Noc Świętojańska: kwiat paproci oraz inne ciekawostki, tradycje i zwyczaje

Noc Świętojańska to celebracja natury i żywiołów, magii, płodności, a także czas wróżb. Chociaż dla nas, współczesnych, słowiańskie tradycje i obrzędy nie mają aż takiego znaczenia jak dawniej, może warto pamiętać, że nadal jesteśmy częścią przyrody i otaczającego nas świata?

Spis treści:

• Noc Świętojańska: co to jest?
• Noc Świętojańska: słowiańskie zwyczaje i obrzędy
• Noc Świętojańska: współczesne tradycje

Noc Świętojańska: co to jest?

Zgodnie z tradycją słowiańską Noc Świętojańska zwana była Nocą Kupały, palinocką lub sobótką i obchodzona była w noc przesilenia letniego, czyli podczas najkrótszej nocy w roku (z 21 na 22 czerwca). Jednak wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa i umocnienia nowej religii na ziemiach polskich pogańska Noc Kupały została powiązana z chrześcijańskimi obchodami wigilii św. Jana Chrzciciela (23 czerwca) i z biegiem czasu zmieniła nazwę na Noc Świętojańską. Co ciekawe, wyjaśnienie, skąd wzięła się nazwa 'Noc Kupały', ginie w mrokach dziejów i do dziś nie wiadomo, czy nazwa odwołuje się do jednego ze słowiańskich bóstw, czy może do słowa „kąpiel”.

Noc Świętojańska: słowiańskie zwyczaje i obrzędy

Noc Świętojańska to czas przepełniony magią, nieodłącznie związany z wiarą w moc ognia i słońca (symbole męskości), wody i księżyca (symbole kobiecości) oraz ziół. To radosne, przepełnione zabawą święto było celebracją płodności i cielesności. W czasie tej wyjątkowej nocy wszelkie zabawy miały swoje znaczenie. Oto niektóre z nich:

• Poszukiwanie kwiatu paproci – odnalezienie kwiatu, który kwitł tylko w jedną noc w roku, miało gwarantować spełnienie i dobrobyt, a odnaleźć go mogła tylko osoba prawa i o czystym sercu. Ówcześnie kobiecość była utożsamiana z roślinnością, dlatego przypuszcza się, że rozkwitający kwiat paproci był metaforą rozbudzającej się seksualności kobiet i obietnicy miłosnego spełnienia podczas społecznie akceptowanych tej nocy schadzek w lesie.
• Poszukiwanie białej piwonii – są źródła, według których lud wierzył, że moc kwiatu paproci w noc świętojańską ma również kwiat białej piwonii. By go odszukać, wystarczyło wyjść do ogrodu, nie musząc zapuszczać się w leśne knieje.
• Przepasywanie się bylicą –  bylica, zwana najważniejszym zielem świętojańskim, słynęła wśród ludu z tego, że odpędzała czarownice i inne złe moce. Dlatego dziewczęta i kobiety w dzień i noc św. Jana przepasywały się bylicą, by roślina nabrała magicznych właściwości (m.in. pomagała przy porodach).
• Skakanie przez ogień – wierzono, że ogień ma moc oczyszczającą, chroni przed chorobami i złymi mocami. Obrzęd miał także zapewnić płodność.
• Puszczanie wianków na wodzie – panny plotły wianki z ziół i polnych kwiatów, umieszczały w nich płonącą świeczkę, a następnie puszczały je z nurtem rzeki lub strumienia. Wierzono, że ten, który wyłowił wianek panny, miał się niebawem stać jej mężem. Jeśli wianek popłynął w dal, to był to znak, że ślubu w najbliższej przyszłości nie będzie. Świeczka, która zgasła, wróżyła staropanieństwo.
• Rzucanie ziół w ogień – zgodnie z tradycją, gdy noc dobiegała końca, przy ogniskach zjawiały się zjawy, demony i duchy. Dlatego podczas świętowania rzucano w ogień magiczne zioła, które miały odpędzić złe moce.
• Kąpiel w wodzie – wierzono, że do Nocy Świętojańskiej nie można się kąpać, ponieważ można narazić się na bliskie spotkanie ze złymi bóstwami: utopcami, wodnikami, rusałkami i mamunami. Dopiero w noc przesilenia woda stawała się nie tylko bezpieczna, ale nabierała magicznych właściwości: oczyszczała zarówno ciało, jak i duszę.

Noc Świętojańska: współczesne tradycje

Współcześnie słowiańska Noc Świętojańska jest utożsamiana z pradawnymi walentynkami. Jednak słowiańskie tradycje powoli zanikają, a najczęściej pojawiającym się motywem nawiązującym do dawnego święta są rozpalane tej nocy ogniska i zabawy nad wodą. Dziś Noc Świętojańska ma najczęściej charakter komercyjny i jest świętowana w formie festynów, dyskotek lub pokazów świetlnych jako nawiązanie do idei przesilenia letniego, czyli wiary w zwycięstwo światła nad ciemnością.

Źródła:

Słownik stereotypów i symboli ludowych, Rośliny, Kwiaty, Lublin 2019
R. Pilarek: Świat roślin w obrzędowości świętojańskiej na podstawie źródeł etnograficznych z przełomu XIX i XX wieku w: Nie tylko o wsi. Łódź 2013
Z. Gloger: Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni. Warszawa 1900

Zobacz także:

• Dzień Pustej Klasy 2023: co to za święto, skąd się wzięło + pomysły na ten dzień
• Dzień Ojca 2023 – w Polsce i na świecie (daty, jak się obchodzi)
• Ocena z zachowania – jak jest oceniane zachowanie w szkole? Kryteria, skróty, odwołanie