Wszystkie samogłoski występujące w języku polskim to: a, e, i, u, y, ą, ę. Reszta to spółgłoski, czyli: b, b´ („b” miękkie, np. w wyrazie biały), c, ć, cz, d, d´ („d” miękkie, np. w wyrazie dieta), dz, dź, dż, f, f´ („f” miękkie, np. w wyrazie fiołek), g, g´ („g” miękkie, np. w wyrazie giąć), ch, ch´, j, k, k´ („k” miękkie, np. w wyrazie kiedy), l, l´ („l” miękkie, np. w wyrazie liana), ł, m, m´ („m” miękkie np. w wyrazie miód), n, n´, ń, p, p´, r, r´(„r” miękkie, np. w wyrazie malaria), s, ś, sz, t, t´ („t” miękkie, np. w wyrazie tiara), w, w´ („w” miękkie, np. w wyrazie wiara), z, z’ („z” miękkie, np. w wyrazie zieleń), ź, ż.

Reklama

Spis treści:

Samogłoski i spółgłoski: co to jest?

Spółgłoski i samogłoski to głoski, czyli najmniejsze i niepodzielne dźwięki mowy. Bez nich nie moglibyśmy wymawiać żadnych słów, a nawet tzw. nieartykułowanych odgłosów, jak te wyrażające podziw („Och!”), przestrach („Aaaa!”), obrzydzenie („Yyyh”), ból („Au!”) i wiele innych emocji. Inaczej mówiąc – porozumiewamy się za pomocą zdań złożonych z wyrazów, które z kolei składają się z głosek (spółgłosek i samogłosek). Znakiem graficznym głosek są litery (głoski – wymawiamy, litery – piszemy).

Trudno wyobrazić sobie głoski bez podziału na samogłoski i spółgłoski. Gdyby nasze wypowiedzi składały się z samych spółgłosek lub samych samogłosek – nasz język byłby nie tylko trudniejszy w wymowie, ale i zdecydowanie trudniejszy do zrozumienia.

Jak odróżnić spółgłoski od samogłosek?

Różnica pomiędzy samogłoskami a spółgłoskami polega przede wszystkim na tym, że samogłoski można wymówić i usłyszeć jako pojedynczy dźwięk, np. eeeee.

Zobacz także

Wypowiadając spółgłoskę trudno wymówić ją jako pojedynczy dźwięk, np. mówiąc „b” często wychodzi nam „by”.

Niektóre spółgłoski można wymawiać dłużej niż przez jedną sekundę i nie słyszeć innej głoski (np. mmm, ssss, śśś), ale sporo z nich trudno wypowiedzieć tak, by nie dało się słyszeć samogłoski (np. ky, py, dy).

Jak wyjaśnić dziecku tę różnicę? Można zaproponować zabawę, podczas której będziecie wypowiadać różne głoski i zastanawiać się, czy występują same czy „do spółki z innymi”. Na przykład:

  • Aaaaa: samodzielna (samogłoska) czy w spółce z innymi (spółgłoska)? Prawidłowa odpowiedź: samogłoska;
  • Mmmyyy: samogłoska czy spółgłoska? Prawidłowa odpowiedź: spółgłoska (m+y)
  • Wyyyy: samogłoska czy spółgłoska? Prawidłowa odpowiedź: spółgłoska (w+y),
  • Rrryy: samogłoska czy spółgłoska? Prawidłowa odpowiedź: spółgłoska (r+y),
  • Uuuu: samogłoska czy spółgłoska? Prawidłowa odpowiedź: samogłoska.

I jeszcze jedno: tylko samogłoski potrafią tworzyć sylaby.

Samogłoski i spółgłoski: ćwiczenia

Ćwiczenie 1.

Które z poniższych wyrazów zaczynają się od samogłoski, a które od spółgłoski?

akacja, ósemka, igła, ul, obiad, jaszczurka, łyżwy, kot, księżyc, słońce, dinozaur, okno,

(wyrazy można dobierać dowolnie, najlepiej spośród tych, których znaczeniem dziecko jest zainteresowane, np. nazwy zwierząt lub roślin, marek samochodów, itp.)

Ćwiczenie 2.

Zabawa – konkurs: jakie znasz imiona zaczynające się od samogłosek?

Ćwiczenie 3.

Zabawa – konkurs: jakie znasz imiona zaczynające się od spółgłosek?

Ćwiczenie 4.

W podanych wyrazach wskaż liczbę głosek, samogłosek i spółgłosek: dom, lato, kotek, bajka, jabłko, truskawka, wakacje, mróweczka

Ćwiczenie 5.

Podaj wyraz, który:

  • Zaczyna się na spółgłoskę a kończy na samogłoskę:
  • Zaczyna się na samogłoskę a kończy na spółgłoskę:
  • Składa się z dwóch samogłosek
  • Składa się z trzech samogłosek
  • Składa się z 2 spółgłosek i 2 samogłosek
  • Składa się z 3 spółgłosek i 2 samogłosek

Odpowiedzi:

Ćwiczenie 1.

Wyrazy, które zaczynają się od samogłoski: akacja, ósemka, igła, ul, obiad, okno,

Wyrazy, które zaczynają się od spółgłoski: jaszczurka, łyżwy, kot, księżyc, słońce, dinozaur.

Ćwiczenie 2.

Alicja, Agnieszka, Ania, Adam, Artur, Antek, Emilka, Iga, Inga, Urszula,…

Ćwiczenie 3.

Basia, Bartek, Dominika, Darek, Grażyna, Gustaw, Hania, Helenka, Julka, Jaś, Karolina, Krzyś, Lena, Leon, Łucja, Łukasz, Marysia, Marek, Natalia, Norbert, Paula, Paweł, Sylwia, Staś, Teresa, Tomek, Wanda, Wojtek, Zuzia, Zbyszek,…

(punktem wyjścia mogą być imiona członków rodziny lub ulubionych koleżanek i kolegów)

Uwaga. Nieco trudniejszą wersją tego ćwiczenia 2. i 3. może być podanie imion, które kończą się na spółgłoskę lub spółgłoskę.

Ćwiczenie 4.

Dom: d – o – m, 3 głoski, 2 spółgłoski (d, m), 1 samogłoska (o),

Lato: l – a – t – o, 4 głoski, 2 spółgłoski (l, t), 2 samogłoski (a, o),

Kotek: k – o – t – e – k, 5 głosek, 3 spółgłoski (k, t, k), 2 samogłoski (o, e),

Bajka: b – a – j – k – a, 5 głosek, 3 spółgłoski (b, j, k), 2 samogłoski (a, a),

Jabłko: j – a – b – ł – k – o, 6 głosek, 4 spółgłoski (j, b, ł, k), 2 samogłoski (a, o),

Truskawka: t – r – u – s – k – a – w – k – a, 9 głosek, 6 spółgłosek (t, r, s, k, w, k), 3 samogłoski (u, a, a),

Wakacje: w – a – k – a – c – j – e, 7 głosek, 4 spółgłoski (w, k, c, j), 3 spółgłoski,

Mróweczka: m – r – ó – w – e – cz – k – a, 8 głosek, 5 spółgłosek (m, r, w, cz, k), 3 samogłoski (ó, e, a)

Uwaga. Dziecko może mieć wątpliwości czy ó to spółgłoska czy samogłoska. By upewnić je, że ó to samogłoska, możemy wziąć na warsztat takie wyrazy jak np.: ósemka, krówka, makówka, borówka, stówka, itp.

Ćwiczenie 5.

Wyraz, który:

  • Zaczyna się na spółgłoskę, a kończy na samogłoskę, np.: mama, tata, babcia, ciocia, kasza, jutro, pisanka, choinka, mowa, trawa, itp.
  • Zaczyna się na samogłoskę, a kończy na spółgłoskę, np.: abażur, obłok, atlas, uraz, aplauz, intruz, obóz, aligator, organizator, itp.
  • Składa się z dwóch samogłosek, np.: zupa, mapa, gapa, doba, rolki, rower, wyjazd, ogień, chmura, słońce, księżyc, itp.
  • Składa się z trzech samogłosek, np.: papuga, rysunek, pogoda, sukienka, fryzura, ognisko, rabarbar, zabawa, maskotka, itp.
  • Składa się z 2 spółgłosek i 2 samogłosek, np. woda, moda, kora, noga, ręka, buda, soda, obcy, rosa, rata, mąka, mila, itp.
  • Składa się z 3 spółgłosek i 2 samogłosek, np.: matka, lotka, pusto, bryła, potem, ranek, ganek, sanki, dobry, itp.

Uwaga. Warto pamiętać, by każde z propozycji ćwiczeń za każdym razem dostosowywać do możliwości dziecka. Najlepiej zacząć od możliwie prostych przykładów i zadań a potem stopniowo zwiększać poziom trudności. Kiedy ćwiczenia będą zbyt łatwe lub zbyt trudne – nie ma mowy o tym, by dziecko chętnie brało w nich udział.

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama