Co to jest urbanizacja?
Urbanizacja obejmuje powstawanie nowych miast, a także ich rozwój wskutek przemieszczania się ludności z obszarów wiejskich. Jej fazy mają znaczący wpływ na kształtowanie przestrzeni i wskaźników demograficznych.
Wskaźnik urbanizacji wyraża stopień rozwoju miast. Określenie jego poziomu jest niezbędne dla prawidłowego zarządzania przestrzenią poprzez projektowanie układów metropolitarnych i aglomeracji miejskich.
Spis treści:
Wskaźnik urbanizacji
Wskaźnik urbanizacji znany jest także jako współczynnik urbanizacji. Określa on procentowy odsetek udziału ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności.
Uwzględniając współczynnik urbanizacji państwa można podzielić na:
- państwa o niskim wskaźniku urbanizacji do 40%
- państwa o średnim współczynniku urbanizacji od 40 do 60 %
- państwa o wskaźniku urbanizacji od 60%
Najsilniej i najsłabiej zurbanizowane państwa i kontynenty
Najwyższy ogólny poziom urbanizacji wśród wszystkich kontynentów jest w Ameryce Północnej. Drugie miejsce zajmują obszary Ameryki Południowej, natomiast trzecie miejsce ma średni poziom urbanizacji w Europie. Do najmniej zurbanizowanych kontynentów należy Azja i Afryka.
Zobacz także
Do najsłabiej zurbanizowanych państw na świecie należą:
- kraje afrykańskie: Burundi (12 %), Malawi (16 %) , Uganda (17 %),
- kraje azjatyckie: Sri Lanka (16 %) i Nepal (18 %).
Najwyższe współczynniki urbanizacji zostały odnotowane w:
- Singapurze (100 %),
- Katarze (99 %)
- Kuwejcie (98 %).
Polski współczynnik urbanizacji jest niższy niż średnia Europy Zachodniej (61% vs 80%). Najwyższy wskaźnik urbanizacji odnotowany jest w województwie śląskim, gdzie 76% ludności mieszka w miastach.
Płaszczyzny urbanizacji
Na urbanizację składa się szereg procesów nie tylko przestrzennych, lecz także istotne procesy ekonomiczne, społeczne i kulturowe.
- urbanizacja demograficzna – demograficzne płaszczyzny urbanizacji obejmują m.in. zwiększony odsetek ludności miejskiej, przekształcanie wsi w tereny miejskie.
- urbanizacja ekonomiczna – wzrost liczby ludności pracującej w pozarolniczych obszarach,
- urbanizacja przestrzenna – widoczny rozwój miast, tworzenie nowych miast na danym obszarze.
- urbanizacja społeczna – ludność wiejska, która na skutek urbanizacji przeniosła się do miast, porzuca swoje wiejskie zwyczaje i dopasowuje się do miejskiego stylu życia.
Jak widać, urbanizacja to dość skomplikowany proces, który nie polega tylko na przekształcaniu terenów wiejskich w miasta. Urbanizacja działa na wielu płaszczyznach, które w mniejszym bądź większym stopniu regulują społeczeństwo.
Fazy urbanizacji
Fazy urbanizacji w bardzo wyraźny sposób kształtują warunki przestrzenne i geograficzne. Przy dobrej znajomości wszystkich faz urbanizacji można ocenić prawdopodobny poziom rozwoju terenów miejskich, patrząc wyłącznie na zagęszczenie ludności i rozmieszczenie miast.
Urbanizacja wstępna
Pierwsza faza urbanizacji, która polega na gwałtownym wzroście liczby mieszkańców miast. Ludność wiejska wprowadza się do centrum miasta, gdzie podejmuje prace usługowe, które nie mają związku z ich dotychczasowym zajęciem (rolnictwem).
Ta faza urbanizacji następuje w skutek intensywnej industrializacji.
Przykłady: Niektóre państwa Afryki i Azji (np. Uganda, Etiopia, Wietnam czy Laos), w których wciąż przebiega intensywna urbanizacja.
Suburbanizacja
Podczas tej fazy urbanizacji nowi mieszkańcy miast mieszczą się głównie w centrum. Większość ludności zatrudniania jest w sektorze usługowy i bardzo prężnie kwitnie przemysł.
W końcowym okresie suburbanizacji występuje przeludnienie centrum miasta. W wyniku czego mieszkańcy miast zaczynają przenosić się na tzw. suburbia, czyli peryferyjne osiedla na obrzeżach miast i otaczających wsi.
Dezurbanizacja
Przeludnienie centrum miast powoduje pogorszenie warunków życia mieszkańców. Pojawia się problem przeludnienia czy też smogu. Wiele z nich zaczyna odchodzić od miejskiego stylu życia i przenosi się na tereny okolicznych wsi, a nawet innych mniejszych miast.
Podczas tej fazy urbanizacji dochodzi do zmniejszenia całości zaludnienia na terenach miejskich.
Ze względu na tendencję spadkową w liczbie ludności miejskiej powstaje coraz więcej pustostanów i zwiększa się przestępczość i akty wandalizmu.
Przykłady: Łódź w Polsce
Reurbanizacja
Faza urbanizacji, która jest inicjowana przez władze w miastach. W tym etapie można dostrzec gwałtowną rewitalizację terenów miejskich, a także intensywne tworzenie komunikacyjnej sieci miejskiej i pozamiejskiej, która ma ułatwić mieszkańcom wsi i mniejszych miast dostęp do centrów miast. Peryferia dużych miast łączą się, co prowadzi do powstania megalopolis.
Podczas tej fazy urbanizacji centra handlowe i instytucje finansowe zajmują miejsce starych fabryk. Stare bloki zastępują apartamentowce, co prowadzi do tego, że ludność miejska znów się powiększa.
Przykłady: Wrocław czy Warszawa w Polsce
Przyczyny urbanizacji
- lepsze perspektywy wynagrodzeń,
- łatwy dostęp do rozrywki (kina, teatry, kluby i bary),
- zachęcanie mieszkańców wsi wizją nowoczesnego życia w mieście poprzez reklamy w mediach masowych,
- duża liczba miejsc pracy,
- lepszy poziom edukacji,
- korzyści wynikające z miejskiego stylu życia (przedsiębiorcy mają dostęp do większej i bardziej różnorodnej grupy klientów).
Skutki urbanizacji
Wpływ urbanizacji zarówno na proces rozwoju miast, jak i terenów miejskich może mieć negatywny i pozytywny wpływ.
Pozytywne skutki urbanizacji
- lepszy poziom życia dla ludności wiejskiej,
- łatwiejszy dostęp do taniej siły roboczej,
- wzrost poziomu wykształcenia ludności,
- rozwój miast (napływ ludności wiejskiej wymusza na miastach nowe inwestycje mieszkaniowe oraz przestrzenne),
- większe tempo rozwoju gospodarczego w państwie,
- łatwy dostęp do opieki medycznej.
Negatywne skutki urbanizacji
- przeludnienie,
- wzrost przestępczości,
- większa konkurencja na rynku pracy może prowadzić do zmniejszenia wynagrodzeń,
- wzrost zanieczyszczeń miejskich,
- zjawisko smogu,
- szybsze rozprzestrzenianie się wszelkich epidemii ze względu na gęste zaludnienie.