Samogłoski w języku polskim: jakie są, wymowa i podział samogłosek
Adobe Stock
Wychowanie

Samogłoski: poznaj ich cechy, rodzaje i rolę w języku polskim

Co to są samogłoski? Ile ich jest? Jakie są rodzaje samogłosek? Dlaczego nazywa się je głoskami otwartymi? Sprawdź, co warto wiedzieć na temat samogłosek, aby umieć je poprawnie scharakteryzować.

Wystarczy spróbować wymówić jedno zdanie bez samogłosek, aby przekonać się, jak ważną rolę pełnią w naszym języku. Choć samogłosek jest o wiele mniej niż spółgłosek, niemal nic byśmy bez nich nie powiedzieli. Oto najważniejsze informacje o tych bardzo ważnych głoskach.

Spis treści:

Co to są samogłoski?

Samogłoska to głoska, czyli najmniejsza i niepodzielna jednostka, którą jesteśmy w stanie wymówić i usłyszeć. Dzięki samogłoskom powstają sylaby.

W języku polskim występuje 8 samogłosek, to: a, ą, e, ę, i, y, o, u (ó),

Samogłoski a spółgłoski

Samogłoski różnią się od spółgłosek tym, że można je usłyszeć i wymówić jako pojedynczy dźwięk (gdy wymawiamy spółgłoski, słyszymy więcej niż jedną głoskę).

Aby się o tym przekonać, wystarczy długo wymawiać np. samogłoskę „a” (aaa) – słyszymy tylko samo „a”, a potem np. spółgłoskę „k” (kyyy) – podczas wymowy słyszymy „k” plus „y”.

Czym jest spowodowana ta różnica między samogłoskami a spółgłoskami? Podczas wymawiania samogłosek i spółgłosek inaczej układają się usta i inne narządy mowy:

  • gdy wymawiamy samogłoski – narządy mowy pozostają otwarte (dlatego samogłoski nazywamy również głoskami otwartymi).
  • gdy wymawiamy spółgłoski – narządy mowy zwierają się lub tworzą szczeliny.

Mówiąc o różnicach pomiędzy spółgłoskami a samogłoskami, nie wolno zapominać, że to wyłącznie dzięki samogłoskom powstają sylaby.

Podział samogłosek

Samogłoski w języku polskim dzielimy na:

  • ustne
  • nosowe.

Głoski ustne powstają, gdy podczas wymawiania głoski, powietrze z płuc wydostaje się tylko przez jamę ustną. A gdy przepływa przez usta i nos – powstają głoski nosowe.

Ile jest samogłosek ustnych a ile nosowych?

W języku polskim występuje:

  • 6 samogłosek ustnych – a, e, i, y, o, u
  • 2 samogłoski nosowe – ę i ą.

Uwaga: mimo że samogłoski nosowe znajdujące się przed l i ł wymawia się jako -oł, -el, należy pamiętać o prawidłowym zapisie: np. wziął (nie „wzioł”), wspiął (nie: „wspioł”), zgarnął (nie: „zgarnoł”), wzięli (nie: „wzieli”), wspięli (nie: „wspieli”), zgarnęli (nie: „zgarneli”).

Głoski w języku polskim dzielimy na dźwięczne i bezdźwięczne. Wszystkie samogłoski to głoski dźwięczne. Wynika to z ułożenia strun głosowych podczas wymawiania głosek dźwięcznych – struny głosowe zsuwają się zamykają dostęp powietrza wydostającego się z płuc, wskutek czego zaczynają drgać (łatwo to sprawdzić, przykładając dłoń do krtani i wymawiając głoski dźwięczne, czyli samogłoski a, ą, e, ę, i, y, o, u oraz spółgłoski: b, d, g, w, z, ź, ż, r, l, ł, m, n, ń, j, dz, dź, dż.
 

Samogłoska „i” wyróżnia się od innych samogłosek. Różni się mianowicie tym, że nie zawsze jest samogłoską, która tworzy sylabę – czasem pełni tylko funkcję zmiękczenia:

  • niedźwiedzie (mimo że „i” występuje tu aż 3 razy, sylaby tworzą jedynie samogłoski „e”: niedź-wie-dzie)
  • piękno (pięk-no)
  • siano (sia-no)


Nie oznacza to, że nie ma wyrazów, w których głoska „i” nie tworzy sylab. Dzięki „i” powstają sylaby w wielu przypadkach, jak np.:

  • weselisko (we-se-li-sko)
  • pigwa (pi-gwa)
  • wigwam (wig-wam)


W języku polskim są też wyrazy, w których samogłoska „i” potrafi pełnić różne funkcje: zmiękczać spółgłoskę i tworzyć sylabę, np.:

  • siedlisko (sie-dli-sko)
  • siedzisko (sie-dzi-sko)
  • powiedzieli (po-wie-dzie-li)


Ciekawostką jest, że „i” to jedna z najczęściej pojawiających się liter i głosek w języku polskim. Pod względem częstotliwości występowania wyprzedza ją jedynie „a”.

