Zaimek: co to, podział zaimków, odmiana, przykłady

Zaimek może wydawać się dość skomplikowaną częścią mowy. W rzeczywistości wystarczy jednak poznać funkcję, jaką pełni, aby jego rodzaje i odmiana stały się zrozumiałe i proste.

Spis treści:

Zaimek – co to?
Rodzaje zaimków
Odmiana zaimków

Zaimek – co to?

Zaimek jest sprytną częścią mowy. Może bowiem z powodzeniem zastępować takie inne części mowy jak: rzeczownik, przymiotnik, przysłówek czy liczebnik. Dlatego, kiedy ktoś zapyta: na jakie pytania odpowiada każdy zaimek – nie ma jednej dobrej odpowiedzi. Wszystko zależy od tego, jaką część mowy zastępuje konkretny zaimek:

Zaimek rzeczowny – czyli taki, który zastępuje rzeczownik – odpowiada na pytania rzeczownika (kto? co?), np. ty, ona, ktoś;
Zaimek przymiotny – czyli taki, który zastępuje przymiotnik – odpowiada na pytania przymiotnika (jaki? jaka? jakie?), np. ten, tamta, twoje;
Zaimek przysłowny – czyli taki, który zastępuje przysłówek – odpowiada na pytania przysłówka (jak? gdzie? kiedy?), np. ile, tyle;
Zaimek liczebny – czyli taki, który może zastąpić liczebnik – odpowiada na pytania liczebnika (ile?).

Gdyby zaimki nie istniały nasze wypowiedzi brzmiałyby… dziwnie. Nie moglibyśmy na przykład używać słowa ja ani my. Wyznając komuś miłość musielibyśmy mówić (pisać) tylko kocham, ponieważ cię, to już zaimek. W naszych wypowiedziach nie byłoby takich słów jak: mój, moja, moje.

Jedno jest pewne: zaimki są (dosłownie) częścią (naszej) mowy i nic nie wskazuje na to, byśmy przestali ich używać. Nie tylko na lekcjach gramatyki, ale i w codziennych rozmowach.

Rodzaje zaimków ze względu na funkcje (przykłady)

Istnieje kilka rodzajów zaimków. Podział ten ma związek z funkcją, jaką pełnią poszczególne zaimki.

Wyróżniamy:

Zaimki osobowe (dotyczące osób), np. ja, ty, on, ona, ono, my, przykłady w zdaniach:

Ja to wiem i ty to wiesz.
On doskonale sobie radzi.

Zaimki zwrotne: się, sobie, siebie, przykłady w zdaniach:

Przyjrzyj się temu zdaniu.
Popraw sobie krawat.
Dla siebie wybrałam sukienkę w kwiatki.

Zaimki dzierżawcze (wskazujące na to czyją coś jest własnością), np. mój, jego, ich, twoje, przykłady w zdaniach:

Mój pies jest najpiękniejszy na świecie.
Wasze konfitury truskawkowe są wyśmienite.
Twoja sprawa, zrobisz jak uważasz.

Zaimki pytające (pojawiające się w pytaniach), np. kto? co? który? przykłady w zdaniach:

Kiedy wrócicie z wycieczki?
Który pierwszy przybiegnie?
Co myślisz o tej nowej cukierni?

Zaimki wskazujące, np. to, ten, tamta, przykłady w zdaniach:

To zależy wyłącznie od uczniów.
Tamtym piórem pisało mi się lepiej.
Ten człowiek chyba oszalał.

Zaimki nieokreślone, np. jakaś, któryś, gdzieś, przykłady w zdaniach:

Tę parasolkę musiała zostawić któraś z dziewczyn.
Jakoś to będzie.
Marta gdzieś wyszła.

Zaimki przeczące: żaden, nigdy, nigdzie, przykłady w zdaniach:

Jeszcze żaden zapach perfum nie podobał mi się tak bardzo.
W czwartek wieczorem nigdzie się nie wybieram
Nigdy nie mów nigdy…

Zaimki względne (łączą zdanie podrzędne z nadrzędnym), np. który, co, to, jaka, przykłady w zdaniach:

Nie znam piosenki, którą mogłabym teraz zacytować.
Co się stało, to się nie odstanie.
Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie.

Zaimki uogólniające, np. wszystko, każdy, zawsze, przykłady w zdaniach:

Wszystko teraz zależy od Kasi.
Każda pliszka swój ogonek chwali.
Zawsze możesz spróbować jeszcze raz.

Odmiana zaimków

Zaimki odmieniają się dokładnie tak samo, jak część mowy, którą zastępują.

Zaimki rzeczowne, przymiotne i liczebne odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje
Zaimki przysłowne należą do grupy zaimków nieodmiennych.

Aby przekonać się, że odmiana zaimków rzeczownych, przymiotnych i liczebnych towarzyszy nam w codziennych wypowiedziach i nie jest niczym skomplikowanym, spójrz na poniższe przykłady.

JA (zaimek rzeczowny)

odmienia się przez przypadki:

Mianownik kto, co? – ja,
Dopełniacz kogo, czego? – mnie,
Celownik komu, czemu? – mnie/mi,
Biernik kogo, co? – mnie,
Narzędnik z kim, z czym? – mną,
Miejscownik o kim, o czym – mnie,
Wołacz o – ja!

Zaimek JA odmienia się również przez rodzaje:
„ja” może być zarówno rodzaju męskiego, żeńskiego jak i nijakiego (zależy czy nadawcą wypowiedzi jest chłopiec/mężczyzna, kobieta/dziewczyna czy dziecko).

A także przez liczby:
forma ja ma liczbę pojedynczą, od której można utworzyć liczbę mnogą my.

Ten (zaimek przymiotny): odmienia się przez przypadki (M. ten, D. tego, C. temu, B. tego, Ms. tym, N. tym, W. o ten!) a także rodzaje (ten długopis, ta temperówka, to pióro) i liczby (ten długopis/pies/ogród i te długopisy/psy/ogrody).

Tyle (zaimek liczebny): odmienia się przez przypadki (M. tyle pieniędzy, D. tylu pieniędzy, C. tylu pieniądzom, B. tyle pieniędzy, Ms. tylu pieniądzach, N. tyloma pieniędzmi, W. o tyle pieniędzy!), a także rodzaje (tyle tulipanów – r. męskoosobowy, tyle róż – r. niemęskoosobowy).

Przykładami nieodmiennych zaimków przysłownych mogą być natomiast: wtedy, gdzieś, tam. Choćbyśmy nie wiem jak chcieli – ich odmiana przez przypadki, liczby czy rodzaje jest po prostu niemożliwa.

Ciekawe których zaimków używasz najczęściej na co dzień. Jeśli nadal uważasz, że doskonale można się bez nich obyć - spróbuj nie używać żadnego zaimka. Może się okazać, że przykładów na to, że zaimki bywają niezastąpione - dostarczą ci już najbliższe godziny.

Zobacz także: