Reklama

Wyjaśniamy, czym są głoski w języku polskim i jak odróżnić je od liter. Ta wiedza jest bardzo ważna podczas nauki głoskowania, czyli dzielenia słów na głoski. Umiejętność ta ma szczególne znaczenie dla dzieci, które zaczynają naukę czytania. Dzięki naszym wskazówkom przekonasz się, że rozpoznawanie głosek i dzielenie słów na głoski może być dziecinnie proste.

Spis treści:

Co to są głoski? Czym różnią się od liter?

Głoski to najmniejsze, niepodzielne dźwięki mowy. Najprościej można powiedzieć, że głoska jest dźwiękiem, a litera zapisem graficznym. Głoska od litery różni się tym, że głoskę słyszymy i wymawiamy, a literę widzimy i zapisujemy.

Wszystkie głoski występujące w języku polskim to:

  • samogłoski: a, ą e, ę, i, o, u, y,
  • spółgłoski: b, c, ć, cz, d, dz, dż, dź, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, ń, p, r, s, ś, sz, t, w, z, ż, ź.

Przykłady głosek

Przykładowy podział na głoski warto zacząć od krótkich słów, np.

  • dom: d – o – m (3 głoski: d, o, m),
  • miś: m – i – ś (3 głoski: m, i, ś),
  • kot: k – o – t (3 głoski: k, o, t),
  • mama: m – a – m – a (4 głoski: m, a, m, a),
  • kotek: k – o – t – e – k (5 głosek: k, o, t, e, k).

Kiedy widzimy, że podział na głoski idzie dziecku coraz lepiej, można sięgać po coraz trudniejsze przykłady. Na przykład takie, w których liczba głosek wcale nie będzie równa liczbie liter.

Jak liczyć głoski? To wcale nie jest trudne

Bywa, że głoska odpowiada literze, np. w wyrazie „moneta” – jest 6 głosek i 6 liter. Czasami jednak jedna głoska zapisywana jest za pomocą dwóch liter, czyli jest tzw. dwuznakiem. Na przykład w wyrazie „deszcz” mamy 4 głoski („d”, „e”, „sz”, „cz”), ale liter jest 6. W tym wyrazie znajdują się dwie głoski, które są dwuznakami. Wszystkie dwuznaki w języku polskim to: „sz”, „rz”, „cz”, „dż”, „dź” oraz „ch”.

Przykłady wyrazów, w których liczba głosek jest inna niż liczba sylab:

  • dach: d – a – ch (3 głoski: d, a, ch; 4 litery: d, a, c, h),
  • szum: sz – u – m (3 głoski: sz, u, m; 4 litery: s, z, u, m),
  • rzeczka: rz – e – cz – k – a (5 głosek: rz, e, cz, k, a; 7 liter: r, z, e, c, z, k, a),
  • czapeczka: cz – a – p – e – cz – k – a (7 głosek: cz, a, p, e, cz, k, a; 9 liter: c, z, a, p, e, c, z, k, a).

Kłopot z podziałem na głoski mogą sprawiać wyrazy, które zawierają głoskę „i”. Zależy bowiem kiedy występuje „i” oraz jaką funkcję pełni w danym wyrazie.

Głoska „i” zawsze pełni funkcję zmiękczającą, ale jeśli występuje pomiędzy spółgłoskami i słychać ją wyraźnie – traktujemy ją jako głoskę. Tak jest w poniższych przykładach:

  • wigwam: w – i – g – w – a – m (6 głosek: w, i, g, w, a, m; 6 liter: w, i, g, w, a, m),
  • bilet: b – i – l – e – t (5 głosek: b, i, l, e, t; 5 liter: b, i, l, e, t),
  • wizyta: w – i – z – y – t – a (6 głosek: w, i, z, y, t, a; 6 liter: w, i, z, y, t, a),
  • pingwin: p – i – n – g – w – i – n (7 głosek: p, i, n, g, w, i, n; 7 liter: p, i, n, g, w, i, n).

Może być jednak tak, że „i” nie jest samodzielną głoską, ponieważ występuje między spółgłoską a samogłoską i jej rola polega jedynie na zmiękczaniu spółgłoski, np.:

  • biega: b’ – e – g – a (4 głoski: b’, e, g, a; 5 liter: b, i, e, g, a),
  • sięga: s’ – ę – g – a (4 głoski: s’, ę, g, a; 5 liter: s, i, ę, g, a),
  • tysiąc: t – y – s’ – ą – c (5 głosek: t, y, s’, ą, c; 6 liter: t, y, s, i, ą, c),
  • miesiąc: m’ – e – s’ – ą – c (5 głosek: m’, e, s’, ą, c’; 7 liter: m, i, e, s, i, ą, c).

Bodaj najtrudniejsze przykłady wyrazów do podziału na głoski to takie, wśród których występują zarówno dwuznaki, jak i „i” niebędące samodzielną głoską, np.:

  • dźwięk: dź – w’ – ę – k (4 głoski: dź, w’, ę, k; 6 liter: d, ź, w, i, ę, k),
  • wierzgać: w’ – e – rz – g – a – ć (6 głosek: w’, e, rz, g, a, ć; 8 liter: w, i, e, r, z , g, a, ć),
  • dźganie: dź – g – a – n’ – e (5 głosek: dź, g, a n’, e; 7 liter: d, ź, g, a, n, i, e),
  • pieczenie: p’ – e – cz – e – n’ – e (6 głosek: p’, e, cz, e, n’, e; 9 liter: p, i, e, c, z, e, n, i, e).