 

Zapamiętaj:

  • W języku polskim występuje 8 samogłosek (a, ą, e, ę, i, y, o, u (ó))
  • Wszystkie samogłoski są dźwięczne.
  • Samogłoski dzielą się na nosowe i ustne
  • Samogłoski tworzą sylaby (nazywa się to funkcją zgłoskotwórczą)
  • Samogłoska i czasem tworzy sylabę, a czasem tylko zmiękcza inne głoski

 

Jak nauczyć dziecko rozpoznawać samogłoski?

Naukę czytania najczęściej zaczyna się od nauki samogłosek. Chcąc nauczyć dziecko rozpoznawać samogłoski, można powiązać każdą z nich, z określoną sytuacją. Na przykład:

  • „A”: gdy ktoś się przestraszy, np. osy („Aaa!”)
  • „E” : słychać w płaczu niemowlaka („Eee!”)
  • „U”: gdy ktoś coś podziwia („Uuu…”)
  • „I” : to odgłos, który wydaje mała świnka („I-i-i”)
  • „O” : gdy jesteśmy zaskoczeni („Ooo…”)
  • „Y”: gdy podnosimy coś ciężkiego („Yyyy…”)

Podczas utrwalania wiedzy na temat tego jak wyglądają zapisane samogłoski, czyli litery: A, E, I, O, U, Y — zwróćmy uwagę, że dziecku mogą mylić się te mające podobne kształty (O i U, A i Y).

Zobacz także:

Redakcja poleca

REKLAMA
Nasze akcje
częste oddawanie moczu u dziecka
Zakupy
Szukasz najlepszego nocnika dla dziecka? Sprawdź nasz ranking!
Współpraca reklamowa
Kobieta czyta książkę
Zakupy
Tej książce ufają miliony rodziców! Czy masz ją na półce?
Współpraca reklamowa
łojotokowe zapalenie skóry
Pielęgnacja
Test zakończony sukcesem! 99% osób poleca te kosmetyki
Współpraca reklamowa
Polecamy
Porady
Ile dać na Chrzest?
Święta i uroczystości
Ile dać na chrzest w 2024 roku? (ile od dziadków a ile od chrzestnej, chrzestnego i gości) 
Luiza Słuszniak
wierszyki o wiośnie
Gry i zabawy
Wiersze o wiośnie: piękne utwory znanych poetów i krótkie rymowanki dla dzieci
Ewa Janczak-Cwil
cytaty na komunię
Cytaty i przysłowia
Cytaty na komunię świętą: piękne i mądre, Jana Pawła ll, cytaty z Biblii
Joanna Biegaj
ospa u dziecka a wychodzenie na dwór
Zdrowie
Ospa u dziecka a wychodzenie na dwór: jak długo będziecie w domu? Czy podczas ospy można wychodzić?
Milena Oszczepalińska
chłopiec, dziecko, krzyk, złość
Wychowanie
Agresywne dziecko w przedszkolu: co robić, gdzie zgłosić?
Magdalena Drab
Cytaty na chrzest
Cytaty i przysłowia
Cytaty na chrzest: piękne sentencje i złote myśli z okazji chrzcin
Milena Oszczepalińska
Szkoła w Chmurze: kto może z niej skorzystać?
Edukacja
Szkoła w Chmurze: na czym polega, czy jest legalna i kto może z niej skorzystać?
Małgorzata Sztylińska-Kaczyńska
Przedszkolaki powinny się bawić, a nie ciągle uczyć
Edukacja
Przedszkolaki coraz częściej potrafią czytać i pisać, ale mają zaburzenia sensoryczne. Gdzie tkwi błąd?
Milena Oszczepalińska
dziecko ciągle choruje
Zdrowie
Dziecko ciągle choruje: nawracające zapalenie oskrzeli i infekcje gardła [CO ROBIĆ?]
Magdalena Drab
Pełne szpitale RSV
Aktualności
Lekarz mówi wprost: dziecko z RSV i z dusznością umrze, jeśli nie trafi do szpitala
Ewa Janczak-Cwil
wpływ telewizji na rozwój dziecka
Wychowanie
Wpływ telewizji na rozwój dziecka – negatywne i pozytywne skutki oglądania telewizji
Aneta Grinberg
morfologia u dzieci
Zdrowie
Morfologia u dzieci – jak czytać wyniki krwi [NORMY]
Ewa Janczak-Cwil
znieczulenie podpajęczynówkowe
Poród naturalny
Znieczulenie podpajęczynówkowe najczęściej stosowane podczas cesarskiego cięcia [zalety i wady]
Agnieszka Majchrzak
Urlop ojcowski
Prawo i finanse
Urlop ojcowski 2024: ile dni i ile płatny? Dokumenty i wniosek o urlop dla ojca
Magdalena Drab

Strefa okazji i inspiracji

REKLAMA