Szczepienia w ciąży: czy to jest bezpieczne dla płodu? Wyjaśnia ekspert

O szczepieniach młodzi rodzice zaczynają myśleć dopiero po narodzinach dziecka – a to błąd. Warto, aby kobieta rozważała nie tylko szczepienia niemowlęcia, lecz także zaszczepienie siebie w ciąży, a nawet jeszcze w cześniej: przed ciążą! O jakie konkretnie szczepienia chodzi? Wyjaśnia dr Joanna Stryczyńska- Kazubska, członkini Zarządu Polskiego Towarzystwa Wakcynologii.

Dlaczego amerykańscy lekarze zdecydowanie częściej zalecają szczepienia kobietom w ciąży niż lekarze w Polsce?

Stanach Zjednoczonych od lat organizacje CDC i ACIP (The Advisory Committee on Immunization Practices) wydają szerokie rekomendacje dotyczące szczepień. W Polsce, do niedawna nie mieliśmy żadnych zaleceń dotyczących szczepienia kobiet ciężarnych. Dopiero w 2014 r. w Programie Szczepień Ochronnych pojawiło się zalecenie szczepienia przeciw grypie dla kobiet w ciąży, natomiast przeciw krztuścowi w 2016 r. W rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie standardów dotyczących opieki nad kobietą ciężarną ciągle brak jakichkolwiek informacji na temat szczepień. To są prawdopodobnie główne przyczyny rzadszego niż w wielu innych krajach zalecania szczepień kobietom ciężarnym. Brak też szerokiej informacji na temat korzyści, jakie ze szczepień może odnieść zarówno kobieta ciężarna, jak i jej dziecko.

Jedne informacje mówią, że szczepienie w ciąży jest całkowicie bezpieczne, drugie odradzają szczepionki. Jaka jest opinia lekarzy w tej kwestii?

Ciąża jest bardzo specyficznym okresem w życiu kobiety. Lekarz opiekujący się ciężarną bierze podwójną odpowiedzialność – zarówno za kobietę, jak i jej dziecko. Istnieją szczepienia, które nie są zalecane w ciąży i wykonuje się je tylko w wyjątkowych sytuacjach. W okresie ciąży nie podaje się szczepionek zawierających żywe drobnoustroje. Istnieje natomiast szereg szczepionek, które są w ciąży nie tylko bezpieczne, ale wręcz zalecane dla ochrony zdrowia kobiety i jej potomstwa.

Lekarze powinni opierać się na rzetelnych danych medycznych, a te pokazują, że kobieta ciężarna chorująca na grypę jest częściej narażona np. na przedwczesny poród, a nawet zgon. Wiadomo również, że najwięcej ciężkich powikłań i zgonów w przebiegu krztuśca ma miejsce w pierwszych miesiącach życia dziecka, a najczęstszym źródłem zakażenia krztuścem jest matka. Zgony w przebiegu krztuśca dotyczą 2 proc. dzieci w wieku poniżej 1 miesiąca, 0,9 proc. pomiędzy 1-2 miesiącem życia oraz 0,4 proc. w 2-3 miesiącu. Najważniejszym celem szczepienia przeciw krztuścowi kobiety ciężarnej jest ochrona jej dziecka. Wiadomo, że szczepienia przeciw krztuścowi podane w 3. trymestrze ciąży powoduje przekazywanie wytworzonych przez matkę przeciwciał dziecku. Zwiększa to jego ochronę przed krztuścem w okresie noworodkowym i niemowlęcym, czyli w czasie, w którym jeszcze samo nie zostało zaszczepione.

Szczepienie przeciw grypie to również, podobnie jak w przypadku szczepień przeciw krztuścowi, metoda ochrony dziecka w pierwszych miesiącach życia. Z jednej strony realizacja zasady kokonu, z drugiej udokumentowana efektywność szczepień w ochronie dziecka. Te fakty oraz dane o bezpieczeństwie szczepień przeciw grypie i krztuścowi w okresie ciąży stały się podstawą zalecania ich w okresie ciąży.

Które ze szczepień szczególnie zalecane są kobietom będącym lub planującym ciążę? W jakim okresie najlepiej je przyjmować?

Zalecenia dla kobiet planujących ciążę różnią się od zaleceń dla kobiet już będących w ciąży. Rekomendacje na etapie planowania ciąży zależą od wcześniej przeprowadzonego uodpornienia oraz wywiadu dotyczącego przechorowania niektórych chorób zakaźnych. Należy sprawdzić, czy kobieta była szczepiona przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby B, przeciw różyczce oraz czy przechorowała ospę wietrzną bądź była przeciw niej zaszczepiona. W przypadku braku wyżej wymienionych szczepień lub ujemnego wywiadu dotyczącego ospy wietrznej, należy uzupełnić te szczepienia. W okresie ciąży nie ma możliwości podawania szczepionek żywych, czyli nie będzie można już uzupełnić szczepienia MMR (odra, świnka, różyczka) i przeciw ospie wietrznej.

Każdej kobiecie planującej ciążę należy zalecić szczepienie przeciw grypie na początku sezonu infekcyjnego, gdy tylko pojawią się szczepionki na dany sezon. Z kolei kobietom ciężarnym zaleca się szczepienie przeciw grypie bez względu na trymestr ciąży, najszybciej jak to jest możliwe, jeśli nie podano go przed okresem ciąży w bieżącym sezonie. Zaleca się szczepienie przeciw krztuścowi preparatem DTaP w 3. trymestrze ciąży – od 27. tygodnia ciąży do 36. tygodnia ciąży. Jeżeli kobieta nie była wcześniej uodporniona przeciw WZW B, warto zalecić również to uodpornienie, najlepiej w 3. trymestrze ciąży, tak by przed porodem otrzymała 2 dawki szczepionki.

W USA kobietom w ciąży podaje się szczepienie DTPa, zawierające toksoidy tężcowe i błonicze oraz bezkomórkowe antygeny pałeczki krztuśca. Czy w Polsce kobiety w ciąży również mogą liczyć na takie szczepienie?

Zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych szczepienie DTPa jest zalecane kobietom w 3. trymestrze ciąży. Szczepienie to jest odpłatne.

Dlaczego w Polsce nie są one tak popularne, jak np. w Stanach Zjednoczonych czy w Wielkiej Brytanii?

Zbyt rzadko ginekolodzy zalecają kobietom ciężarnym szczepienia, nie informują o zagrożeniach wynikających z chorób zakaźnych dla matki i dziecka oraz o korzyściach, jakie może odnieść kobieta ciężarna i jej dziecko ze szczepień. Niestety, jak już wcześniej wspomniałam, zalecenia te nie zostały ujęte w standardach opieki nad kobietą ciężarną. Brak również łatwo dostępnych informacji w internecie na stronach dla kobiet, brak ulotek dla kobiet ciężarnych przekonujących do tej formy profilaktyki.

Czy szczepienia przeciw grypie są całkowicie bezpieczne dla matki i dziecka?

Szczepienia przeciw grypie zalecane i podawane są m.in. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii, Nowej Zelandii i wielu innych krajach. Nie ma danych na temat zwiększonego ryzyka porodu przedwczesnego, poronienia czy wad wrodzonych w wyniku podania szczepionki kobiecie ciężarnej. Są natomiast dane o ciężkim przebiegu grypy u kobiet w ciąży oraz o spowodowanych grypą porodach przedwczesnych.

Tylko w latach 2000-2003 w Stanach Zjednoczonych zaszczepiono przeciw grypie ok. 2 mln kobiet w ciąży, poddając analizie dalszy przebieg ciąży oraz stan dziecka po urodzeniu. W tak licznej grupie nie stwierdzono zwiększonego ryzyka poronień, porodów przedwczesnych czy wad płodu. Od tego czasu podano bardzo dużą ilość szczepionek analizując system VAERS (system zgłaszania odczynów związanych ze szczepieniami, do którego zgłoszenia może dokonać każdy zarówno pracownik ochrony zdrowia, szczepiona osoba, jak i np. ktoś z rodziny). Na podstawie tej analizy wiadomo, że szczepienia są bezpieczne. Przeanalizowano również jednoczasowe szczepienie przeciw grypie i dTap – w tym przypadku również nie stwierdzono negatywnego wpływu na matkę oraz dziecko.

Kobiety w ciąży, bardzo często nie są informowane przez swoich lekarzy o możliwości szczepienia. W jaki sposób można według Pani to zmienić?

To odwieczny problem ciągłej edukacji lekarzy. Kobieta w ciąży jest przede wszystkim pod opieką ginekologa, który na co dzień nie zajmuje się szczepieniami. Dlatego warto zachęcać lekarzy rodzinnych oraz pediatrów, by informowali o tej formie profilaktyki kobiety ciężarne. W wielu krajach, m.in. w USA i Australii informacje te są szeroko rozpropagowane na stronach internetowych dla kobiet ciężarnych. Warto o tym pomyśleć również w Polsce.

Czy istnieją szczepionki, których kobiety w ciąży nie powinny przyjmować?

W ciąży nie należy podawać szczepionek zawierających żywe drobnoustroje, zwłaszcza szczepionek przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej. Należy również zalecić, by szczepienia te były wykonane co najmniej miesiąc przed planowaną ciążą. Z obserwacji klinicznych kobiet, które przypadkowo otrzymały szczepienie MMR na początku ciąży wynika jednak, że wirusy szczepionkowe nie spowodowały wad wrodzonych u płodu.

W jaki sposób, według Pani kobiety ciężarne powinny poszukiwać informacji na temat szczepień?

Akcja „Zaszczep się wiedzą” stanowi bardzo dobry sposób na przekazywanie rzetelnych, sprawdzonych informacji na temat szczepień. Warto pamiętać, że internet nie zawsze stanowi dobre źródło wiedzy. Fora internetowe, wiadomości niepoparte rzetelnymi badaniami klinicznymi mogą zasiać niepokój oraz spowodować zaniechanie tej bezpiecznej i skutecznej formy profilaktyki. Trzeba uświadamiać kobiety, że najlepszym źródłem wiedzy na temat szczepień są pediatrzy i lekarze rodzinni – to oni na co dzień zajmują się szczepieniami i to właśnie z nimi należy rozmawiać na ten temat.