Tłusty czwartek jest świętem ruchomym. Jego data zależy od tego, kiedy wypada Wielkanoc. Pewne jest, że tłusty czwartek poprzedza ostatki i Środę Popielcową oraz wypada w czwartek. Można wtedy, a nawet trzeba, najeść się do syta. W 2023 roku tłusty czwartek przypada 16 lutego. Dokładnie dwa dni po walentynkach.
Obecnie ograniczamy się do jedzenia w tłusty czwartek pączków lub faworków. Dawniej tłusty czwartek i ostatnie dni karnawału świętowano hucznymi zabawami i prawdziwym obżarstwem, któremu nierzadko towarzyszyło pijaństwo. Świadczą o tym choćby słowa pisarza i kaznodziei kalwińskiego, Grzegorza z Żarnowca: „większy zysk czynimy diabłu trzy dni mięsopustując, aniżeli Bogu czterdzieści dni nieochotnie poszcząc”.
Tłusty czwartek nazywany był mięsopustem, ponieważ już niebawem (na czas Wielkiego Postu) „mięso opuszczało człeka na długie tygodnie’’. Nazwa ta nawiązuje do nazwy karnawał – z łaciny carne vale oraz carne levare, co dosłownie oznacza rozstanie z mięsem.
Ciekawym zwyczajem, któremu hołdowano w Wielkopolsce była tzw. pomyjka. Powiadano tam, że gdy ktoś w tłusty czwartek nie będzie gotował ciepłych potraw i zmywał naczyń, przez cały kolejny rok nie będzie mógł cieszyć się dobrym zdrowiem. Dlatego tego dnia Wielkopolanie z chęcią się nawzajem gościli, wspólnie biesiadowali i z ochotą zmywali naczynia po jedzeniu.
Zastanawiając się, co mogłoby najbardziej uprzyjemnić tegoroczny tłusty czwartek, być może warto zaprosić najbliższych na wspólne smażenie pączków? Miłych wspomnień (i zmywania) na pewno nie zabraknie...
Jedne źródła mówią, że początki tłustego czwartku w Polsce sięgają XVI wieku, inne, że dopiero XIX wieku. Nam podoba się pierwsza wersja, bo wiąże się z legendą, a opowieści z przeszłości to coś, co pobudza wyobraźnię.
Legenda związana jest z okrutnym krakowskim burmistrzem o nazwisku Combr. Burmistrz tak bardzo dał się we znaki kobietom, które handlowały na rynku, że kiedy umarł (w czwartek przed Środą Popielcową), handlarki zamiast zalać się łzami, urządziły zabawę z pijatyką i tańcami, krzycząc, że umarł Combr. Zaczepiały przechodzących przez rynek mężczyzn, zmuszając ich do tańca i oddawania wierzchnich ubrań – za te krzywdy, które od Combra doznały. Krakowskie przekupki z radości, że uwolniły się od okrutnika, postanowiły świętować rocznicę jego śmierci właśnie w tłusty czwartek, a zabawę nazwano babskim combrem (do dzisiaj nazwa ta funkcjonuje na południu Polski).
Trudno powiedzieć, czy istniał okrutny burmistrz Combr. Na pewno w Krakowie babski combr obchodzono od średniowiecza. Trudno też powiedzieć, czy to przekupkom zawdzięczamy, że tego dnia zajadamy się faworkami i pączkami. Trudno też powiedzieć, skąd ten zwyczaj dotarł do Polski. Na pewno tłuste wypieki lądowały na polskich stołach z okazji różnych uroczystości, m.in. pogrzebów.
Pączki zaczęto podawać w tłusty czwartek około XVII wieku, ale początkowo był to rarytas miejski i dworski, na wsi pojawił się z tej okazji około 200 lat później. Ówczesne pączki różniły się od tych, którymi teraz się zajadamy.
Jedno z najbardziej znanych polskich przysłów dotyczy tłustego czwartku: „Powiedział Bartek, że dziś tłusty czwartek, a Bartkowa uwierzyła, dobrych pączków nasmażyła”.
Są też inne przysłowia przyzwalające na sięganie tego dnia po pyszności:
Są również i takie, które przypominają o nadchodzącym Wielkim Poście. A to również sprzyja temu, aby przed jego rozpoczęciem sięgnąć po smakołyki, które je się wyłącznie dla przyjemności:
Przygotowanie tradycyjnych słodyczy na tłusty czwartek jest bardzo pracochłonne i czasochłonne, tym bardziej, jeśli uczestniczy w tym dziecko. Jednak wspólne pieczenie może przynieść wiele radości. Najbardziej typowe wypieki na tłusty czwartek, które można zrobić razem z dzieckiem to:
W tłusty czwartek można także przygotować inne smakołyki. W końcu nie pączki czynią to święto, ale wspólne cieszenie się pysznościami. Często w domach szykuje się wtedy:
Zobacz także:
Polskie tradycje i zwyczaje to nieodłączny element naszej kultury. I chociaż potocznie uważane są za stałe i niezmienne, to wraz z upływem czasu zanikają, zmieniają swoje pierwotne znaczenie lub w ich miejsce pojawiają się nowe. Czy ktoś dzisiaj jeszcze celebruje wspólne darcie pierza? Polskie zwyczaje i tradycje: wiosna Dzień Kobiet – zgodnie z polskim zwyczajem ten dzień świętują wszystkie panie niezależnie od wieku. Jeszcze nie tak dawno święto było kojarzone z goździkiem i parą rajstop, obecnie coraz częściej Dzień Kobiet obchodzi się w przedszkolu . Dzień Wiosny i związana z nim równonoc było wyczekiwanym świętem, które zwiastowało radość z budzącego się po zimie życia. Symbolicznie, jako pożegnanie z zimą topiono lub palono słomianą kukłę, a także po wsiach obnoszono gaik – przyzdobioną gałąź symbolizującą wiosnę i nowe życie. Obrzędom towarzyszył śpiew, zabawa i obdarowywanie się jedzeniem. Dziś Dzień Wiosny uczniom kojarzy się przede wszystkim z Dniem Wagarowicza, a przedszkolakom ze spacerem lub zabawami na świeżym powietrzu, ponieważ ze względu na ochronę środowiska nie praktykuje się już m.in. topienia marzanny. Koszyczek wielkanocny – święcenie pokarmów jest związane z tradycją chrześcijańską, natomiast symbolika tego, co wkładamy do koszyczków, sięga czasów przedchrześcijańskich. Co istotne, do lat 30. XX wieku na wsiach, jak i majątkach szlacheckich wystawiano przed domostwa suto zastawione stoły i oczekiwano na przybycie księdza. Zajączek wielkanocny to słowiański symbol budzącej się do życia przyrody. Z Wielkanocą utożsamiany jest dopiero od około XVII wieku, a do Polski dotarł nieco ponad 100 lat temu. Lany Poniedziałek – tradycja oblewania się wodą nawiązuje do...
