Książki o śmierci dla dzieci – najmądrzejsze i najpiękniejsze

Cudowna wyspa dziadka (od 3. roku życia)

W tej książce nie ma takiego słowa jak śmierć. Mimo że jest to książka o śmierci. To książka, po którą możemy sięgnąć, gdy ktoś bliski właśnie zmarł albo wyłącznie po to, by uzmysłowić dziecku, że śmierć bliskiej osoby to pożegnanie, które nie musi łączyć się z niepokojem, strachem i żalem rozdzierającym serce…

W tej opowieści właśnie tak jest. Kiedy umiera dziadek małego Syda, chłopiec po prostu widzi, że staruszek jest szczęśliwy. Dziadek udaje się w podróż na cudowną wyspę, gdzie jest mu bardzo dobrze. I choć Syd nie może być tam razem z nim – jest o dziadka spokojny i wie, że ich wielka miłość trwać będzie dalej, mimo rozłąki.

Ta książka dla dzieci była wielokrotnie nagradzana (podobnie jak pierwsze dzieło Benji Davisa Mój wieloryb). I trzeba przyznać, że opowiada o śmierci w wyjątkowo pogodny sposób...

Benji Davies z wykształcenia jest reżyserem, a z zawodu ilustratorem i autorem dziecięcych książek, które zostały przetłumaczone na trzydzieści pięć języków. Mieszka w Londynie (z żoną i córeczką). Najmłodszym polskim czytelnikom jest znany m.in. z serii książeczek Miś Pracuś z przesuwanymi elementami.

Tytuł: Cudowna wyspa dziadka
Autor: Benji Davies
Ilustracje: Benji Davies
Wydawnictwo: Znak Emotikon (2018, 2021)

Plasterki na tęsknotę (od 4. roku życia)

Czas… czasem zabiera nam bliskich. Tak jak Szczurkowi odebrał przyjaciółkę, staruszkę Wiewiórkę. Jesień i Zima nie pozwoliły Szczurkowi na podróż do dziupli Wiewiórki. Nie zdążył. W dziupli zastał jedynie list napisany przez przyjaciółkę na liściu dębu. A jednak był jeszcze Wiatr i Ryba, którzy pokazali mu, że wokół wciąż są ci, na których może liczyć. Przyjacielem w końcu okazał się nawet Czas, który zadbał o plasterki na tęsknotę dla Szczurka… Tak, że gdy Szczurek wspominał przyjaciółkę, popijając „herbatę z wyschniętych listków pamięci” i pogryzając ciasteczka migdałowe – już nie płakał, a uśmiechał się…

Autorka książki, dr Ewa Zawisza-Wilk jest pedagogiem, logopedą i terapeutą. Pracuje zarówno z dziećmi, młodzieżą, jak i dorosłymi. Jak sama mówi, najpotężniejszym narzędziem jej pracy są… słowa.

„Plasterki na tęsknotę” zilustrował Paweł Wąsowicz. Z wykształcenia – fizyk, który w pewnym momencie zdecydował, że ukończy Akademię Sztuk Pięknych. Za najpotężniejsze narzędzie w swej pracy artystycznej uważa… obraz.

Nic dziwnego, że książka, którą stworzył ten duet, może w sposób wyjątkowy przemówić do serc i umysłów dzieci. Ale nie tylko, ponieważ wielu dorosłych również może na długo pozostać pod jej wpływem. Jak Małgorzata Ostrowska-Królikowska, która pisała o „Plasterkach”: „Poetycka, pięknie ilustrowania książka nie tylko o śmierci, ale i o tym, jak sobie radzić z żałobą i smutkiem po stracie kogoś bliskiego. O przyjaźni, wdzięczności i mocy wspomnień”.

Tytuł: Plasterki na tęsknotę
Autor: Ewa Zawisza-Wilk
Ilustracje: Paweł Wąsowicz
Wydawnictwo: Studio Koloru (2021)

Chusta babci (od 5. roku życia)

Åsa Lind napisała nie tylko serię książek o Piaskowym Wilku. Jest również autorką książki o śmierci — i to nie tylko dla dzieci. Tytułowa chusta babci to miejsce idealne jako kryjówka. To schronienie, gdzie można przemyśleć wszystko, co dzieje się w świecie dorosłych, ale tak bardzo dotyczy również najmłodszych członków rodziny. Babcia wróciła ze szpitala i... dorośli płaczą. Nie wiadomo, dlaczego tłumaczą dzieciom, że to ze szczęścia. A przecież Biliam i jego kuzynka doskonale wiedzą, że to nieprawda...

To nie jest prosta historia. W jej recenzjach spotkamy się i z zachwytem, i z rozczarowaniem. Na przykład wielu rodziców uważa, że ilustracje w tej książce są... okropne. Rzeczywiście, Joanna Hellgren nie narysowała pięknych, pełnych uroku postaci. Ale stworzyła postacie, których emocje widoczne są jak na dłoni. W końcu większość z nas też nie wygląda uroczo, kiedy żegna się na zawsze z bliską osobą... Osoby na ilustracjach książek skandynawskich autorów z wydawnictwa Zakamarki — bardzo często właśnie takie są: nie instagramowo śliczne, a prawdziwsze przez prawdziwe emocje.

Tytuł: Chusta babci
Autor: Åsa Lind
Ilustracje: Joanna Hellgren
Wydawnictwo: Zakamarki (2013, 2018)

Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór (od 4. roku życia)

Panjan to sąsiad małej Kasi. Kasia baaardzo go lubi. Niestety Panjan po powrocie ze szpitala wcale nie wygląda zdrowo. Jednocześnie, mimo choroby, ani na chwilę nie traci pogody ducha…

A kim jest Pangór? To przyjaciel Panjana, który pewnego dnia zabiera go w podróż, której Panjan wcale się nie boi.

Jarosław Mikołajewski to nie tylko autor książek dla dzieci, ale i tłumacz z języka włoskiego oraz poeta. Jego wiersze czytywał i chwalił sam Zbigniew Herbert.

Dorota Łoskot-Cichocka maluje obrazy sakralne i ilustracje do książek dla dzieci. Jest mamą czwórki dzieci, które — jak sama mówi — są dla niej niewyczerpanym źródłem inspiracji.

Kiedy kiedyś... poczujecie, że potrzebujecie mądrej książki o śmierci dla wrażliwych dzieci, po prostu sięgnijcie po tę niezwykłą opowieść.

Tytuł: Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór
Autor: Jarosław Mikołajewski
Ilustracje: Dorota Łoskot-Cichocka
Wydawnictwo: Słowne (2022)

Dokąd idziemy, kiedy znikamy (od 6. roku życia)

Wśród proponowanych książek o śmierci bliskiej osoby, umieraniu czy żałobie nie mogło zabraknąć tego tytułu. My, rodzice, doskonale wiemy, że dzieci potrafią zaskoczyć pytaniami na trudne tematy i w dodatku chcą na te tematy rozmawiać. Nawet, gdy nie jesteśmy na to gotowi… „Dokąd idziemy, kiedy znikamy” to nie jest łatwa lektura. Wymaga od czytelników zastanowienia się, namysłu i jednocześnie pozostawia nas wszystkich z pewnością co do tego, że nawet kiedy znikamy – to wcale nie znaczy, że już nigdzie nas nie ma.

Książka powstała dzięki dwóm portugalskim artystkom. Zarówno autorka, Isabel Minhós Martins jak i ilustratorka Madalena Matoso doskonale wiedzą, jakich książek dla dzieci brakuje (nie tylko w Portugalii, ale na całym świecie). I wypełniają tę lukę, nie tylko pisząc i ilustrując – ale i publikując literaturę dziecięcą we wspólnie prowadzonym wydawnictwie Planeta Tangerina.

I jeszcze jedno: obie uważają dzieci za bardzo mądrych ludzi. Nawet jeśli chodzi o najtrudniejsze do zrozumienia rzeczy na świecie.

Tytuł: Dokąd idziemy kiedy znikamy
Autor: Isabel Minhós Martins
Ilustracje: Madalena Matoso
Wydawnictwo: Kinderkulka (2018)

Tkaczka chmur (od 5. roku życia)

Katarzyna Jackowska-Enemuo nie kryje, że Tkaczka chmur powstała po śmierci jej córki. To wtedy postanowiła, że stworzy baśń, jakiej jeszcze nie było. O uczuciach, które towarzyszą nam, gdy ktoś bliski umiera. I o tym, co z tymi uczuciami można zrobić. Jak przetrwać w rzece smutku, w ogniu gniewu i głębokiej otchłani, która zdaje się nie mieć dna?

Głównym bohaterem baśni jest Braciszek, któremu umiera Siostrzyczka. Ale występują w niej również: Zorza Poranna, Zorza Południowa i Zorza Północy oraz zły Czarownik. Prócz opowieści książka zawiera teksty i nuty trzech pięknych piosenek (m.in. Piosenki/Zaklęcia).

Pisząc tę książkę, Katarzyna Jackowska-Enemuo postanowiła zapełnić lukę na polskim rynku wydawniczym, na którym brakowało właśnie takiej baśni o: śmierci i emocjach, które przeżywamy, gdy coś się kończy i nic nie możemy na to poradzić. Bo wpadamy w rzekę smutku, ogień gniewu lub ciemną, głęboką otchłań. Niczym pewien Braciszek, któremu udaje się pokonać wszystkie te wielkie przeszkody... A jak? O tym właśnie jest baśń.

Autorka to z wykształcenia antropolog kultury, z zamiłowania nomada i muzyk. Na opowieściach i baśniach zna się jak mało kto. Marianna Sztyma, której przepiękne ilustracje można podziwiać w „Tkaczce chmur” to uznana malarka i ilustratorka. Jej przemawiające do wyobraźni rysunki można zobaczyć nie tylko w publikacjach dla dzieci, ale i w takich czasopismach takich jak: „Zwierciadło”, „Twój Styl”, „Elle”, „Charaktery”, „Wysokie Obcasy”, „Newsweek”, „Wprost”, „Forbes”, „Czas Kultury”, „Przekrój” „Rzeczpospolita” i wiele innych.

Tytuł: Tkaczka chmur
Autor: Katarzyna Jackowska-Enemuo
Ilustracje: Marianna Sztyma
Wydawnictwo: Albus (2021)

Wszędzie i we wszystkim (od 5. roku życia)

Yolanda jest małą dziewczynką. Pewnego dnia spotyka ją coś, co większości dzieci nawet trudno sobie wyobrazić... Umiera jej mama. Ta straszna wiadomość pojawia się na samym początku książki. Nagle. Tak jak w życiu — na odejście kogoś tak bliskiego jak mama chyba nikt nie jest do końca gotowy.

Dziewczynka chce wiedzieć, gdzie jest teraz jej mama, ale każdy, kogo o to pyta, mówi coś innego. Na przykład według taty, mama teraz jest w obrazie, który kiedyś namalowała. Według dziadka — mama jest w ogrodzie różanym, wśród róż, które posiała. Jednocześnie, odpowiedź na pytanie osieroconej dziewczynki zawiera już sam tytuł książki.

„Wiem, gdzie jest teraz mama! Mama jest wszędzie!” – odkrywa dziewczynka.

„Wszędzie i we wszystkim” to nie tyle piękna, co poruszająca książka o śmierci. I naprawdę trudno policzyć ile łez, z ilu oczu wycisnęła. Oczu dzieci i dorosłych. Tych, których mamy już umarły i tych, których mamy dopiero umrą.

Wzruszająca opowieść została zilustrowana przez niezwykle utalentowaną artystkę. Sassafras De Bruyn przyznaje, że od dzieciństwa marzyła, by każdego dnia rysować. Uwielbia stare zdjęcia, science fiction i przyrodę. Jej prace określane jako obrazy poetyckie, przesycone tajemniczością, czasem nieco mroczne, w ciepłych kolorach.

Autor książki, Pimm van Hest to holenderski nauczyciel i psycholog. Inspiracją do napisania pierwszej książki (na temat adopcji) była jego adoptowana córka.

Tytuł: Wszędzie i we wszystkim
Autor: Pimm van Hest
Ilustracje: Sassafras De Bruyn
Wydawnictwo: CoJaNaTo (2019)