Głoski ustne i nosowe: co je odróżnia, jak je wymawiać?
Głoski to najmniejsze i niepodzielne części mowy. Od liter różnią się tym, że głoski się wymawia, a litery zapisuje się lub czyta. Głoski podzielone są na spółgłoski, samogłoski, a także na głoski twarde i miękkie oraz głoski ustne i nosowe. Skupimy się na ostatnim zagadnieniu: głoskach ustnych i nosowych. Wyjaśniamy, czym są i jak je rozpoznać?
Głoski nosowe to głoski, w których wymowie bierze udział zarówno jama ustna, jak i jama nosowa. Powietrze podczas wymawiania głosek nosowych przepływa przez oba te narządy. Głoskami ustnymi określa się głoski, przy których wymowie powietrze dostaje się tylko i wyłącznie do jamy ustnej.
Czynnikiem, który determinuje, którędy popłynie powietrze i w jaki sposób będzie wymawiana głoska, jest tzw. podniebienie miękkie (to ruchoma część podniebienia zakończona języczkiem). W przypadku głosek ustnych podniebienie miękkie przylega do tylnej ściany jamy gardłowej, zamykając przejście powietrza do jamy nosowej. W przypadku głosek nosowych podniebienie miękkie odchyla się od tylnej ściany jamy gardłowej, wskutek czego powietrze dostaje się do jamy nosowej. Dlatego też łatwo jest odróżnić głoski nosowe od ustnych – różnica pomiędzy nimi jest wyraźnie słyszalna.
Jak rozpoznać głoski ustne, a jak nosowe – ćwiczenia
Głoski nosowe, jak sama nazwa wskazuje, brzmią, jakby były mówione przez nos. Przykłady głosek nosowych to ą, ę, m, m’ („m” zmiękczone) n, ń. Głoski nosowe są wyraźnie mówione za pomocą ust – poza wymienionymi głoskami nosowymi, cała reszta głosek to głoski ustne.
Jak nauczyć dziecko rozpoznawać głoski ustne, a jak nosowe? Wystarczy proste ćwiczenie. Poproś dziecko, aby powiedziało alfabet, zatykając nos. Te, których wymowa będzie zniekształcona, to głoski nosowe. Powinno zauważyć, że w trakcie wymawiania ą, ę, m i n nie głoski nie będą brzmiały wyraźnie, a powietrze będzie usiłowało wydostać się przez nos. Z kolei te, które będą brzmiały normalnie w trakcie zatykania nosa to głoski ustne. To możliwie najprostsze i zarazem najskuteczniejsze ćwiczenie podziału głosek na ustne i nosowe – tuż obok nauczenia się ich na pamięć.
Głoski nosowe i ustne – przykłady wyrazów
- Głoski nosowe: ą, ę, m, m’ („m” zmiękczone) n, ń.
- Głoski ustne: a, b, c, d, e, f, g, g, i, j, k ( i reszta alfabetu, nie wliczając, ą, ę, m, m’, n, ń)
Przykłady wyrazów z użyciem głosek nosowych:
- minął (m', n, ą),
- wzięłam (ę, m),
- nos (n),
- koń (n),
- zasnąłem (n, ą, m),
- zaczęłam (ę, m),
- uśmiechnęłam (m', ę, m),
- płynęłam (n, ę, m),
- słońce (ń),
- kąt (ą),
- męczyć (m, ę),
- mącić (m, ą),
- niosę (n', ę),
- mówię (m, ę),
- mówią (m, ą)
Przykłady wyrazów z użyciem głosek ustnych:
- plaża (p, l, a, ż, a)
- marzyć (m, a, rz, ć)
- laska (l, a, s, k, a)
- nos (n, o, s)
- taczka (t, a, cz, k, a)
- wiara (w, i, a, r, a)
- usta (u, s, t, a)
- meble (m, e, b, l, e)
- płot (p, ł, o, t)
- patron (p, a, t, r, o, n)
- okno (o, k, n, o)
- róża (r, ó, ż, a)
Piszemy także o: