Jak się mówi: borówki czy jagody?
Kiedy w lasach na przełomie czerwca i lipca pojawiają się ciemnofioletowe owoce, jak bumerang wraca pytanie o ich prawidłową nazwę. Czy to jagody, czy borówki? A może czernice, brusznice albo…. szalonki lub durnice?
Gdy w cukierni lub piekarni widzimy tabliczkę z napisem „Świeże jagodzianki”, nie mamy wątpliwości, że chodzi o bułeczki z… jagodami. Dlaczego więc niektórzy nazywają te owoce borówkami? Przecież borówki są dużo większe i amerykańskie, a nie leśne. Sprawdźmy skąd całe to jagodowo-borówkowe zamieszanie i czy któraś z nazw (borówka czy jagoda?) jest bardziej uzasadniona.
Spis treści:
- Borówka a jagoda - czym to się różni?
- Borówka czy jagoda - jaka nazwa jest prawidłowa?
- Jagoda czy borówka, a może jeszcze inna nazwa?
Borówka a jagoda, jagody a owoce jagodowe
Czarne jagody, które zbieramy w lesie, z których robimy jagodzianki i o których śpiewamy w piosence („A kiedy dzień nadchodzi, dzień nadchodzi, idziemy na jagody, na jagody...”) to owoce, które w atlasach botanicznych noszą nazwę borówek. Botanicy wyróżniają kilka ich gatunków, spośród których najpopularniejsze są: borówka czarna (łac. Vaccunium myrtillus) i borówka brusznica (łac. Vitis-idaea).
Jednocześnie, nie należy mylić ich z borówką amerykańską – owoce tej rośliny są większe i próżno ich szukać na niskich krzewinkach w rodzimych lasach. A w sklepach i na targach, spotkamy je raczej w plastikowych pojemniczkach niż w litrowych słoikach.
Żeby było jeszcze trudniej, według botaników, jagodami są zarówno owoce leśnych borówek jak i: awokado, pomidor, żurawina, a nawet… banan. Bo jagoda w specjalistycznym języku botaników to po prostu owoc, jaki wydają niektóre rośliny.
Z kolei owocami jagodowymi w potocznym języku określamy: jagody, poziomki, truskawki, jeżyny czy porzeczki. Innymi słowy – wszelkie niewielkie owoce, znakomite do ciast, kompotów i wielu innych deserów.
Jak należy mówić: jagody czy borówki?
Jak zatem powinno się mówić na leśne, fioletowe owoce? Okazuje się, że zarówno jagoda jak i borówka to określenia prawidłowe. To, jak nazywamy leśne jagody, zależy od tego, w której części Polski mieszkamy.
Po prostu: mieszkańcy Mazowsza i północnej Polski z reguły używają nazwy jagody. A mieszkańcy Małopolski i południowej Polski – borówki. I nie ma się co spierać, które określenie jest lepsze, ponieważ oba funkcjonują w polszczyźnie jako prawidłowe.
W tym miejscu jednak, zwolennicy nazwy „jagody” mogą jednak wytoczyć działa w postaci co najmniej kilku argumentów. Po pierwsze: przecież mówi się „jagodzianki”, a nie „borówczanki”, po drugie: w Kościele katolickim, 2 lipca obchodzone jest święto Matki Boskiej Jagodnej, a nie MB Borówkowej. Po trzecie: sama Maria Konopnicka napisała książkę dla dzieci pod tytułem „Na jagody” (a nie „Na borówki”). Poza tym, w słynnej, wspomnianej już dziecięcej piosence nie ma słowa o borówkach…
Zapamiętaj:
Jagody - nazwa popularna na Mazowszu i w północnej Polsce
Borówki - nazwa popularna w Małopolsce i w południowej Polsce
Jagoda, borówka czy … durnica albo szalonka?
Okazuje się, że jagoda i borówka to nie jedyne nazwy małych, fioletowych owoców. Również w zależności od regionu na przestrzeni dziejów pojawiały się rozmaite określenia gwarowe. Przykłady to np. brusznica (brusznice) na południu kraju, lub gruszpan, borownik czy gogodza w innych rejonach.
Gwarowe określenia, takie jak durnica (durnice) czy szalonka (szalonki), ma swoje uzasadnienie w dawnych przekonaniach co do właściwości jagód i ich wpływu na układ nerwowy. Wierzono dawniej, że zjedzenie jagód powoduje „dziwne” dolegliwości i zachowanie. Według znawców tematu, ani same jagody (ani borówki!) nie miały prawa wywoływać zawrotów, bólów głowy czy omamów. Powyższe objawy, które pojawiały się u naszych przodków po wyprawie na jagody, wywoływać mógł odurzający zapach rośliny zwanej bagno lub... udar słoneczny. Być może właśnie dlatego, nazwy typu durnica i szalonka odeszły w zapomnienie.
Ciekawostką jest natomiast staropolska nazwa „bór”, którą używano zarówno na określenie jagód (borówek leśnych) jak i wrzosów, paproci i torfu.
Źródła:
M. Henslowa: Z badań nad wiedzą ludową o roślinach. Ericae — wrzosowate. Slavia Antuqua, t. XXIV 1979
Borówki czy jagody? Narodowe Centrum Kultury: Ojczysty dodaj do ulubionych, ciekawostki językowe, nck.pl
Słownik staropolski, witryna Pracowni Języka Staropolskiego – Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie, https://pjs.ijp.pan.pl
Zobacz także: