Żywy trup, suchy ocean, jezioro ognia, „mechaniczna pomarańcza”… To przykłady oksymoronów, z którymi można spotkać się nie tylko na lekcjach języka polskiego. Przekonaj się, że odnalezienie oksymoronu w wierszu lub prozie jest łatwiejsze, niż myślisz.
Spis treści:
Oksymoron to środek stylistyczny (rodzaj metafory i epitetu). Jest to celowe zestawienie sprzecznych i wzajemnie wykluczających się wyrazów. W wyniku tego zestawienia wyrazy nabierają zupełnie nowego znaczenia.
Aby zrozumieć, czym jest oksymoron, warto uświadomić sobie, że w tym przypadku na pierwszym miejscu nie znajduje się utarte znaczenie wyrazów, tylko gra wyobraźni i kunszt poetycki.
Synonimy oksymoronu to: antylogia oraz epitet sprzeczny. Antylogia (czyli coś antylogicznego) i epitet sprzeczny to bardzo trafne określenia oksymoronu, który ze swej definicji jest nielogiczny i zawiera w sobie sprzeczność, np. „żywy trup”, „suchy przestwór oceanu” czy „wymowne milczenie”.
Uwaga: Oksymoron to nie to samo co antyteza. Antyteza jest również środkiem stylistycznym opartym na przeciwieństwach, ale… Podczas gdy oksymoron składa się z dwóch lub trzech wyrazów (najczęściej: określanego i określającego), antyteza to bardziej rozbudowane zestawienie elementów przeciwstawnych, np. „jest czas rodzenia i czas umierania”, „Lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć”, „Lepszy wróbel w garści niż kanarek na dachu”).
Funkcją oksymoronu jest przede wszystkim ukazanie odbiorcy niezwykłości rzeczywistości. Jednocześnie też – jako że oksymoron jest rodzajem przenośni (metafory) – można powiedzieć, że tak jak ona pozwala:
Najogólniej rzecz ujmując – oksymoron w literaturze ma odbiorcę zaskoczyć, przykuć jego uwagę, podziałać na wyobraźnię.
Do mistrzów tworzenia oksymoronów zalicza się artystów epoki baroku. To właśnie z literatury tych czasów pochodzą takie przykłady oksymoronów jak:
Oksymorony były również popularne w wierszach poetów doby romantyzmu, modernizmu oraz współczesnych, np.
Prócz przykładów oksymoronów w wierszach, nie brakuje ich również w naszej codzienności:
Skoro już wiesz, co to jest oksymoron, może w ramach ćwiczenia podasz lub ułożysz własny przykład oksymoronu?
Większość z nas zapewne spotkała lub spotka się z takimi przykładami oksymoronów w wierszach jak:
O! wy sprzeczności niepojęte dziwa!
Szorstka miłości! nienawiści tkliwa!
Coś narodzone z niczego! Pieszczoto
Odpychająca! Poważna pustoto!
Szpetny chaosie wdzięków! Ciężki puchu!
Jasna mgło! Zimny żarze! Martwy ruchu!
(W. Szekspir: Romeo i Julia)
„Bóg się rodzi, moc truchleje” (F. Karpiński: Pieśń o narodzeniu pańskim)
„Płaczesz – w ognistej tonie serce wodzie” (J. A. Morsztyn: Bierzmowanie)
„Wypłynąłem na suchego przestwór oceanu” (A. Mickiewicz: Stepy akermańskie)
„z czteroletnią powagą, w spódniczce po bose stópki” (L. Staff: Gęsiarka)
To — wrzask wody obdzieranej siklawą z łożyska
i
gromobicie ciszy (J. Przyboś: Z Tatr)
Bibliografia:
M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński: Zarys teorii literatury. Warszawa 1972
Oksymoron w: W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa 1983
Zobacz także:
Zaimek może wydawać się dość skomplikowaną częścią mowy. W rzeczywistości wystarczy jednak poznać funkcję, jaką pełni, aby jego rodzaje i odmiana stały się zrozumiałe i proste. Spis treści: Zaimek – co to? Rodzaje zaimków Odmiana zaimków Zaimek – co to? Zaimek jest sprytną częścią mowy. Może bowiem z powodzeniem zastępować takie inne części mowy jak: rzeczownik, przymiotnik, przysłówek czy liczebnik. Dlatego, kiedy ktoś zapyta: na jakie pytania odpowiada każdy zaimek – nie ma jednej dobrej odpowiedzi. Wszystko zależy od tego, jaką część mowy zastępuje konkretny zaimek: Zaimek rzeczowny – czyli taki, który zastępuje rzeczownik – odpowiada na pytania rzeczownika (kto? co?), np. ty, ona, ktoś; Zaimek przymiotny – czyli taki, który zastępuje przymiotnik – odpowiada na pytania przymiotnika (jaki? jaka? jakie?), np. ten, tamta, twoje; Zaimek przysłowny – czyli taki, który zastępuje przysłówek – odpowiada na pytania przysłówka (jak? gdzie? kiedy?), np. ile, tyle; Zaimek liczebny – czyli taki, który może zastąpić liczebnik – odpowiada na pytania liczebnika (ile?). Gdyby zaimki nie istniały nasze wypowiedzi brzmiałyby… dziwnie. Nie moglibyśmy na przykład używać słowa ja ani my. Wyznając komuś miłość musielibyśmy mówić (pisać) tylko kocham, ponieważ cię , to już zaimek. W naszych wypowiedziach nie byłoby takich słów jak: mój, moja, moje. Jedno jest pewne: zaimki są (dosłownie) częścią (naszej) mowy i nic nie wskazuje na to, byśmy przestali ich używać. Nie tylko na lekcjach gramatyki, ale i w codziennych rozmowach. Rodzaje zaimków ze względu na funkcje (przykłady) Istnieje kilka rodzajów zaimków. Podział ten ma związek z funkcją, jaką pełnią poszczególne zaimki. ...
Nigdy nie zapomnę tego dnia. Pamiętam każdą jego godzinę. Skończył się tragicznie, ale zaczął pogodnie i wesoło… Od samego rana świeciło słońce i wszyscy byliśmy w dobrych nastrojach. Żona przygotowywała śniadanie, a ja ubierałem syna w jego pokoju. Jak co dzień droczył się ze mną przy zakładaniu skarpetek, zabierając stópki w ostatniej chwili. To była nasza codzienna zabawa, poranna porcja śmiechu Potem usiedliśmy razem do stołu, pogadaliśmy chwilę i wyszliśmy z domu. Odwiozłem Magdę i syna do przedszkola, pożegnałem się z nimi i pojechałem do roboty. Tam też wszystko układało się znakomicie. Szef przyszedł do pracy w dobrym nastroju, bo otrzymaliśmy właśnie wyniki za ostatni miesiąc i okazało się, że jesteśmy najlepsi w kraju. Zdecydował więc, że należy nam się trochę odpoczynku i ogłosił, że kończymy dziś wcześniej. Bardzo się ucieszyłem, bo to oznaczało, że może zdążę odebrać synka z przedszkola przed żoną. Gdy wybiła czternasta, wyłączyłem komputer i wybiegłem z biura. Wsiadłem w auto i jechałem przez miasto jak szalony. Nie miałem zbyt dużo czasu, jeśli chciałem być w przedszkolu przed żoną. Dojechałem na miejsce i zaparkowałem po drugiej stronie ulicy. Wysiadłem z samochodu przekonany, że zdążyłem, ale kiedy popatrzyłem w stronę budynku przedszkola, zobaczyłem Magdę prowadzącą syna za rękę. To był impuls, chwila, moment. Nie powstrzymałem się i z entuzjazmem zawołałem: – Adaś, hej! Adam! – krzyknąłem, a on obrócił się w moją stronę. Na twarzy wykwitł mu od razu promienny uśmiech. Pamiętam swoje emocje. Pamiętam, że serce podskoczyło mi z radości, kiedy zobaczyłem jego uśmiechniętą buzię. A potem stanęło na chwilę, zatrzymało się w pół uderzenia, bo Adaś nagle wyrwał swoją rączkę z dłoni mamy i...
Nie spodziewałam się po własnej mamie takiego okrucieństwa i egoizmu. Nie chciałam być taka jak ona! – Babciu, ale mnie się chce pić – zaczął marudzić Olek. – Kup mi soczek. – A nie wytrzymasz jeszcze trochę? – spytałam. – Zaraz wejdziemy do delikatesów, to ci coś kupię. – Ale mnie się chce bardzo, nie wytrzymam – skrzywił się mały. Wracaliśmy z parku do domu, po drodze miałam jeszcze zrobić zakupy na weekend. Upał panował potężny, a mały dawno wypił już cały swój zapas soku. Na szczęście dostrzegłam jakiś sklep z alkoholem. „Chyba będą tam coś mieli do picia, poza tymi wszystkimi procentami” – pomyślałam. Poszliśmy w tamtą stronę. Wiedziałam bowiem, że jak mój wnuczek się na coś uprze, to nie ma na niego siły. Zresztą, miał to po mnie, nawet nie było na kogo zrzucić winy w tej kwestii Ekspedientka podała Olkowi sok pomarańczowy w szklanej butelce, zwracając mu uwagę, aby uważał przy otwieraniu. Była dla niego wyjątkowo miła, może właśnie dlatego, że był to trochę inny klient niż ci, do których była przyzwyczajona na co dzień. – To jest szkło, mógłbyś się skaleczyć, gdyby butelka się rozbiła – uśmiechnęła się do małego. – Ale mamusia pewnie ci pomoże – popatrzyła na mnie. – Ale to jest moja babcia, nie mamusia – zaprotestował Olek. – Moja mamusia jest w pracy, w sądzie, a babcia się mną opiekuje – paplał po dziecinnemu. – To pewnie bardzo kochasz tę swoją babcię? – spytała ekspedientka. – No pewnie – odparł mały rezolutnie. – To jest moja najukochańsza babcia na świecie! – przytulił się do mnie mocno, przy okazji oblewając mi białą spódnicę soczkiem. Podniósł na mnie przestraszone oczy, ale ja tylko pokręciłam głową. – Nic się...
