie oznacza ślepego posłuszeństwa, a raczej stosowanie reguł, szanowanie innych, dobre maniery. Co zatem jest potrzebne, by wychować grzecznego malucha? Wiedza o tym, jak się dziecko rozwija, co czuje, czego się boi... Wiedząc trochę na ten temat, nie zdenerwujesz się, że Twój dwulatek ciągle wszystkiemu zaprzecza (w tym wieku „nie” to ulubione słowo). Nie zaczniesz też nagle wymagać od trzylatka, by zgodnie bawił się ze swoimi rówieśnikami (taki maluch nie jest jeszcze na to gotowy). Spokój Jeśli często na zachowanie malucha będziesz reagować nerwowo, np. złościć się, że przerywa Ci rozmowę, to jedyną rzeczą, jaką osiągniesz, będzie strach dziecka. Smyk może i przestanie Ci przerywać w pół słowa, ale nie dlatego, że będzie wiedział, że to jest niegrzeczne, a dlatego, że po prostu zacznie się bać Twojej reakcji. W nerwowej atmosferze smyk nie czuje się bezpieczny. Może wtedy stać się zamknięty w sobie, wycofany (żeby tylko się nie narażać), albo odwrotnie: agresywny, niegrzeczny („Po co mam się starać, skoro i tak mama będzie na mnie zła”). Konsekwencja Raz zaganiamy malca do łóżeczka tuż po dobranocce, innym razem pozwalamy mu jeszcze z nami zostać. Jednego dnia mówimy...

Czy kary są potrzebne? A jeśli tak, to jakie? Współczesna psychologia i pedagogika zajmują w tej sprawie jasne stanowisko. Dla każdego etapu rozwojowego charakterystyczne są pewne zachowania, które - choć denerwujące dla rodziców - są całkiem normalne dla dzieci w określonym wieku ale nie znaczy to, że mamy je akceptować. Profesor psychologii, Teresa Kukołowicz, twierdzi, że każde dziecko, by stać się dobre, musi najpierw „posmakować zła”. Przy czym niewłaściwe zachowanie malucha wcale nie wynika, jak to często wyobrażają sobie rodzice, z chęci zrobienia im na złość, ani ze ‚złego charakteru”. To po prostu eksperyment mający na celu poznanie reakcji innych osób, zwłaszcza rodziców. To od nich zależy, czy niepożądane zachowania wejdą już na stałe do repertuaru malucha, czy będą się zdarzać coraz rzadziej, aż znikną.   Prowokacje małego złośnika To, co nazywamy szantażem, kaprysami lub nieposłuszeństwem, dla małego dziecka jest sposobem na określenie relacji między nim, a mamą lub tatą. Wszystkie dzieci w głębi serca chcą być w zgodzie z rodzicami, z drugiej zaś strony zachowują się prowokacyjnie, doprowadzając ich swoim zachowaniem do rozpaczy. A więc uwaga! Zachowaj spokój i nie daj się sprowokować, kiedy w mniej lub bardziej świadomy sposób Twoja pociecha stara się uzyskać to, czego akurat chce. Dzięki trudnym do zniesienia zachowaniom malec dowiaduje się:   na ile jeszcze może sobie pozwolić - „ jeśli będę głośno wrzeszczeć, babcia sama posprząta zabawki”, że niegrzeczne zachowanie przyciąga uwagę dorosłych - „nie pójdę spać, niech mama ciągle przynosi mi picie i przy mnie siedzi”, kto naprawdę rządzi w domu - „lubię mieć w buzi monetę i będę ją brała kiedy zechcę”. Czy karać małego uparciucha? Zazwyczaj rodzice nie wyobrażają sobie...