List od czytelniczki: Mój mąż i ja po długich dyskusjach podjęliśmy decyzję o rozwodzie. Nie jest nam łatwo, ale najbardziej martwimy się o naszą córeczkę Olę, która ma cztery latka. Jak powinniśmy się zachować, co powiedzieć, by zaoszczędzić dziecku cierpienia?
Dagmara z Grodziska Mazowieckiego
Rozmawiają prof. Anna Brzezińska i Małgorzata Ohme, psycholożki
MO: Dagmara razem z mężem podjęli trudną decyzję. Ale jest jeszcze mała Ola, ich córeczka. Teraz trudność polega na poinformowaniu dziewczynki o decyzji rodziców tak, by jej świat nagle nie rozpadł się na małe kawałki.
AB: Bardzo często ludzie zadają mi pytanie, co zrobić, gdy dojdzie do rozwodu, jak sprawić, by świat dziecka pozostał taki sam – beztroski, przewidywalny. To przecież niemożliwe! Rodzina, z której odchodzi jedno z rodziców, zmienia się dla wszystkich, także – a może przede wszystkim – dla dziecka. Zadaniem rozwodzących się mam i ojców nie jest więc zakłamywanie rzeczywistości – muszą pomóc dziecku odnaleźć się w tak trudnej dla niego chwili.
MO: Na czym powinna więc polegać taka pomoc zdaniem pani profesor?
AB: Na uczciwości, otwartości i bliskości. Dziecko trzyletnie, a tym bardziej starsze, potrafi już wiele zrozumieć. Bardzo bacznie obserwuje świat wokół siebie. Nie lubi tajemnic i za wszelką cenę dąży do ich rozwikłania. Jeśli nie otrzyma odpowiedzi od swoich najbliższych, zacznie szukać jej w swojej wyobraźni, a ta podpowiada mu czasem koszmarne i czarne scenariusze. Dzieci rozwodzących się rodziców mają tendencję do obwiniania siebie za tę sytuację. Trudno im jest „oczerniać” ukochaną mamę i tatę, bo ich nieskazitelny obraz jest dla malucha bardzo ważny. Może nawet ważniejszy niż własne dobre samopoczucie...
MO: Myślę, że dobrze jest powiedzieć dziecku tyle, ile jest w stanie przyjąć i zrozumieć (wszystko przecież zależy od jego wieku). Z jednej strony nie wolno wciągać malucha w sprawy dorosłych, obciążać go dylematami, osądami, wzajemnymi pretensjami, a z drugiej trzeba mocno podkreślić, że to jest wyłącznie problem mamy i taty, że dziecko nie ma z tą sprawą nic wspólnego. Warto także dodać, że rodzice bardzo się kochali i dziecko jest owocem ich miłości. Poczucie, że jego własna historia zaczynała się z miłości i bliskości rodziców to wielki kapitał na przyszłość.
Zobacz też: Mamo, tato, zrobimy coś razem?
AB: Oczywiście istotne jest też to, co dzieje się potem. Dziecko potrzebuje obojga rodziców, zwłaszcza kiedy miało z nimi dobry kontakt. Niedobrze jest, kiedy rodzice budują w dziecku negatywny obraz eksmęża lub byłej żony. To wciąganie dziecka w konflikt i pozbawianie go szansy na zdrową relację z każdym z rodziców.
MO: Czasem naprawdę nie jest łatwo pozostać neutralnym czy obiektywnym, gdy coś nas przeraża, czujemy się upokorzeni, bo np. dowiedzieliśmy się o zdradzie współmałżonka. Przepełnia nas złość, ogromny ból – szczególnie trudno jest słuchać o nowym partnerze osoby kiedyś bardzo nam bliskiej. Ale mimo to trzeba w tej sytuacji myśleć przede wszystkim o dziecku. Ono musi mieć szansę podtrzymać i wzmacniać swoją własną relację z rodzicem, który odszedł. I im jest ona lepsza, bliższa i cieplejsza – tym lepiej dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego malucha.
Zobacz też: Między słowami - o tym, co mówi do dziecka nasza twarz i ciało
prof. Anna Brzezińska, wykładowca na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, specjalistka w zakresie psychologii rozwoju, edukacji i zdrowia, autorka i redaktor wielu książek
Małgorzata Ohme, psycholog, specjalizuje się w psychologii rozwoju
Antoś ma cztery lata. Od początku był bardzo żywym dzieckiem i trudno było mu skupić się na jednej czynności przez dłuższy czas. Myślałam, że jak pójdzie do przedszkola, to szybko się uspokoi. Niestety, mam wrażenie, że jego zachowanie się pogorszyło. Jest agresywny, kopie, bije, gryzie. Wychowawczynie tłumaczą jego zachowanie zaburzeniem ADHD i kierują mnie na konsultację do psychologa. Czy to możliwe, że moje dziecko jest nadpobudliwe? Marlena z Ostrowca Na pytanie odpowiadają psycholożki prof. Anna Brzezińska* oraz Małgorzata Ohme**. Małgorzata Ohme: Antoś ma problemy z koncentracją uwagi , jest impulsywny i bardzo ruchliwy. Może to nadpobudliwość psychoruchowa, czyli ADHD? Anna Brzezińska: Zaraz, zaraz, nie tak szybko… Żyjemy w czasach, w których jedno na dziesięcioro dzieci ma diagnozę ADHD . Ale to nie oznacza, że każde ruchliwe i obdarzone dużym temperamentem dziecko cierpi na to zaburzenie. Antoś jest żywym chłopcem, ale jego agresja po powrocie z przedszkola nie musi oznaczać ADHD. Może odreagowuje trudne doświadczenia? Warto zastanowić się, dlaczego tak się zachowuje. Małgorzata Ohme: No tak, ale wychowawczynie sugerują ADHD. Może mają ku temu przesłanki… Zobacz też: Zespół Aspergera – test Anna Brzezińska: Być może. Jestem jednak ostrożna, bo rodzice i wychowawcy mają tendencję do zasłaniania się zaburzeniami u dziecka , co w ich oczach usprawiedliwia ich i zwalnia z męczącego niekiedy dyscyplinowania malucha. Lepiej powiedzieć, że ma on ADHD, niż przyznać się, że w domu lub przedszkolu nie stawia mu się rozsądnych granic lub dzieją się rzeczy, które tak stresują dziecko, że trudno mu usiedzieć spokojnie. Warto przeczytać: Nadpobudliwe niemowlę to dorosły z ADHD? Małgorzata Ohme: To prawda. Ale spora część dzieci cierpi na ADHD. Wielu myśli, że malec z ADHD wciąż biega i wydaje dzikie...
Moja półtoraroczna córeczka ani chwili nie usiedzi spokojnie. Przez cały dzień raczkuje, chodzi, biega, kręci się w kółko, podskakuje, wspina się na meble, ciągle jest w ruchu. Do tego piszczy, krzyczy lub wydaje inne dźwięki. Trudno ją uspokoić. Boję się, czy nie jest nadpobudliwym dzieckiem . Oliwia z Poznania Dr Joanna Urbańska: Niejeden rodzic, którego dziecko to żywe srebro, chciałby mieć w domu, choć przez dzień, małego flegmatyka. Z kolei niejeden rodzic flegmatyka z nutką zazdrości patrzy na ruchliwe dziecko znajomych – tak szybko się rozwija, tak ciekawi je otoczenie... Rodzice wszędobylskiego malucha często martwią się jego szczególną żywiołowością – jak będzie się dalej rozwijał, czy nauczy się koncentrować uwagę na zadaniach? Czy usiądzie spokojnie w przedszkolu? Jak wytrzyma w szkolnej ławce? Prof. Anna Brzezińska: Obserwując pełne energii dziecko, rzeczywiście trudno oprzeć się wrażeniu, że jest nadpobudliwe . Szczególnie, jeśli nie ma możliwości porównania go z rówieśnikami. Większość mam może jednak spać spokojnie. Maluch, który wreszcie nauczył się chodzić, może, a nawet chce, wszędzie dotrzeć i niemal w każde miejsce zajrzeć. Dr Joanna Urbańska: Raczkuje, wspina się, biega jak szalony. Kiedy na nas spojrzy, zaraz jego wzrok ucieka w inną stronę... Wyniki badań przesiewowych pokazują, że nadpobudliwość jest częstsza u chłopców niż u dziewczynek. Jak ją odróżnić od intensywnego dziecięcego odkrywania świata? Prof. Anna Brzezińska: Jeśli ruchliwość dziecka, jego energia w działaniu niepokoi rodzica, należy porozmawiać o tym z pediatrą, który ewentualnie da skierowanie do neurologa lub psychologa ( Jak wygląda wizyta u psychologa? ). Nie warto diagnozować u dziecka zaburzeń na własną rękę i doszukiwać się patologii tylko dlatego, że dziecko wydaje się inne niż np. my w jego wieku...
Nasz dwuletni syn jest przez większą część dnia ze mną. Mąż w tym czasie pracuje. Mieszkamy wiele kilometrów od dalszej rodziny, a w nowym miejscu zamieszkania nie mamy sąsiadów z dziećmi. Zresztą syn woli spędzać czas ze mną w domu, niż na placu zabaw. Czy wychowamy go na odludka? Mąż twierdzi, że przesadzam. Do czego potrzebni są maluchowi inni ludzie? Marzena z Kościana Dr Joanna Urbańska: Można wymienić kilka powodów, dla których dwulatek potrzebuje innych ludzi – dorośli zapewniają mu bezpieczeństwo i warunki do życia i rozwoju, a rówieśnicy zaspokajają potrzebę przebywania wśród dzieci i ciekawość. Jakie są inne argumenty? Prof. Anna Brzezińska: Dziecko od pierwszych lat życia kształtuje swoją tożsamość indywidualną i społeczną. Zaczyna poznawać siebie i odróżniać się od innych. Przejawia się to najpierw np. w odczuwaniu odrębności własnego ciała. Byłyby to niemożliwe, gdyby nie obecność innych ludzi – ich dotyk, głaskanie, branie na ręce. Znajdując się w różnych sytuacjach społecznych, maluch w ciągu kilku lat zaczyna identyfikować się z określoną płcią, grupą wiekową czy rodzinną. Dr Joanna Urbańska: Przebywając wśród ludzi, uczy się, kim jest, a kim nie jest. Bez obserwacji innych osób w przyszłości trudniej byłoby mu określić: „kim jestem”, „co umiem”, „co jest moim ograniczeniem, a co mocną stroną”? Prof. Anna Brzezińska: Aby proces odróżniania się od jednych i utożsamiania z drugimi przebiegał prawidłowo, dziecko musi mieć szansę gromadzenia doświadczeń, które umożliwią takie porównania. Potrzebne jest też, oczywiście, opanowanie pewnych umiejętności poznawczych i językowych. Maluch uczy się tego przez cały okres przedszkolny. Dr Joanna Urbańska: Gdy życie dwulatka obfituje w okazje sprzyjające poznawaniu świata społecznego, dziecko ma idealne...
