Wystarczy spróbować wymówić jedno zdanie bez samogłosek, aby przekonać się, jak ważną rolę pełnią w naszym języku. Choć samogłosek jest o wiele mniej niż spółgłosek, niemal nic byśmy bez nich nie powiedzieli. Oto najważniejsze informacje o tych bardzo ważnych głoskach.
Spis treści:
- Co to są samogłoski?
- Samogłoski a spółgłoski
- Podział samogłosek
- „I” samogłoska inne niż wszystkie
- Jak nauczyć dziecko rozpoznawać samogłoski?
Co to są samogłoski?
Samogłoska to głoska, czyli najmniejsza i niepodzielna jednostka, którą jesteśmy w stanie wymówić i usłyszeć. Dzięki samogłoskom powstają sylaby.
W języku polskim występuje 8 samogłosek, to: a, ą, e, ę, i, y, o, u (ó),
Samogłoski a spółgłoski
Samogłoski różnią się od spółgłosek tym, że można je usłyszeć i wymówić jako pojedynczy dźwięk (gdy wymawiamy spółgłoski, słyszymy więcej niż jedną głoskę).
Aby się o tym przekonać, wystarczy długo wymawiać np. samogłoskę „a” (aaa) – słyszymy tylko samo „a”, a potem np. spółgłoskę „k” (kyyy) – podczas wymowy słyszymy „k” plus „y”.
Czym jest spowodowana ta różnica między samogłoskami a spółgłoskami? Podczas wymawiania samogłosek i spółgłosek inaczej układają się usta i inne narządy mowy:
- gdy wymawiamy samogłoski – narządy mowy pozostają otwarte (dlatego samogłoski nazywamy również głoskami otwartymi).
- gdy wymawiamy spółgłoski – narządy mowy zwierają się lub tworzą szczeliny.
Mówiąc o różnicach pomiędzy spółgłoskami a samogłoskami, nie wolno zapominać, że to wyłącznie dzięki samogłoskom powstają sylaby.
Podział samogłosek
Samogłoski w języku polskim dzielimy na:
- ustne
- nosowe.
Głoski ustne powstają, gdy podczas wymawiania głoski, powietrze z płuc wydostaje się tylko przez jamę ustną. A gdy przepływa przez usta i nos – powstają głoski nosowe.
Ile jest samogłosek ustnych a ile nosowych?
W języku polskim występuje:
- 6 samogłosek ustnych – a, e, i, y, o, u
- 2 samogłoski nosowe – ę i ą.
Uwaga: mimo że samogłoski nosowe znajdujące się przed l i ł wymawia się jako -oł, -el, należy pamiętać o prawidłowym zapisie: np. wziął (nie „wzioł”), wspiął (nie: „wspioł”), zgarnął (nie: „zgarnoł”), wzięli (nie: „wzieli”), wspięli (nie: „wspieli”), zgarnęli (nie: „zgarneli”).
Samogłoska „i” wyróżnia się od innych samogłosek. Różni się mianowicie tym, że nie zawsze jest samogłoską, która tworzy sylabę – czasem pełni tylko funkcję zmiękczenia:
- niedźwiedzie (mimo że „i” występuje tu aż 3 razy, sylaby tworzą jedynie samogłoski „e”: niedź-wie-dzie)
- piękno (pięk-no)
- siano (sia-no)
Nie oznacza to, że nie ma wyrazów, w których głoska „i” nie tworzy sylab. Dzięki „i” powstają sylaby w wielu przypadkach, jak np.:
- weselisko (we-se-li-sko)
- pigwa (pi-gwa)
- wigwam (wig-wam)
W języku polskim są też wyrazy, w których samogłoska „i” potrafi pełnić różne funkcje: zmiękczać spółgłoskę i tworzyć sylabę, np.:
- siedlisko (sie-dli-sko)
- siedzisko (sie-dzi-sko)
- powiedzieli (po-wie-dzie-li)
Ciekawostką jest, że „i” to jedna z najczęściej pojawiających się liter i głosek w języku polskim. Pod względem częstotliwości występowania wyprzedza ją jedynie „a”.
Zapamiętaj:
- W języku polskim występuje 8 samogłosek (a, ą, e, ę, i, y, o, u (ó))
- Wszystkie samogłoski są dźwięczne.
- Samogłoski dzielą się na nosowe i ustne
- Samogłoski tworzą sylaby (nazywa się to funkcją zgłoskotwórczą)
- Samogłoska i czasem tworzy sylabę, a czasem tylko zmiękcza inne głoski
Jak nauczyć dziecko rozpoznawać samogłoski?
Naukę czytania najczęściej zaczyna się od nauki samogłosek. Chcąc nauczyć dziecko rozpoznawać samogłoski, można powiązać każdą z nich, z określoną sytuacją. Na przykład:
- „A”: gdy ktoś się przestraszy, np. osy („Aaa!”)
- „E” : słychać w płaczu niemowlaka („Eee!”)
- „U”: gdy ktoś coś podziwia („Uuu…”)
- „I” : to odgłos, który wydaje mała świnka („I-i-i”)
- „O” : gdy jesteśmy zaskoczeni („Ooo…”)
- „Y”: gdy podnosimy coś ciężkiego („Yyyy…”)
Podczas utrwalania wiedzy na temat tego jak wyglądają zapisane samogłoski, czyli litery: A, E, I, O, U, Y — zwróćmy uwagę, że dziecku mogą mylić się te mające podobne kształty (O i U, A i Y).
Zobacz także: