Dziady cz. IV – streszczenie, plan wydarzeń, opis bohaterów, problematyka
Czwarta część „Dziadów” Adama Mickiewicza to tajemnicza biografia młodego mężczyzny, który doświadczył miłości romantycznej. Jedno jest pewne: Gustaw wie, że miłość potrafi być niebem i piekłem. Romantyczne przeświadczenie o wyższości serca nad rozumem przemieniło go w upiora. Szczegółowe streszczenie IV części „Dziadów” pozwoli ci przypomnieć sobie najważniejsze zagadnienia dzieła.
„Dziady” cz. IV to przykład dramatu romantycznego. Fabuła skupia się wokół postaci Gustawa — nieszczęśliwego odtrąconego kochanka, któremu nie dane było zaznać spokoju ani za życia, ani po śmierci. Pojawia się jako duch, by przestrzec innych przed popełnieniem jego błędów...
Spis treści:
- Dziady cz. IV – plan wydarzeń
- Dziady cz. IV – streszczenie szczegółowe
- Geneza utworu Dziady cz. IV
- Problematyka utworu Dziady cz. IV
- Dziady cz. IV – opis bohaterów
Dziady cz. IV – plan wydarzeń
- Modlitwa Księdza.
- Pojawienie się Pustelnika.
- Historia tragicznej miłości.
- Rozpoznanie Gustawa.
- Wspomnienie ślubu.
- Potępienie kobiet za niestałość.
- Szaleństwo i samobójstwo Gustawa.
- Prośba o przywrócenie obrzędu Dziadów.
- Spór Księdza i Gustawa.
- Przestroga.
- Odejście ducha.
Dziady cz. IV – streszczenie szczegółowe
Na stole w domu Księdza, przed ołtarzykiem Najświętszej Marii Panny, płoną świece. Po kolacji Ksiądz modli się wraz z dziećmi (jest kapłanem prawosławnym, więc może mieć rodzinę). Niespodziewanie wchodzi gość. Jest nim Pustelnik. Jego wygląd przeraża dzieci, które widzą w nim upiora. Proszą, by nie zabierał im ojca.
Za oknem szaleje burza. Pustelnik mówi, że już widział ten dom trzy lata temu przed śmiercią. Ksiądz nie rozumie jego słów. Jedno z dzieci śmieje się z jego stroju. Odziany w łachmany Pustelnik z liśćmi we włosach napomina dziecko, by nie śmiało się z nieszczęśliwych ludzi. Bierze do ręki książki, przegląda je i przyznaje, że to one wpoiły mu romantyczne ideały miłości (chodzi między innymi o „Cierpienia młodego Wertera”. Ciskając tomem, mówi:
„Młodości mojej niebo i tortury!
One zwichnęły osadę mych skrzydeł
I wyłamały do góry,
Że już nie mogłem na dół skręcić lotu”.
Zobacz także
Ksiądz widzi jego cierpienie.
Pustelnik przerywa opowieść i wspomina o przyjacielu, który mu towarzyszy (jest nim jodłowa gałąź). Wychodzi, a po chwili wraca. Kontynuując swoje skargi, wspomina utraconą miłość, dziewczynę, która go odtrąciła. Pustelnik zarzuca Księdzu, że nie wie, czym jest miłość mężczyzny do kobiety. Ksiądz odpowiada, że był kiedyś żonaty, lecz jego żona zmarła. Próbując pocieszyć Księdza, Pustelnik oznajmia, że każda dziewczyna umiera, gdy staje się żoną.
Na potwierdzenie swych słów Pustelnik opowiada o trzech rodzajach śmieci. Pierwsza to śmierć ciała, druga – śmierć straszniejsza od poprzedniej, która następuje w wyniku rozstania dwojga kochanków. Ta śmierć zabija tylko jedno z nich. Wiele wskazuje, że Pustelnik doświadczył właśnie tego rodzaju śmierci. Trzecia śmierć następuje w chwili potępienia za grzechy.
Mężczyzna przytacza historię bogacza, nieczułego na nieszczęście innych lichwiarza, który po śmierci musi odbyć pokutę za grzechy.
Zegar wybija godzinę dziesiątą. Gaśnie jedna ze świec na stole. Ksiądz rozpoznaje w nieznajomym Gustawa, swego dawnego ucznia. Gustaw opowiada o odwiedzinach w rodzinnym domu. Wspomina, że panowało tam kiedyś dużo radości i śmiechu, teraz po odejściu jego i matki dom stoi opuszczony. Wspomina również beztroskie dzieciństwo i młodość. Przypomina sobie spotkania z dziewczyną. Wraca do złych wspomnień, do rozstania, do ślubu ukochanej z bogatym człowiekiem i jej wesela, na które trafił po przybyciu w rodzinne strony.
Ślub ukochanej doprowadził go do rozpaczy. Gustaw chciał wtargnąć na przyjęcie weselne, lecz zmysły odmówiły mu posłuszeństwa i padł bez przytomności. Gdy się ocknął, wiedział, że nie ma dla niego miejsca wśród żywych. Możemy się domyślać, że targnął się swoje życie. Wspominając przeszłość, Gustaw popada w obłęd, staje się gwałtowny, wbija sztylet we własną pierś, ale nie umiera (jest więc upiorem). Ksiądz jest przerażony. Gustaw uspokaja go, tłumaczy, że to wszystko jest jego pokutą.
Pobyt Gustawa u Księdza zbliża się ku końcowi. Mężczyzna pyta Księdza, dlaczego nie ma już obrzędu Dziadów. Ksiądz odpowiada, że to zabobon, który jest źródłem dziwacznych opowieści. Gustaw oskarża go o brak wiary w życie pozagrobowe i ponownie wzywa ducha zaklętego w kantorku. Ksiądz dowiaduje się, że mężczyzna jest upiorem. Zjawa prosi o przywrócenie Dziadów. Zegar wybija godzinę dwunastą, a przed obrazem Najświętszej Marii Panny gaśnie światło. Gustaw milknie i znika.
Godziny w Dziadach cz. IV
Historia Gustawa podzielona jest na trzy godziny:
- godzina miłości (rozpoczyna się o 9., w tej godzinie Gustaw mówi o ukochanej, wpływie książek, trzech rodzajach śmierci)
- godzina rozpaczy (rozpoczyna się o godzinie 10., Gustaw mówi o odwiedzinach ruin rodzinnego domu, rozstaniu z ukochaną, cierpieniu bez granic, samobójstwie)
- godzina przestrogi (rozpoczyna się o 11., Gustaw zwraca uwagę, że gdy ktoś zaznał szczęścia za życia (np. miłości), nie może na nie liczyć po śmierci, mówi też o tym, że obrzęd Dziadów powinien wrócić).
Geneza utworu Dziady cz. IV
Adam Mickiewicz pisał IV część „Dziadów” między jesienią 1821 roku a wiosną 1822 roku. To czas, gdy poeta odnosił już pierwsze sukcesy literackie, ale cierpiał również z powodu nieszczęśliwej miłości do Maryli Wereszczakówny i przeżywał śmierć matki.
W takich realiach powstał utwór, w którym świat zmarłych współistnieje ze światem żyjących. „Dziady cz. IV” to dzieło romantyczne, bogate w elementy nowatorskie. Świat nadprzyrodzony przenika się ze światem ziemskim, pojawiają się elementy fantastyczne, atmosfera utworu jest tajemnicza, niesamowita.
Czwarta część „Dziadów” została opublikowana razem z częścią drugą. Obie określa się mianem „Dziadów wileńsko-kowieńskich” (za względu na ich miejsce powstania). Czwarta część została napisana w Kownie.
Problematyka poruszana w czwartej części Dziadów
Adam Mickiewicz skupia się w czwartej części Dziadów na sile miłości. Ma być ona najważniejszym uczuciem doświadczanym przez człowieka. Uczuciem, które daje największe szczęście, ale jest też źródłem ogromnego cierpienia, które może doprowadzić do szaleństwa (to miłość romantyczna).
Hołduje też popularnej w twórczości epoki romantyzmu idei, że serce jest ważniejsze niż rozum. Twórcy romantyczni często sięgali do ludowego systemu etyczno-moralnego, w którym dobro zawsze jest wynagradzane, a zło karane. Każde przewinienie pociąga za sobą konsekwencje w postaci kary. Umiejętność odróżnienia dobra od zła, cechująca ludową moralność, wynika właśnie z kierowania się czuciem i wiarą.
Zagadnieniem poruszanym w dramacie jest również niestałość uczuć kobiet. To z czwartej części Dziadów pochodzi słynny cytat:
Kobieto, puchu marny!
Ty wietrzna istoto.
Dziady cz. IV – opis bohaterów
- Gustaw – młody, tajemniczy, samotny. Przejawia oznaki szaleństwa. Ubrany w skrawki materiałów. Dawny uczeń Księdza, zdolny. Żyje wspomnieniami o utraconej miłości. Jego światopogląd ukształtowały książki zbójeckie. Stał się marzycielem. Odrzucony przez ukochaną, która poślubiła innego. Popełnił samobójstwo.
- Ksiądz – kapłan, wychowujący samotnie dzieci. Stracił rodzinę. Nie potrafił się z tym pogodzić. Dawny nauczyciel Gustawa, dla którego był jak ojciec. Racjonalista o trzeźwym spojrzeniu na świat.
- Maryla – ukochana Gustawa, miała anielską urodę. Ideał kobiety, doskonała pod każdym względem. Zrezygnowała z prawdziwej miłości dla bogactwa. Nosi imię ukochanej Adama Mickiewicza (która wyszła za mąż za innego mężczyznę)
Zobacz także: