Jaki post obowiązuje podczas katolickiej wigilii: jakościowy, ilościowy czy... żaden?
Choć w Kościele katolickim zniesienie postu wigilijnego nastąpiło już dawno temu… post w dniu 24 grudnia wciąż jest zalecany przez duszpasterzy. Mało tego, w 2021 roku Kościół nawoływał do niejedzenia mięsa w wigilię. Jakie zasady obowiązują podczas zbliżającej się wigilii?
Nasze babcie i dziadkowie doskonale pamiętają, że w wigilię nie jadało się mięsa przez cały dzień i dodatkowo ograniczało się posiłki aż do wieczornej wieczerzy. Z tego obowiązku zwolnione były jedynie małe dzieci (czyli te, które nie przystąpiły jeszcze do pierwszej komunii), osoby chore oraz w podeszłym wieku. Wigilijna wieczerza obfitowała w potrawy (12!), ale postne (bezmięsne). Wielu z nas podtrzymuje rodzinną tradycję – przynajmniej jeśli chodzi o postny charakter wigilijnych dań. Skąd wzięła się ta tradycja?
Spis treści:
Tradycja postu wigilijnego
Jak podaje wiele źródeł – nasi przodkowie nie mogli sobie pozwolić na co dzień na jedzenie do syta. Wyjątek stanowili najbogatsi. Znakomita większość tak naprawdę ucztowała jedynie w czasie świąt. A i wtedy nie wszystkich stać było na mięso czy drogie potrawy. Wigilia nie była obchodzona jako święto, a z jedzeniem takiego rarytasu jak mięso, czekano do Bożego Narodzenia.
Na wigilijnym stole przez całe wieki najczęściej gościły potrawy tanie i łatwo dostępne, takie jak kapusta, groch czy suszone grzyby nazbierane jesienią. W wigilijnym menu nie mogło zabraknąć darów leśnych (wspomniane grzyby), darów jezior i rzek (ryby) oraz polnych (kasze, rośliny oleiste, warzywa, owoce).
Ponieważ w czasach pogańskich pierwotna „wigilia” była ściśle związana z poczęstunkiem dla zmarłych, na wigilijnym stole musiały pojawić się potrawy, które „lubiły” duchy. Należały do nich takie dania jak bliny (placuszki), warzywa strączkowe (groch, fasola, bób) oraz miód, orzechy i jabłka. Za mięsem najwyraźniej duchy nie przepadały…
Rodzaje postów
W Kościele katolickim post to czas pokuty. Aktualnie wyróżnia się takie rodzaje postów jak:
- Post ilościowy – czyli ograniczenie liczby i wielkości posiłków (jeden posiłek do syta, dwa posiłki tzw. niepełne),
- Post jakościowy – czyli wstrzemięźliwość od jedzenia mięsa (w tym również zup i sosów przygotowywanych na mięsie), można jeść takie produkty pochodzenia zwierzęcego jak: ryby, nabiał, jajka, masło i inne, obowiązuje w piątki.
- Post ścisły – ma charakter jakościowy i ilościowy, obowiązuje w Środę Popielcową i Wielki Piątek, wszystkich od 18. do 60. roku życia.
Część wiernych przestrzega wciąż również tzw. postu eucharystycznego – nie jedząc nic od północy, aż do momentu przyjęcia komunii świętej.
Aż do 1983 roku w Kościele powszechnym w wigilię obowiązywał post jakościowy i ilościowy. Wtedy to uznano, że dzień poprzedzający Boże Narodzenie nie powinien być traktowany jako dzień pokuty. Oficjalnie potwierdził to list Episkopatu Polski skierowany do wiernych w 2003 roku. Od tego momentu oficjalnie w wigilię nie musimy pościć - tego dnia nie trzeba już ograniczać posiłków (zniesiono post ilościowy tego dnia) i można jeść mięso (zrezygnowano z postu jakościowego).
Jaki post obowiązuje w wigilię 2023?
Wigilia 2023 wypada w niedzielę, dlatego – post nie jest obowiązkiem i nikt, kto zje tego dnia mięso, nie będzie musiał się z tego spowiadać. Dotyczy to nie tylko wieczerzy wigilijnej, ale i śniadania czy obiadu 24 grudnia. Przypomnijmy, że w roku 2021 wigilia wypadała w piątek, dlatego księża apelowali wtedy, by tego dnia nie jeść mięsa.
Post w wigilię jako część tradycji
Co ciekawe, wiele osób niewierzących i tych, którzy nie przestrzegają żadnych postów w ciągu roku – podczas wieczerzy wigilijnej pozostają wierni tradycji dawnych chrześcijan (oraz jeszcze dawniejszych pogan). I nikt się temu nie dziwi, ponieważ tego wieczoru, placuszki, smażona ryba, karp w galarecie czy niezabielany barszcz uszkami – smakują wyjątkowo. I mimo że zniesienie postu przez papieża Jana Pawła II nastąpiło w 1983 r., a w Polsce Episkopat oficjalnie potwierdził to zniesienie w 2003 – wciąż mało kto wyobraża sobie, by w wigilię na stole gościły kotlety zamiast karpia czy wędliny zamiast śledzi.
Warto dodać, że wyznawcy prawosławia, którzy świętują Boże Narodzenie dwa tygodnie po katolikach – wciąż nie tylko nie chcą, ale i nie mogą jeść mięsa.
Źródła:
Kodeks Prawa Kanonicznego, www.katolicki.net
S. Adamkiewicz: Wigilia: dlaczego pościmy?, www.histmag.pl
H. Szymanderska: Polska Wigilia. Warszawa 1989
Zobacz także: