Wszystko o szczepieniach

Wydają się niepozorne, ot, zwykłe ampułki z jakimś lekarstwem. Jednak działanie szczepionek jest wyjątkowe i niezastąpione. Podane w specjalnej dawce i osłabionej formie groźne bakterie lub wirusy (czasem ich fragmenty czy toksyny) nie wywołują choroby, ale uodporniają na nią. Aby ten proces przebiegł prawidłowo, układ odpornościowy nie może być osłabiony ani zajęty zwalczaniem innych zarazków. Dlatego przed wykonaniem szczepienia zawsze konieczna jest wizyta u pediatry, najlepiej tego, który zna dziecko. Wtedy jest też okazja, by wyjaśnić wiele wątpliwości. Jednak w przychodni nie zawsze jest na to czas. Odpowiadamy więc na najczęściej zadawane pytania.

Dlaczego przed szczepieniem trzeba iść do pediatry?
Żeby dziecko zostało zakwalifikowane do szczepienia, musi być zdrowe. A gdy chorowało, potrzeba czasu, by doszło do pełni sił. Musi np. minąć siedem dni po zakończeniu podawania antybiotyku podczas lżejszego zapalenia ucha. Zaś po anginie, zapaleniu oskrzeli czy płuc – można podać szczepionkę dopiero czternaście dni po zakończeniu leczenia.

Czy obowiązkowe szczepienia są potrzebne?
Tak, bo chronią one przed chorobami zakaźnymi, które są szczególnie groźne dla małych dzieci, kiedy odporność dopiero się kształtuje. Czasem sama choroba może nie stanowić większego zagrożenia dla malucha, ale lepiej go zaszczepić ze względu na ryzyko poważnych powikłań. Niektóre obowiązkowo i bezpłatnie, zgodnie z kalendarzem szczepień, podawane są wszystkim dzieciom począwszy od pierwszych dni życia. Chronią przed takimi chorobami, jak: gruźlica, błonica, tężec, krztusiec, wirusowe zapalenie wątroby typu B, poliomyelitis (polio), odra, świnka, różyczka. Szczepi się chłopców i dziewczynki.

Jak znieczulić miejsce ukłucia?
Użyj w tym celu znieczulającego kremu Emla (konieczna jest recepta, więc wcześniej poproś o nią lekarza i kup preparat w aptece). W miejscu wkłucia (uzgodnij to w poradni) pół godziny przed szczepieniem nałóż krem i naklej plasterek, który jest dołączony do tubki. Podczas szczepienia spróbuj odwrócić uwagę malca od igły, np. pokaż mu nową zabawkę, przystaw dziecko do piersi. Pamiętaj też, że z twoją pomocą maluch szybko zapomni o strachu i bólu.

Czemu nie zawsze wystarczy jedna dawka?
Zależy to od nabywania odporności na daną chorobę. Czasem wystarczy jednorazowa dawka, czasem potrzeba kilku, podanych w dokładnych odstępach czasu (tzw. dawki przypominające). Są też takie szczepionki, jak np. przeciw grypie, które trzeba przyjmować co roku, ze względu na mutacje, jakim ulega wirus.

Kiedy przy szczepieniu obowiązkowym trzeba płacić?
Samo szczepienie wykonuje się nieodpłatnie w przychodni, do której należy dziecko. Z kosztami musisz się liczyć, gdy wybierzesz szczepionki niestandardowe, inne niż podawane rutynowo.

Czym się różnią szczepionki płatne od refundowanych?
Bezpłatnie podawane są szczepionki uwzględnione w obowiązkowym kalendarzu szczepień. Natomiast odpłatnie można zaszczepić dziecko nowymi szczepionkami skojarzonymi, czyli tzw. acelularnymi.
[CMS_PAGE_BREAK]

Co to są szczepionki skojarzone?
Są produkowane tak, by za jednym razem uodpornić przeciw kilku chorobom, np. trzem – DTP (inaczej DiTePer): przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi. Podaje się je, by zmniejszyć liczbę nakłuć lub skrócić czas nabywania odporności. Są też alternatywne (odpłatne) szczepionki wysokoskojarzone, np. przeciw pięciu chorobom naraz.

A acelularna?
To szczepionka nowej generacji, są w niej tylko niektóre wewnątrzkomórkowe części bakterii powodującej daną chorobę. W przeciwieństwie do zwykłej, która zawiera zawiesiny zabitych lub unieszkodliwionych drobnoustrojów, ta działa delikatniej i rzadziej powoduje niepożądane reakcje poszczepienne, m.in. gorączkę i podrażnienia układu nerwowego. Szczepionką acelularną można zastąpić np. podawaną bezpłatnie pełnokomórkową szczepionkę DTP (błonica, tężec, krztusiec). Szczepionki acelularne są lepsze, gdy dziecko ma obniżoną odporność, dostało mało punktów Apgar, jest pod opieką neurologa.

Czy dzieci alergiczne szczepi się inaczej?
Układ odpornościowy alergika funkcjonuje gorzej. Uczulenie powodują niektóre substancje pomocnicze zawarte w szczepionkach. Po szczepieniu DTP może pojawić się gorączka, drgawki. Trzeba wtedy kontynuować szczepienie DT (bez krztuśca) lub podać płatną szczepionkę skojarzoną. Szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce, ze względu na wysoki stopień oczyszczenia, rzadko wywołuje powikłania o charakterze uczuleniowym. Zdarza się to przy silnej alergii na białko jaja kurzego. Inaktywowana szczepionka polio (zabita) jest zazwyczaj dobrze tolerowana.

Dlaczego kalendarz szczepień się zmienia?
Zarówno ten dotyczący szczepień obowiązkowych, jak i zalecanych zmienia się w zależności od postępu wiedzy medycznej i sytuacji epidemiologicznej w kraju. Co roku (na początku kwietnia) ogłasza się w Dzienniku Ustaw nowy. Program Szczepień Ochronnych (PSO) na dany rok publikuje też Ministerstwo Zdrowia (www.mz.gov.pl).

Czy można zmieniać odstęp między kolejnymi szczepieniami?
Kalendarz szczepień jest tak skonstruowany, żeby uwzględnić konieczne minimalne odstępy między kolejnymi dawkami szczepionki. Nie wolno skracać tego okresu, w uzasadnionych przypadkach można go wydłużyć.

Co robić, gdy zapomnisz o dacie szczepienia?
Zgłoś się do pediatry, by ustalił nowy termin. Gdy z kolei zapomnisz o dawce przypominającej lub z powodu choroby malca, termin szczepienia zostanie przesunięty, nie trzeba powtarzać całego cyklu. Odstęp pomiędzy dawkami można wydłużyć o 2–3 miesiące.
[CMS_PAGE_BREAK]

Czy warto dodatkowo zaszczepić malca?
Lekarz opiekujący się dzieckiem poinformuje cię o możliwościach i wskazaniach do wykonania szczepień zalecanych. Wraz z nim ustalisz, czy i jakie są potrzebne twojemu dziecku. Dodatkowo, odpłatnie, możesz zabezpieczyć dziecko m.in. przed: rotawirusami, Hib (Haemophilus influenzae typu B), streptokokami, meningokokami, ospą wietrzną, WZW A (wirusowe zapalenie wątroby tupu A), odkleszczowym zapaleniem mózgu i opon mózgowych, wirusem grypy oraz chorobami tropikalnymi, np. żółtą febrą.

Czy w sprawie tych szczepień zgłaszać się do lekarza prywatnie?
Lepiej, gdy będzie to lekarz POZ lub pediatra, który prowadzi malucha. Tylko on ma jego pełną dokumentację medyczną i może określić, kiedy najlepiej przeprowadzić dodatkowe szczepienie. Czasem wiąże się to z koniecznością przesunięcia terminu szczepienia obowiązkowego.

Reakcje po szczepieniu
Wracasz z przychodni, a maluch gorzej się czuje, płacze, nie ma apetytu. Takie reakcje mogą pojawić się do 24 godzin po podaniu szczepionki. Zobacz, jak pomóc dziecku:
- ból i obrzęk w miejscu ukłucia zdarza się dość często. Zrób dziecku chłodny okład – woda z sodą oczyszczoną.
- niepokój lub rozdrażnienie mogą być przyczyną płaczu. Utul więc malucha.
- gorączka – podwyższona temperatura to naturalna reakcja układu odpornościowego.
Gdy przekroczy 38°C, podaj paracetamol lub ibuprofen. Maluch może dostać zastrzyk domięśniowy, podskórny albo szczepionkę w formie wziewnej – do nosa lub doustnie.

Kiedy przesunąć szczepienie?
Pamiętaj, zaszczepić można tylko zdrowe dziecko. W czasie infekcji szczepionka nie tylko nie zadziała, ale może też osłabić organizm. Przełóż termin szczepienia, jeśli maluch:
- miał kontakt z chorymi na chorobę zakaźną – odczekaj mniej więcej tydzień,
- brał antybiotyki – gdy leczenie trwało 7–9 dni, to można podać szczepionkę po 7 dniach, jeśli trwało 10–14 dni – po 14, a w przypadku choroby trwającej ponad 14 dni – po 30,
- źle się czuje, ma gorączkę – upewnij się, że nie rozwija się infekcja,
- przeszedł odrę, świnkę, różyczkę, ospę – wtedy szczepić można dopiero po 60 dniach od zakończenia choroby,
- miał gorączkę trzydniową – szczepionkę można podać po 7 dniach,
- w ciągu ostatnich dwóch miesięcy przetaczano mu krew – dotyczy to tylko żywych szczepionek – skonsultuj to z lekarzem.

Konsultacja: dr n. med. Kamil Hozyasz, pediatra pracuje w Klinice Pediatrii Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.