Sprawa o alimenty: kiedy sąd może przyznać pełnomocnika z urzędu

Nasza czytelniczka napisała, że chciałaby wystąpić do sądu z pozwem o alimenty, ale nie potrafi napisać uzasadnienia pozwu, nie wie także jak powinna zachować się w sądzie. Czy jest szansa, że sąd uwzględni jej wniosek o pełnomocnika z urzędu, szczególnie, że nie ma ona środków na opłacenie adwokata czy radcy prawnego "z wyboru"?

Aby móc skorzystać z instytucji pełnomocnika z urzędu, należy złożyć stosowny wniosek do sądu. Można to zrobić albo w piśmie inicjującym postępowanie, albo w trakcie procesu, albo nawet przed wytoczeniem powództwa.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa ustanowienie pełnomocnika z urzędu jest możliwe, jeśli wnioskodawca wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów zastępstwa pełnomocnika bez uszczerbku dla siebie i swojej rodziny. Ustanowienie pełnomocnika jest możliwe, gdy:

• strona korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych (np. w sprawach alimentacyjnych),
• sąd zwolnił ją od kosztów na jej wniosek,
• nie jest zwolniona od kosztów sądowych.

Warto wiedzieć: Sprawa o alimenty: gdy miejsce pobytu rodzica nie jest znane

Czy wystarczy, że strona złoży sam wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu?

Nie. Do wniosku konieczne jest załączenie oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Wzory oświadczeń znajdują się w sądach i w Internecie (przykładowe oświadczenie o stanie majątkowym ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości).
Należy pamiętać, że niedołączenie do wniosku oświadczenia stanowi jego brak formalny, a zatem sąd będzie domagał się dołączenie go w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu wniosku. Oświadczenie o stanie majątkowym należy wypełnić czytelnie, w sposób zgodny z prawdą. Nie wolno zataić żadnych okoliczności wskazujących na posiadanie majątku czy dochodów. Koniecznie trzeba pamiętać o podpisaniu wniosku. Do oświadczenia warto dołączyć jak najwięcej dokumentów obrazujących trudną sytuację finansową, np. decyzje o uznaniu za osobę bezrobotną, zaświadczenia o uzyskiwanych dochodach, wydruki z kont bankowych, faktury VAT czy rachunki za media. Sąd w oparciu o tak zgromadzony materiał będzie rozstrzygał, czy strona może skorzystać z pomocy prawnika z wyboru, czy też należy ustanowić jej pełnomocnika z urzędu. W razie jakichkolwiek wątpliwości może zarządzić przeprowadzenie dochodzenia, czy deklarowany w oświadczeniu stan posiadania strony jest prawdziwy.

Czy każda osoba niemajętna uzyska pomoc pełnomocnika z urzędu?

Nie. Nawet jeśli wnioskujący o ustanowienie pełnomocnika z urzędu jest w bardzo trudnej sytuacji finansowej, musi wykazać, że udział pełnomocnika w sprawie jest mu potrzebny. Oznacza to, że sąd przyzna pełnomocnika jedynie osobom nieporadnym, mającym trudności z występowaniem przed sądem, np. posiadającym orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności. Ważne dla sądu jest to, czy określona osoba występowała już przed sądem, czy ma doświadczenie w sporządzaniu pism sądowych lub czy skorzystała już z bezpłatnych porad prawnych przy sporządzaniu pozwu lub wniosku. Czasami zdarza się, iż z uwagi na samo skomplikowanie stanu sprawy sąd może uznać, że zasadnym jest uwzględnienie wniosku. Jeśli sąd uzna, że wnioskodawca będzie w stanie sam występować przed sądem, oddali wniosek. Nie ma zatem reguły, czy sąd uwzględni wniosek – każda sprawa jest inna, więc nawet w podobnych stanach faktycznych możliwe są różne rozstrzygnięcia sądu.

Czy brak wykształcenia prawniczego strony jest dobrym uzasadnieniem wniosku?

Zdecydowanie nie. Relatywnie niewiele osób ukończyło studia prawnicze, co wcale nie oznacza, że nie są w stanie same załatwiać swoich spraw urzędowych czy sądowych. Sam brak znajomości procedur sądowych, czy litery przepisów, nie jest wystarczający dla przyjęcia, że strona potrzebuje pełnomocnika. Warto pamiętać, że w postępowaniu cywilnym strona musi podawać sądowi tylko fakty oraz przedstawić dowody (dokumenty, świadków, własne zeznania), natomiast kwalifikację prawną (konkretny przepis) sąd stosuje samodzielnie i to bez względu na twierdzenia stron (lub ich pełnomocników). Ponadto sąd ma obowiązek udzielać stronom działającym bez adwokata lub radcy prawnego pouczeń o zasadach postępowania, w szczególności o dopuszczalności i sposobie wnoszenia środków odwoławczych (zażaleń i apelacji).

Co się stanie, jeśli sąd uwzględni wniosek?

Jeśli sąd uzna za zasadne uwzględnienie wniosku, wyda postanowienie o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu i jednocześnie zwróci się do właściwej rady radców prawnych lub adwokatów o wskazanie konkretnego pełnomocnika (radcy prawnego lub adwokata) dla strony. Wówczas tak wyznaczony prawnik będzie podejmował czynności procesowe w imieniu strony.

A co można zrobić w sytuacji, gdy sąd nie uwzględni wniosku?

W przypadku gdy sąd uzna, że strona jest majętna lub mimo trudnej sytuacji finansowej nie musi korzystać z pomocy pełnomocnika, oddali taki wniosek. Orzeczenie to może zostać zaskarżone do sądu wyższej instancji w terminie 7 dni. Jeśli strona wniesienie zażalenie na takie orzeczenie, sąd wyższej instancji zdecyduje czy jest ono trafne.

Polecamy: Jak przebiega proces o ustalanie ojcostwa?

Konsultacja merytoryczna

dr n. praw. Aleksandra Partyk

Doktor nauk prawnych, adiunkt na Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego; radca prawny specjalistka z zakresu prawa rodzinnego