Reklama

Wielu z nas nie wyobraża sobie Bożego Narodzenia bez pachnącego, kolorowego drzewka iglastego. Choć tradycja ubierania choinki ma pogańskie korzenie, przyjęła się także w kulturze chrześcijańskiej. Podpowiadamy, skąd się wzięła choinka i kiedy powinno się ją ubierać.

Reklama

Spis treści:

Skąd wziął się zwyczaj ubierania choinki?

Zwyczaj ubierania choinki przywędrował do Polski z Niemiec. A skąd wziął się w Niemczech? Z Francji (a dokładnie z Alzacji, północno-wschodniej części Francji). Alzacki zwyczaj ubierania choinki bardzo spodobał się Marcinowi Lutrowi, niemieckiemu reformatorowi religijnemu (starsi uczniowie z pewnością kojarzą jego nazwisko z reformacją). Tradycja szybko zyskała uznanie wśród większości Niemców, by potem rozprzestrzenić się na całą Europę.

Od kiedy w Polsce ubieramy choinkę?

Zwyczaj ubierania choinki przywędrował do Polski na przełomie XVIII i XIX wieku. Najpierw tradycję tę pokochali arystokraci i mieszkańcy miast, w dwudziestoleciu międzywojennym choinkę ubierano również na polskich wsiach. Drzewko przystrajano orzechami i rajskimi jabłuszkami. Pierwsze bombki z dmuchanego szkła również przypominały jabłka i orzechy.

Zanim na przełomie XVIII i XIX wieku w Polsce zaczęto ubierać choinkę – wzorem tradycji, która przyszła do Polski z protestanckich Niemiec – naszym przodkom podczas wieczerzy wigilijnej towarzyszyły gałązki jodły lub tylko jej czubki.

Co ciekawe, choinki początkowo były wieszane do góry nogami pod sufitem. Sposób stawiania choinki, który znamy obecnie, stosowany jest od czasu, gdy drzewko świąteczne zawitało pod strzechy katolików. Zanim to się stało, wiele polskich domów ozdabiano stogami siana i podłaźniczkami, czyli ściętymi czubkami drzew iglastych, wieszanymi nad drzwiami i obok okien. Je także ozdabiano owocami, orzechami, opłatkami, wstążkami.

Pogańskie korzenie bożonarodzeniowej choinki?

Szukając odpowiedzi pytanie, skąd wziął się zwyczaj ubierania choinki, możemy sięgnąć także aż do czasów pogańskich, kiedy to oddawano hołd drzewom i wróżono z nich przyszłość. Nic więc dziwnego, że Kościół długo nie chciał zaakceptować choinek w polskich domach.

Przez wiele wieków lud wierzył, że to jodły i świerki chronią od zła stokroć lepiej niż święcona woda. By oddać cześć boskim drzewom – strojono rosnące dziko jodły i świerki, a nawet chodzono wokół nich na kolanach.

Liczne źródła podają, że wspomniana wyżej podłaźniczka to słowiańska przodkini współczesnej choinki. Podłaźniczkę (zwaną też jutką, jeglijką lub sadem) wieszano na zewnątrz – nad drzwiami wejściowymi oraz wewnątrz – wysoko, u sufitu lub nad oknem. Jako że miała chronić od zła – gospodarze pamiętali, by nie zabrakło jej u wejścia do obory.

Kiedy w latach 1795–1806 zwyczaj ubierania choinki stawał się coraz bardziej nieodłącznym elementem Wigilii, Kościół uznał, że najrozsądniej będzie przydać choince symbolikę chrześcijańską. Tak z pogańskich bóstw, jodły i świerki stały się „biblijnymi drzewami wiadomości złego i dobrego”.

Czytaj też: Najciekawsze tradycje bożonarodzeniowe na świecie

Historia ozdób bożonarodzeniowych

Historia ozdób bożonarodzeniowych swoimi korzeniami sięga szesnastowiecznej Alzacji, a świąteczne drzewko dekorowano specjalnie wykonanymi na tę okazję ozdobami z papieru. Na gałązkach drzewek iglastych wieszano także jabłka jako symboliczne nawiązanie do biblijnego Drzewa Poznania Dobra i Zła. Inne źródła wskazują, że XVI-wieczne choinki w niemieckim Fryburgu dekorowane były owocami, ozdobami wykonanymi z opłatka oraz pierniczkami.

