Przypadki: jakie są, pytania przypadków, co się przez nie odmienia (dużo przykładów)
Adobe Stock
Wychowanie

Przypadki: przykłady, pytania, odmiana, ćwiczenia

Co to jest przypadek? Jakie są przypadki w języku polskim? Na jakie pytania odpowiadają? Wyjaśniamy wszystkie sekrety siedmiu przypadków gramatycznych. Podajemy liczne przykłady i ćwiczenia. Sprawdź, dlaczego przypadki w gramatyce języka polskiego odgrywają tak dużą rolę. To nie jest dzieło przypadku.

Z nami uporządkujesz wiedzę na temat przypadków, poznasz teorię i wykonasz kilka ćwiczeń. Układając je, postaraliśmy się, by nie zabrakło rzeczowników, których odmiana jest dość trudna. W razie wątpliwości – zawsze możesz sięgnąć do klucza z prawidłowymi odpowiedziami.

Spis treści

Czym są przypadki w gramatyce?

Przypadki to kategoria gramatyczna, dzięki której wiemy, jaką funkcję w zdaniu pełnią:

  • rzeczowniki,
  • przymiotniki,
  • zaimki,
  • liczebniki,
  • imiesłowy odmienne.

Wymienione wyżej części mowy odmieniają się przez przypadki. Odmiana części mowy przez przypadki to deklinacja. Podczas odmiany przez przypadki poszczególne części mowy mają różne formy (przybierają różne końcówki).

Wystarczy zapamiętać, jakie przypadki występują w języku polskim i jakie odpowiadają im pytania, aby odmiana wyrazów przez przypadki stała się prosta. Pytania odpowiadające poszczególnym przypadkom łatwiej zapamiętać, dzięki słówkom pomocniczym, które podajemy niżej.

Jakie są przypadki w języku polskim?

W języku polskim mamy siedem przypadków:

  1. Mianownik (M.) – kto? co? (słówko pomocnicze: jest) – np. stół, krzesło, brama
  2. Dopełniacz (D) – kogo? czego? (nie ma) – np. stołu, krzesła, bramy
  3. Celownik (C) – komu? czemu? (się przyglądam) – np. stołowi, krzesłu, bramie
  4. Biernik (B) – kogo? co? (widzę) – np. stół, krzesło, bramę
  5. Narzędnik: (N) – z kim? z czym (idę) – np. stołem, krzesłem, bramą
  6. Miejscownik (Msc.) – o kim? o czym? (myślę) – np. stole, krześle, bramie
  7. Wołacz (W) – o! – np. stole, krzesło, bramo

Sprawdźmy teraz, czym charakteryzują się poszczególne przypadki gramatyczne.

Przypadki gramatyczne – charakterystyka, funkcje, przykłady

Mianownik

To pierwszy z 7 przypadków w języku polskim. To właśnie w mianowniku występują hasła w słownikach, w mianowniku również często występuje podmiot w zdaniu.

Mianownik odpowiada na pytania: kto? co? (kto jest? co jest?)

Przykłady części mowy w mianowniku: mama (rzeczownik w liczbie pojedynczej), domy (rzeczownik w liczbie mnogiej) piękna (przymiotnik), my (zaimek), jedenaście (liczebnik), mówiący (imiesłów przymiotnikowy czynny – odmienny).

Dopełniacz

Dopełniacz odpowiada na pytania: kogo? czego (kogo nie ma? czego nie ma?)

Dopełniacz to drugi przypadek w języku polskim. Często stosujemy go w zdaniach przeczących (np. Jacek nie kupił lodów czekoladowych) lub w zdaniach, w których występuje relacja przynależności (np. Szarlotka Żanety nie ma sobie równych).

Przykłady części mowy w dopełniaczu: kogo? czego? – mamy (w liczbie pojedynczej), mam (w liczbie mnogiej), pięknej, nas, jedenastu, mówiącego

Celownik

Celownik odpowiada na pytania: komu? czemu? (komu się przyglądam? czemu się przyglądam?)

Celownik to trzeci przypadek w języku polskim. Bardzo często możemy go spotkać w towarzystwie takich czasowników jak:

  • obiecywać (komu? np. siostrze, czemu? np. maskotce – że już więcej się jej nie zgubi),
  • dziękować (komu?, bratu; czemu? opatrzności),
  • sprzedawać (komu? np. klientom; czemu? polityce, np. sprzedał się polityce),
  • oddawać (komu? sąsiadom; czemu? miastu, np. zasługi),
  • pomagać (komu? ojcu; czemu: instytucji), mówić (komu? dziecku, czemu: górom, np. Mówiłem górom, że je kocham).

Forma celownika często łączy się też z przyimkami:

  • dzięki (komu? – dzięki tobie; czemu? – dzięki szkole),
  • przeciw (komu? – przeciw Tomkowi, czemu? – przeciw niesprawiedliwości),
  • wbrew (komu? – wbrew koledze; czemu? –wbrew sumieniu)

Przykłady części mowy w celowniku: (komu? czemu? się przyglądam) mamie (w liczbie pojedynczej), mamom (w liczbie mnogiej), pięknej, nam, jedenastu, mówiącemu

Biernik

Biernik odpowiada na pytania: kogo? co? (kogo widzę? co widzę?)

To czwarty przypadek gramatyczny w języku polskim. Rzeczowniki i zaimki osobowe (ja, ty, on) występujące w bierniku (a więc: mnie, ciebie, jego) – pełnią w zdaniach funkcję dopełnienia (bliższego), natomiast przymiotniki w bierniku – funkcję przydawki.

Przykłady części mowy w bierniku: (kogo? co? widzę) mamę (w liczbie pojedynczej), mamy (w liczbie mnogiej), piękną, nas, jedenasty, mówiącego

Narzędnik

Narzędnik odpowiada na pytania: (z) kim? (z) czym? (z kim idę? z czym idę)

Narzędnik to piąty przypadek w języku polskim. Służy do określania:

  • narzędzia – np. posługuję się (kim? czym?): sztućcami, wiertarką, komputerem,
  • środka lokomocji – np. jadę (kim? czym?): pociągiem, rowerem, kajakiem,
  • wskazywania zainteresowań – np. interesuję się (kim? czym?): literaturą, modelarstwem, grami.

Narzędnik lubi towarzystwo przyimków, np. z, pod, nad.

Miejscownik

Miejscownik odpowiada na pytania: o kim? o czym? (o kim myślę? o czym myślę?)

To szósty przypadek w języku polskim. Miejscownik opisuje miejsce (w związku z tym  wymaga użycia przyimka, np. „o”, „w”).

Przykłady części mowy w miejscowniku: (o) mamie, (o) pięknej, (o) nas, (o) jedenastym, (o) mówiącym

Wołacz

Wołacz nie odpowiada na żadne pytania.

To ostatni przypadek w języku polskim. Rzeczowniki w formie wołacza pełnią funkcję apelu (zawołania) kierowanego do osób lub rzeczy. We współczesnej polszczyźnie potocznej coraz częściej zamiast wołacza używamy mianownika (np. (o) Marcin, zamiast (o) Marcinie.

Przykłady części mowy w wołaczu: (o) mamo! (o) piękna!, (o) my!, (o) jedenasty!, (o) mówiący! 

Odmiana przez przypadki: ćwiczenia

Ćwiczenie 1.
Odmień przez przypadki (w liczbie mnogiej i pojedynczej) rzeczowniki z przymiotnikami: tutejszy ksiądz, mały książę, urocza księżniczka. Odpowiedzi znajdziesz na końcu.

Ćwiczenie 2.
Jak będzie wyglądała odmiana przez przypadki rzeczowników połączonych z liczebnikami? Odmień w liczbie mnogiej: dwóch sędziów, pięciu wegetarian i pięćdziesiąt kilogramów.

Ćwiczenie 3.
Dopisz do rzeczowników odpowiednie formy przypadków.

Podaj:

  • Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika kiwi:...
  • Celownik liczby pojedynczej rzeczownika Amerykanin:...
  • Biernik liczby pojedynczej rzeczownika poeta:...
  • Narzędnik liczby mnogiej rzeczownika wiosna:...
  • Miejscownik liczby mnogiej rzeczownika radio:...
  • Wołacz liczby mnogiej rzeczownika uczniowie:...

 

Odpowiedzi:

Ćwiczenie 1 – odpowiedzi
Liczba pojedyncza:
M. tutejszy ksiądz,  mały książę, urocza księżniczka
D. tutejszego księdza, małego księcia, uroczej księżniczki
C. tutejszemu księdzu, małemu księciu, uroczej księżniczce
B. tutejszego księdza, małego księcia, uroczą księżniczkę
N. tutejszym księdzem, małym księciem, uroczą księżniczką
Ms. tutejszym księdzu, małym księciu, uroczej księżniczce
W. tutejszy księże! mały książę! urocza księżniczko!
 
Liczba mnoga:
M. tutejsi księża, mali książęta, urocze księżniczki
D. tutejszych księży, małych książąt, uroczych księżniczek
C. tutejszym księżom, małym książętom, uroczym księżniczkom
B. tutejszych księży, małych książąt, urocze księżniczki
N. tutejszymi księżmi, małymi książętami, uroczymi księżniczkami
Ms. tutejszych księżach, małych książętach, uroczych księżniczkach
W. tutejsi księża! mali książęta! urocze księżniczki!
 
Ćwiczenie 2 – odpowiedzi
M. dwóch sędziów, pięciu wegetarian, pięćdziesiąt kilogramów
D. dwóch sędziów, pięciu wegetarian, pięćdziesięciu kilogramów
C. dwóm sędziom, pięciu wegetarianom, pięćdziesięciu kilogramom
B. dwóch sędziów, pięciu wegetarian, pięćdziesiąt kilogramów
N. dwoma sędziami, pięcioma wegetarianami, pięćdziesięcioma kilogramami
Ms. dwóch sędziach, pięciu wegetarianach, pięćdziesięciu kilogramach
W. dwóch sędziów! pięciu wegetarian! pięćdziesiąt kilogramów!
 
Ćwiczenie 3 – odpowiedzi
D. l. poj. kiwi: kiwi
C. l. poj. Amerykanin: Amerykaninowi
B. l. poj. poeta: poetę
N. l. mn. wiosna: wiosnami
Ms. l. mn. radio: radiach
W. lm. uczniowie: uczniowie!

Zobacz także: 

Redakcja poleca

REKLAMA
Nasze akcje
częste oddawanie moczu u dziecka
Zakupy
Szukasz najlepszego nocnika dla dziecka? Sprawdź nasz ranking!
Współpraca reklamowa
Kobieta czyta książkę
Zakupy
Tej książce ufają miliony rodziców! Czy masz ją na półce?
Współpraca reklamowa
łojotokowe zapalenie skóry
Pielęgnacja
Test zakończony sukcesem! 99% osób poleca te kosmetyki
Współpraca reklamowa
Polecamy
Porady
Ile dać na Chrzest?
Święta i uroczystości
Ile dać na chrzest w 2024 roku? (ile od dziadków a ile od chrzestnej, chrzestnego i gości) 
Luiza Słuszniak
wierszyki o wiośnie
Gry i zabawy
Wiersze o wiośnie: piękne utwory znanych poetów i krótkie rymowanki dla dzieci
Ewa Janczak-Cwil
cytaty na komunię
Cytaty i przysłowia
Cytaty na komunię świętą: piękne i mądre, Jana Pawła ll, cytaty z Biblii
Joanna Biegaj
ospa u dziecka a wychodzenie na dwór
Zdrowie
Ospa u dziecka a wychodzenie na dwór: jak długo będziecie w domu? Czy podczas ospy można wychodzić?
Milena Oszczepalińska
chłopiec, dziecko, krzyk, złość
Wychowanie
Agresywne dziecko w przedszkolu: co robić, gdzie zgłosić?
Magdalena Drab
Cytaty na chrzest
Cytaty i przysłowia
Cytaty na chrzest: piękne sentencje i złote myśli z okazji chrzcin
Milena Oszczepalińska
Szkoła w Chmurze: kto może z niej skorzystać?
Edukacja
Szkoła w Chmurze: na czym polega, czy jest legalna i kto może z niej skorzystać?
Małgorzata Sztylińska-Kaczyńska
Przedszkolaki powinny się bawić, a nie ciągle uczyć
Edukacja
Przedszkolaki coraz częściej potrafią czytać i pisać, ale mają zaburzenia sensoryczne. Gdzie tkwi błąd?
Milena Oszczepalińska
dziecko ciągle choruje
Zdrowie
Dziecko ciągle choruje: nawracające zapalenie oskrzeli i infekcje gardła [CO ROBIĆ?]
Magdalena Drab
Pełne szpitale RSV
Aktualności
Lekarz mówi wprost: dziecko z RSV i z dusznością umrze, jeśli nie trafi do szpitala
Ewa Janczak-Cwil
wpływ telewizji na rozwój dziecka
Wychowanie
Wpływ telewizji na rozwój dziecka – negatywne i pozytywne skutki oglądania telewizji
Aneta Grinberg
morfologia u dzieci
Zdrowie
Morfologia u dzieci – jak czytać wyniki krwi [NORMY]
Ewa Janczak-Cwil
znieczulenie podpajęczynówkowe
Poród naturalny
Znieczulenie podpajęczynówkowe najczęściej stosowane podczas cesarskiego cięcia [zalety i wady]
Agnieszka Majchrzak
Urlop ojcowski
Prawo i finanse
Urlop ojcowski 2024: ile dni i ile płatny? Dokumenty i wniosek o urlop dla ojca
Magdalena Drab

Strefa okazji i inspiracji

REKLAMA