
Słuch fonematyczny (słuch fonemowy) to jeden z trzech rodzajów słuchu, jakie posiadamy (oprócz słuchu fizjologicznego i muzycznego). Dzięki niemu możemy rozróżniać fonemy, czyli najmniejsze elementy mowy.
Jeśli dziecko ma zaburzenia w zakresie słuchu fonematycznego, może nie odróżniać np. głoski „d” od „t” czy „s” od „sz”. To z kolei może przyczynić się do powstania problemów z pisaniem i czytaniem. Słuch fonemowy można ćwiczyć i warto to robić, by zapobiec podobnym kłopotom u dziecka.
Spis treści:
- Słuch fonematyczny – co to jest?
- Zaburzenia słuchu fonematycznego: przyczyny i objawy
- Ćwiczenia rozwijające słuch fonematyczny
- Badanie słuchu fonematycznego
Słuch fonematyczny – co to jest?
Słuch fonematyczny – zwany również słuchem fonemowym – pozwala nam odróżniać poszczególne dźwięki mowy, np. „e” oraz „i”, „w” oraz „r”, głoski dźwięczne i bezdźwięczne, np. „z” oraz „s”, „g” oraz „k”. Dzięki niemu słyszymy też, jak prawidłowo dzielić słowa na sylaby i głoski. Rozwija się on u dzieci w wieku od 1-2 lat do 6-7 lat, kiedy to kończy się proces kształtowania mowy.
Zaburzenia słuchu fonematycznego: przyczyny i objawy
Przyczyny zaburzeń słuchu fonematycznego nie są do końca znane. Podłoże tych zaburzeń może mieć zatem bardzo szerokie spektrum. Według specjalistów, źródła zaburzeń słuchu fonematycznego stanowić mogą:
- Nieprawidłowe funkcjonowanie układu słuchowego,
- Nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania układu nerwowego,
- Czynniki genetyczne
- Czynniki środowiskowe.
Okazuje się też, że niemożliwe jest stwierdzenie dokładnej skali zaburzeń słuchu fonematycznego. Często stopień zaburzeń określa się w oparciu o objawy, które towarzyszą zaburzeniom.
Do objawów zaburzeń słuchu fonematycznego zalicza się:
- nieprawidłowa wymowa niektórych głosek,
- opóźniona mowa,
- wady wymowy,
- mały zasób słownictwa,
- problemy z nauką pisania i czytania,
- trudności w trakcie budowania wypowiedzi ustnych,
- nierozróżnianie głosek dźwięcznych/bezdźwięcznych, ustnych/nosowych, miękkich/twardych,
- trudności z przyswajaniem języka obcego.
Ćwiczenia rozwijające słuch fonematyczny
Są to wszelkiego rodzaju zabawy z dźwiękami, dzięki którym dziecko staje się bardziej wrażliwe na dźwięki. Mogą to być:
- rozpoznawanie odgłosów zwierząt, pojazdów,
- zabawy instrumentami, zgadywanie, który instrument wydaje dany dźwięk,
- klaskanie w rytm,
- wydawanie dźwięku/przestawanie,
- zwiększanie/zmniejszanie natężenia dźwięku przez przybliżanie i oddalanie instrumentu,
- zabawy z głoskami, np., wymyślanie wyrazów na tę samą głoskę,
- dopasowywanie obrazków do głosek, na które się zaczynają przedstawione na nich rzeczy,
- układanie wyrazów z rozsypanek sylabowych, literowych.
Badanie słuchu fonematycznego
Poziom słuchu fonematycznego można zbadać za pomocą specjalnych testów, np. takich, jakie opracowała logopeda i neuropsycholog, prof. dr hab. Elżbietę Szeląg. Czasami może się okazać, że dziecko nie ma żadnej wady słuchu, a jedynie źle rozwinięty słuch fonemowy. Jeśli jednak widać u malca opóźnienie w rozwoju mowy, warto udać się do laryngologa na badanie słuchu. Obecnie wszystkie noworodki przechodzą badania przesiewowe w szpitalu, ale czasami konieczne jest powtórzenie badania w późniejszym wieku dziecięcym.
Zobacz też:

Jeśli będziesz wiedzieć, jak przebiega rozwój mowy trzyletniego dziecka, pomożesz mu ładnie mówić i nie przeoczysz niepokojących sygnałów, świadczących o możliwych zaburzeniach. Jak rozwija się mowa trzylatka, wyjaśnia logopeda Małgorzata Stanoch. Jak mówi trzyletnie dziecko? Jakie błędy może popełniać trzylatek? Co powinno cię zaniepokoić? Jak pomóc dziecku? Zobacz też: Śmieszne zabawy logopedyczne dla trzylatka Jak mówi trzyletnie dziecko? Dziecko w wieku trzech lat uwielbia komunikować się z otoczeniem. Mówi dużo i chętnie. Opowiada o tym, co aktualnie widzi. Powinno już prawidłowo wymawiać dźwięki (a, o, e, i, y, ą, ę, p, m), a także zmiękczenia: pi, mi. W jego mowie pojawiają się też trudniejsze dźwięki: f, t, d, n, ń, l ( li), ś, ć, dż, k, g( ki, gi), ch, j. Nie martw się, jeśli usłyszysz, że dziecko przestawia głoski w trudnych wyrazach, np. głudopiś zamiast długopis – jeszcze spokojnie wolno mu to robić. Głoski: s, z, c, dz zaczynają być już wymawiane prawidłowo, chociaż mogą być jeszcze spieszczane, np. śmok zamiast smok. Głoska „r” pojawia się wymawiana prawidłowo lub zamieniana jest na „l”. Możesz, więc usłyszeć lobocik zamiast robocik. Czy znasz prawdy i mity o nauce mówienia ? Jakie błędy może popełniać trzylatek? Trzyletnie dziecko ma już dobrze rozwinięty słuch fonematyczny (czyli potrafi różnicować dźwięki mowy). Słyszy i potrafi zróżnicować wymowę prawidłową. Dowodem na to są uwagi, jakie często kieruje do naśladującej je osoby: nie mówi się lowelek tylko lowelek. W mowie trzylatka można również usłyszeć „zlewanie” się wyrazów w jeden , np. zapiosenkować zamiast zaśpiewać piosenkę. Te twory językowe są typowe dla twojego dziecka i pewnie nie raz mile cię zaskoczą. Zrób test i sprawdź:...

Jak rozwija się mowa dziecka Maleństwo już w łonie matki odbiera wypowiadane przez rodziców słowa. Gdy się rodzi, wyłącznie słucha, ale gdy ma już kilka tygodni, zaczyna wydawać pierwsze dźwięki. A potem szybciutko pojawiają się całe słowa, zdania.... Rozwój mowy dziecka w szóstym i siódmym tygodniu życia Jako pierwsze pojawiają się samogłoski – a, e, u, o . Dziecko powtarza je wielokrotnie w ciągu dnia, czasami w tej samej kolejności, a innym razem -zmieniając kolejność. Słuchając kilkutygodniowego malca, nie potrafimy powiedzieć z jakiego kraju pochodzi, w jakim języku mówią jego rodzice, starszy brat czy siostra. Na początku wszyscy „mówią” podobnie. Rozwój mowy dziecka w ósmym tygodniu życia Pojawiają się głośne, wybuchowe dźwięki. Najczęściej są to: b, d, g . Nie jest to jeszcze mowa, ale tzw. gruchanie. Malec ćwiczy w ten sposób narządy artykulacyjne. Dziecko wyrzuca z siebie te dźwięki z dużą siłą i jeśli przy tym w skupieniu patrzy na mamę lub tatę, wydaje im się, że z nimi rozmawia. Gdy jednak przenosi wzrok na lampę czy motyla zawieszonego nad łóżeczkiem, nie ma już wątpliwości, że to jeszcze nie jest rozmowa. Rozwój mowy dziecka w trzecim i czwartym miesiącu życia Malec łączy samogłoski ze spółgłoskami w sylaby. Najczęściej pojawiają się połączenia głosek – ba-ba, da-da, ga-ga . Teraz babci może się wydawać, że jej ukochany wnusio mówi „baba”, tymczasem to połączenie sylab jest całkowicie przypadkowe i na słowo „baba” niestety babcia musi jeszcze poczekać. Rozwój mowy dziecka w szóstym miesiącu życia Dźwięki wydawane przez półroczne niemowlę przypominają już słowa. To powtarzanie jest teraz zamierzone (nie, jak poprzednio, przypadkowe). Malec powtarza: la-la-la , da-da-da, ba-ba-ba . Jest to gaworzenie. Z sylab powstają długie łańcuchy. Czasem dziecko...

Wystarczy zaopatrzyć się w dzwoneczek i dowolnego rodzaju opaski na oczy (chustki, szaliki itp.). No i niezbędna jest dość duża, bezpieczna dla dzieci przestrzeń – trawnik przed domem, placyk z dala od ruchu ulicznego, ewentualnie spory pokój. W miejscu zabawy nie powinny przeszkadzać smykom żadne przeszkody, przez które mogłyby się przewrócić, ostre krawędzie lub rzeczy kruche, łatwe do strącenia. Rzecz w tym, że wszystkie dzieciaki, oprócz jednego wybrańca, będą poruszać się po omacku z zasłoniętymi opaską oczami. Lepiej więc zabezpieczyć teren manewrów. Widzący szczęśliwiec trzyma dzwoneczek i porusza się tak, by nie złapali go pozostali uczestnicy gry. Ten kto schwyta „dzwonkowego”, zamienia się z nim miejscami. To taka trochę zmodyfikowana zabawa w „Ciuciubabkę”. Oprócz walorów rozrywkowych gra zapewnia też dzieciom porcję zdrowej aktywności fizycznej, a przede wszystkim pomaga im wyrobić sobie umiejętność słuchania. W końcu chodzi w niej o to, by rozpoznać, skąd dobiega dźwięk dzwonka. Słuch jest zaś niezbędny, by poprawnie rozwinęła się mowa (a w konsekwencji również czytanie i pisanie ze słuchu). Tylko w ten sposób język może właściwie pełnić swoją najważniejszą funkcję – komunikatywną. Ciut teorii… W logopedii wyróżniamy trzy rodzaje słuchu: Słuch fizyczny – zdolność słyszenia przez człowieka fal dźwiękowych o częstotliwości 16-20 000 Hz. Słuch muzyczny – zdolność różnicowania i powtarzania podstawowych cech dźwięku: wysokości, barwy i głośności. Słuch mowny – składa się nań słuch fonemowy i słuch fonetyczny. a. Słuch fonemowy (fonologiczny, fonematyczny) to umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów (np. „b” od „p”). b. Słuch fonetyczny to zdolność odróżniania głosek oraz spostrzegania...