Jednak niezależnie od tego, gdzie upatruje się początku historii ozdób bożonarodzeniowych, choinki przystrajano:

  • ciasteczkami,
  • pierniczkami,
  • orzechami,
  • jabłkami (tzw. rajskimi jabłuszkami),
  • piórkami,
  • wydmuszkami,
  • suszonymi owocami,
  • szyszkami,
  • kłosami zbóż,

a także innymi dekoracjami wykonanymi z papieru, bibuły, słomy oraz świątecznych opłatków (tzw. światy).

W Wigilię na choince zapalano niewielkie woskowe świeczki jako symbol Światłości świata, czyli Chrystusa. Natomiast pierwsze bombki pojawiły się dopiero w 1847 roku i mogli sobie na nie pozwolić tylko najbogatsi.

Choinka jako symbol

Nie wiesz, dlaczego ubiera się choinkę na święta? Otóż samemu drzewku, jak i wieszanym na nim ozdobom – jak już wspominaliśmy – nadano u progu XIX wieku znaczenia symboliczne związane z wiarą. Choinka miała symbolizować rajskie drzewo wiadomości dobra i zła.

Nie bez powodu jako symbol wybrano drzewo iglaste: nie traci liści (igieł), tak jak człowiek nie powinien tracić nadziei na zbawienie. Początkowo na drzewku wieszano małe rajskie jabłuszka, które symbolizowały grzech pierworodny.

Choć współcześnie przystrojenie choinki ma dla wielu znaczenie wyłącznie estetyczne, dawniej wiązała się z nim pewna symbolika.

Co symbolizuje choinka i wieszane na niej ozdoby:

  • choinka to symbol życia i płodności, drzewo wiadomości dobra i zła, nadzieja na zbawienie;
  • lampki (świeczki) choinkowe – symbol odstraszania złych mocy (w pogaństwie) lub wskazywania drogi (w chrześcijaństwie), a także symbol Chrystusa (Światłość świata);
  • łańcuch – symbol zniewolenia grzechem (w czasach niewoli – dodatkowe znaczenie spętania więzami wroga)
  • orzechy jako symbol bogactwa i siły;
  • jabłka – świecki symbol sił witalnych i urody, religijny symbol grzechu pierworodnego;
  • anioł – symbol opieki nad domem.

Co ciekawe, oficjalnie choinka została uznana za symbol Bożego Narodzenia dopiero w 2005 roku przez papieża Benedykta XVI.

Kiedy ubiera się choinkę?

Zgodnie z tradycją choinkę ubiera się w Wigilię rano. To dzień, w którym w kościele wspomina się Adama i Ewę, grzech pierworodny i wypędzenie z raju.

Ubieranie choinki jest wydarzeniem rodzinnym, na które dzieci czekają z niecierpliwością przez cały grudzień. Dlatego też Polacy najczęściej decydują się na ubieranie choinki wcześniej, by dłużej cieszyć się świąteczną atmosferą. W wielu domach dekoruje się choinkę 6 grudnia, w Mikołajki. Szczególni entuzjaści świąt stawiają w domach choinki już w listopadzie!

Na świecie też coraz częściej ubiera się choinki wcześniej niż w Wigilię. W Stanach Zjednoczonych stawia się drzewko po Święcie Dziękczynienia (obchodzone w czwarty czwartek listopada), a we Włoszech i wielu krajach latynoskich choinkę dekoruje się 8 grudnia, w święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.

Kiedy należy rozebrać choinkę?

Zgodnie z tradycją katolicką choinka może stać w domu do jednej z tych trzech dat:

  • 6 stycznia, czyli święta Trzech Króli;
  • 1 niedzieli po 6 stycznia, czyli niedzieli Chrztu Pańskiego;
  • 2 lutego, czyli święta Ofiarowania Pańskiego (popularnego jako święto Matki Boskiej Gromnicznej).

W niektórych domach rozbiera się choinkę po wizycie księdza po kolędzie, jeszcze w innych po prostu wtedy... gdy drzewko zaczyna usychać.

Bibliografia:
Z. Gloger: Encyklopedia staropolska. T. 1, Warszawa 1985
H. Szymanderska: Polska Wigilia. Warszawa 1989
M. Ziółkowska: Gawędy o drzewach. Warszawa 1988

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama