Zez u niemowlaka: przyczyny, rodzaje, leczenie. Kiedy do okulisty?

Zez u niemowlęcia nie zawsze wymaga wizyty u okulisty. U noworodków i młodszych niemowląt mamy do czynienia z zezem fizjologicznym, który nie ma związku z wadami wzroku. Gdy niemowlę zezuje, warto przede wszystkim wziąć pod uwagę, ile miesięcy ma dziecko, jak często zezuje, czy ucieka mu tylko jedno oko, w którą stronę, a także czy problem nasilił się w ostatnim czasie.

Spis treści:

• Zez u noworodka
• Zez u niemowlaka – przyczyny
• Jak wygląda zez u niemowlaka
• Zez u niemowlaka – kiedy do okulisty?
• Leczenie zeza u niemowląt

Zez u noworodka i młodszego niemowlęcia

Zez u noworodka uznaje się za całkowicie naturalny. Noworodki dość często zezują, ponieważ w pierwszych tygodniach życia zmysł wzroku, tzw. droga wzrokowa, a więc połączenia neurologiczne pomiędzy siatkówką oka a korą potyliczną mózgu nie są wykształcone. Zjawisko to nosi nazwę zeza fizjologicznego, który może utrzymywać się przez pierwsze trzy miesiące życia dziecka, a nawet przez pierwsze pół roku, a potem ustępuje. Zez fizjologiczny nie jest powodem do niepokoju.

Zdarza się, że zez u młodszego niemowlęcia nie jest zezem fizjologicznym. Gdy zez utrzymuje się u dziecka po 3 miesiącu życia, warto skonsultować się z lekarzem prowadzącym lub okulistą dziecięcym.

Zez u starszego niemowlaka – przyczyny

Przyczyny zeza u niemowlęcia mogą być różne. Zez to również częsty problem u wcześniaków i dzieci z tzw. trudnych porodów, u których doszło do niedotlenienia okołoporodowego.

Najczęstszą przyczyną zeza jest wada wzroku, rzadziej choroby gałki ocznej, oczodołu czy mózgu. Dziecko może również odziedziczyć zeza, jeśli występował u jednego z rodziców lub dziadków.

Jeśli zez u niemowlęcia lub starszego dziecka pojawia się nagle, nie zwlekaj z wizytą u specjalisty, zwłaszcza gdy towarzyszą mu bóle głowy lub inne objawy ogólne. To niepokojący sygnał, który może być objawem stanu zapalnego, poważnej choroby oczu, a nawet nowotworu.

Jak wygląda zez u niemowlaka?

Zez u niemowlaka może występować stale lub okresowo. ​Kierunki odchylenia gałek ocznych mogą być też różne. Zwykle w zezowaniu dominuje jedno oko, ale zdarzają się również zezy naprzemienne.

Zez związany z wadą wzroku to zez jawny towarzyszący.
Najczęściej spotykane zezy to:

• zez zbieżny – oczy uciekają do środka (w kierunku nosa),
• zez rozbieżny – oczy uciekają na zewnątrz (w kierunku uszu).

Rzadziej obserwuje się zezy pionowe i skośne, w których gałka oczna ucieka do góry lub do dołu.

U dziecka może również występować:

• zez pozorny (jego przyczyną jest mały rozstaw źrenic towarzyszący szerokiej nasadzie nosa)
• zez okresowy (nazwa wynika stąd, że oczka uciekają dzieciom okresowo)

W przypadku zeza pozornego czy okresowego nie trzeba wprowadzać żadnego leczenia. Inaczej jest przy zezie towarzyszącym, który wymaga leczenia. Leczenia mogą wymagać także pacjenci z zezem okresowym.

Zez patologiczny różni się od tzw. zeza fizjologicznego (skłonność do zbieżnego ustawiania gałek ocznych przy patrzeniu na przedmiot z bliska). Objaw ten zanika najpóźniej między 9-12 miesiącem życia. Dopiero po 1. roku życia, gdy wciąż będzie się utrzymywał, niezbędna będzie konsultacja okulisty.

Jak rozpoznać zeza u niemowlaka?

Aby upewnić się, czy dziecko zezuje, należy sprawdzić, czy jego oczy są ustawione równolegle. Zwróć uwagę, czy jedno okno nie zbacza w kierunku nosa lub na zewnątrz i czy niemowlę nie mruży przy tym oczu. Zaobserwuj również, czy dziecko nie przekrzywia główki i czy nie przymyka jednego oka przy uważnym patrzeniu.

Prostym testem na sprawdzenie czy dziecko zezuje jest test Hirschberga. Polega na oświetleniu oczu dziecka, które siedzi naprzeciwko źródłem światła (może to być latarka o szerszym strumieniu) i ocenie odbijających się refleksów świetlnych pojawiających się na rogówkach oczu. Refleksy powinny być widoczne w centrum obu rogówek (odpowiada to centrum ciemnej źrenicy). Gdy refleks w jednym oku jest widoczny w centrum, a w drogim oku poza centrum źrenicy, należy udać się do okulisty.

Zez u niemowlaka – kiedy do okulisty?

Niemowlę nie powinno zezować, gdy skończy 3 miesiące. Z zezowaniem nie należy mylić odruchu zbieżności, gdy oczy ustawiają się naturalnie zbieżnie, gdy dziecko przybliża przedmioty blisko nosa.

Jeśli niemowlak skończył 3 miesiące i wciąż można u niego zaobserwować zeza, konieczna jest wizyta u okulisty. Specjalista oceni, czy zezowanie ma związek z wadą wzroku. Im szybciej wykryje się i zdiagnozuje zeza u niemowlaka, tym większe szanse na jego wyleczenie. Jedną z możliwych konsekwencji zeza jest niedowidzenie.

Lekarze nieustająco namawiają do badania wzroku u niemowląt, ale wciąż niewielu rodziców zgłasza się z dziećmi do okulisty.

Leczenie zeza u niemowląt

Ponieważ powody występowania zeza u niemowląt mogą być różne, w każdym przypadku leczenie jest dobierane indywidualnie. Jeśli zez pojawia się jako symptom innej choroby, wówczas należy objąć ją leczeniem, a nie skupiać się jedynie na korekcji zeza. Jeśli dziecku ucieka oko w związku z wadą wzroku, na początku stosuje się leczenie zachowawcze – korektę wady okularami. W niektórych jednak przypadkach konieczne jest leczenie operacyjne.

Przed podjęciem decyzji o sposobie terapii dziecko musi być dokładnie zbadane przez lekarza okulistę. W leczeniu stosuje się przede wszystkim korektę wady. Dodatkowo często istnieje konieczność zasłonięcia dominującego oka w celu zmuszenia oka słabszego do pracy. Czas stosowania zasłonki jest różny w zależności od stopnia niedowidzenia słabszego oka i może wynosić nawet 10-11 godzin dziennie.
U dzieci, u których leczenie zachowawcze nie daje pożądanego efektu, konieczne jest wykonanie operacji. Operacje zeza polega na skróceniu lub przesunięciu mięśni poruszających gałkę oczną. Zakres operacji (liczba operowanych mięśni zależy od kąta zeza).

Operacja zeza u dzieci

Operację zeza u dzieci zawsze przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym. Zabieg na ogół daje bardzo dobre efekty i rzadko wiąże się z powikłaniami. Po zabiegu maluch pozostaje w szpitalu przez 1-2 dni. Pełna rekonwalescencja następuje w czasie 6 tygodni od zabiegu.

Zez powinien być leczony w okresie rozwoju gałki oka (zanim dziecko skończy 6 lat). Im wcześniej się to zrobi, tym szybciej dziecko zacznie prawidłowo widzieć. Najczęściej operację przeprowadza się, gdy dziecko ma 4 lata. Po 10. roku życia usunięcie wady wzroku jest bardzo trudne.

UWAGA! W przypadku dużego zeza zbieżnego zabieg operacyjny wykonuje się, gdy dziecko ma 2 lata. Trzeba działać sprawnie, bo wada grozi szybkim ubytkiem wzroku.

Zobacz także:

• Co wiesz o rozwoju wzroku u dziecka? Sprawdź się!
• Wady wzroku u dzieci: objawy astygmatyzmu, krótkowzroczności i nadwzroczności
• Zabawa ćwicząca zmysł wzroku: Ile widzisz zwierząt na obrazku?

Konsultacja merytoryczna

dr hab. n. med. Wojciech Hautz

Specjalista Kliniki Okulistyki Centrum Zdrowia Dziecka