Podział głosek w języku polskim

Wszystkie głoski, które występują w języku polskim, dzielą się na kilka kategorii.

Podział głosek wynika z tego, jak podczas ich wymawiania układają się narządy mowy. Chodzi o:

Przypatrzmy się poszczególnym grupom głosek.

  • głoski dźwięczne – takie, przy których artykulacji czujemy drgania na wysokości krtani; głoski dźwięczne to wszystkie samogłoski oraz spółgłoski b, d, dz, dż, dź, g, j, l, ł, m, n, ń, r, w, z, ż, ź;
  • głoski bezdźwięczne – artykulacja ich nie wywołuje drgań (c, ć, f, p, t, s, ś, cz, sz, ś, k, ch/h);
  • głoski twarde – to takie, które podczas artykulacji nie wywołują unoszenia języka, pozostaje on na dnie jamy ustnej; znaczna większość polskich głosek jest twarda;
  • głoski miękkie – artykułując je, środkowa część języka unosi się w kierunku podniebienia twardego; głoski miękkie to: ć, dź, ś, ź, ń oraz j. Są też głoski zmiękczone (p', b', f', w', m', l', k', g', ch', h');
  • głoski ustne – to takie, przy których wymawianiu języczek podniebienny jest podniesiony i umożliwia swobodny przepływ powietrza do jamy ustnej; większość głosek w języku polskim to głoski ustne (z wyjątkiem 6 głosek nosowych opisanych niżej);
  • głoski nosowe – przy ich wymawianiu języczek podniebienny jest opuszczony i tylko część powietrza wpływa do jamy ustnej, a część do jamy nosowej; głoski nosowe to: ą, ę, m, mi, n oraz ni.

Głoski: dużo przykładów do ćwiczeń

Nauka podziału na głoski przyniesie pożądane efekty, gdy dziecko będzie ćwiczyć podział na wyrazach, które zna i lubi. Im więcej czasu poświęcimy na trening utrwalenia tego, co to są głoski – tym mniej problemów sprawiać będzie podział na głoski i litery.

By ćwiczyć słuch fonematyczny dziecka, warto jak najczęściej bawić się w dzielenie wyrazów nie tylko na głoski i litery, ale też na sylaby. Wbrew pozorom, dobrze, gdy dzielenie na sylaby utrwalają sobie nie tylko dzieci w wieku przedszkolnym, ale i starsi uczniowie.

Ćwiczenie 1. Podziel na sylaby wyrazy:

  • dom, kot, brat, płot, grzmot, świst,
  • mama, lalka, domek, ciastko, sernik,
  • mamusia, laleczka, ciasteczko, gałązka.

Ćwiczenie 2. Przeliteruj dziecku wybrane słowo i niech maluch zgadnie co to za wyraz, np.:

  • m – a – m – a (mama),
  • p – i – e – s – e – k (piesek),
  • sz – a – r – l – o – t – k – a (szarlotka).

Ćwiczenie 3. Podziel słowo na głoski, a dziecko niech zgadnie co to za wyraz:

  • cz – a – s (czas),
  • m’ – a – s – t – o (miasto),
  • p’ – e – r – n – i – cz – e – k (pierniczek).

Ćwiczenie 4. Podaj 3 wyrazy jednosylabowe i sprawdź, ile mają głosek, a ile liter, np.:

  • most: m – o – s – t (4 głoski i 4 litery: m, o, s, t),
  • płot: p – ł – o – t (4 głoski i 4 litery: p, ł, o, t),
  • koń: k – o – ń (3 głoski i 3 litery: k, o, ń),
  • kosz: k – o – sz (3 głoski i 4 litery: k, o, s, z),
  • szok: sz – o – k (3 głoski i 4 litery: s, z, o, k),
  • szczur: sz – cz – u – r (4 głoski i 6 liter: s, z, c, z, u, r).

Ćwiczenie 5. Podaj 3 wyrazy 2-sylabowe i sprawdź, ile mają głosek, a ile liter, np.:

  • tut – aj: t – u – t – a – j (5 głosek, 5 liter),
  • pie – sek: p’ – e – s – e – k (5 głosek, 6 liter),
  • śnie – żek: ś – n’ – e – ż – e – k (6 głosek, 7 liter),
  • pier – nik: p’ – e – r – n – i – k (6 głosek, 7 liter),
  • gwiazdka: g – w’ – a – z – d – k – a (7 głosek, 8 liter).

Ćwiczenie 6. Wymyśl po jednym wyrazie jedno-, dwu- i trzysylabowym, a następnie podziel je na głoski i litery, np.:

  • dom: d – o – m (3 głoski, 3 litery: d, o, m),
  • do – mek: d – o – m – e – k (5 głosek, 5 liter: d, o, m, e, k),
  • do – me – czek: d – o – m – e – cz – e – k (7 głosek, 8 liter: d, o, m, e, c, z, e, k)

Ćwiczenie 7. Podzielcie na sylaby, głoski i litery imiona osób z waszej rodziny lub z grona przyjaciół.

Po serii tego typu ćwiczeń szukajcie własnych przykładów słów, których liczby sylab, liter i głosek różnią się od siebie.

Materiał został zaktualizowany przez redakcję w 2025 roku.

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama