Tarczyca a ciąża – problemy z zajściem w ciążę i przebiegiem ciąży przy chorobach tarczycy

Zdrowa tarczyca jest bardzo ważna w ciąży, dlatego polskie towarzystwa naukowe zalecają rutynowe oznaczenie stężenia TSH u wszystkich kobiet planujących ciążę oraz u ciężarnych podczas pierwszej wizyty ciążowej. Istnieją dwa podstawowe zaburzenia funkcjonowania tarczycy – niedoczynność i nadczynność. Oba mogą wpływać na zajście w ciążę i jej przebieg.

Spis treści:

• Tarczyca a ciąża i płodność
• Niedoczynność tarczycy w ciąży
• Czy nadczynność tarczycy jest groźna dla ciąży
• Jakie badania tarczycy w ciąży się wykonuje
• Chora tarczyca a ciąża – leczenie

Tarczyca a ciąża i płodność

Tarczyca to niewielki gruczoł położony w dolnej przedniej części szyi. Produkuje ona i wydziela do krwi trzy hormony: tyroksynę (T4), trijodotyroninę (T3) oraz kalcytoninę. Mają one zapewnić prawidłowe działanie wszystkich tkanek i narządów. Już w okresie życia płodowego i przez pierwsze dwa lata po urodzeniu hormony tarczycy wpływają na rozwój mózgu. Ponadto regulują wzrastanie i dojrzewanie dziecka. Przez całe życie mają wpływ m.in. na pracę serca, jelit, jajników, a także na procesy intelektualne czy nastrój.

Jednym z najczęściej występujących zaburzeń tarczycy jest jej niedoczynność. Problem ten pięciokrotnie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Ryzyko wystąpienia niedoczynności tarczycy wzrasta z wiekiem, ale cierpią na nią także ludzie młodzi, a nawet dzieci.

– Do niedoczynności dochodzi wtedy, gdy gruczoł nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości hormonów – mówi dr n. med. Leszek Pietz z poznańskiej Kliniki Promienistej. – Zbyt mała ilość hormonów spowalnia metabolizm, a co za tym idzie powoduje uczucie zimna czy zmęczenie.

Niedoczynność tarczycy u kobiet – objawy:

• nadmierne tycie (mimo racjonalnej diety i aktywności fizycznej)
• podwyższone ciśnienie krwi
• zwiększona ilość cholesterolu we krwi
• problemy z pamięcią
• stany depresyjne
• bóle stawów i mięśni
• wypadanie włosów
• suchość skóry.

Z kolei nadczynność tarczycy jest spowodowana produkcją zbyt dużej ilości hormonów. Zaburzenie dotyka ok. 2 proc. dorosłych Polaków. Nieleczona nadczynność tarczycy może doprowadzić do przełomu tarczycowego, który zagraża życiu. W nadczynności tarczycy zbyt duże stężenie hormonów przyspiesza metabolizm.

Nadczynność tarczycy u kobiet – objawy:

• chudnięcie lub brak przybierania na wadze,
• nadmierna pobudliwość
• nerwowość
• niepokój
• osłabienie siły mięśni
• przyspieszona czynność serca
• drżenie rąk
• uczucie osłabienia
• biegunki
• kłopoty ze snem
• wzmożona potliwość.

Choroby tarczycy a zajście w ciążę

Niedoczynność i nadczynność tarczycy mogą przyczyniać się do problemów z zajściem w ciążę.

• Niedoczynność tarczycy sprzyja nadprodukcji prolaktyny i może hamować owulację. Kobiety z niedoczynnością tarczycy często mają dłuższe cykle i obfitsze krwawienia. Są także narażone na poronienia oraz problemy z poczęciem dziecka – zwłaszcza, gdy niedoczynność jest spora.
  
• Nadczynność tarczycy, zwłaszcza gdy jest znaczna, może powodować podobne problemy: utrudniać zajście w ciążę i jej donoszenie. Cykle menstruacyjne kobiet, u których tarczyca produkuje nadmiar hormonów, są często bezowulacyjne i nieregularne. Miesiączki nie występują wcale albo są mniej obfite.

Niedoczynność tarczycy w ciąży

Około 0,5 proc. ciężarnych cierpi na jawną niedoczynność tarczycy, a 2-3 proc. przyszłych mam ma niejawną postać choroby. Zarówno jawna, jak i niejawna niedoczynność tarczycy mogą niekorzystnie wpływać na przebieg ciąży, powodując stan przedrzucawkowy lub przedwczesny poród.

Nieleczona niedoczynność tarczycy w ciąży nie pozostaje bez wpływu na rozwój płodu. Aż do 10-12 tygodnia ciąży tarczyca płodu nie produkuje hormonów, więc dziecko jest w stu procentach zdane na hormony tarczycy pochodzące od mamy. Po tym czasie tarczyca płodu zaczyna działać, ale aż do porodu organizm dziecka korzysta z hormonów tarczycowych matki. Z tego powodu niedoczynność tarczycy u kobiety w ciąży wywołuje także skutki niedoczynności tarczycy u dziecka. Może ona niekorzystnie wpłynąć na rozwój mózgu płodu. Jeśli przyszła mama podda się leczeniu niedoczynność tarczycy w ciąży, rozwój płodu przebiegnie prawidłowo.

Każda kobieta w ciąży, która stwierdzi u siebie objawy niedoczynności tarczycy, powinna niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Wczesne postawienie diagnozy i podjęcie leczenia pozwala na uniknięcie powikłań u matki i dziecka.

Czy nadczynność tarczycy jest groźna dla ciąży

Nadczynność tarczycy przytrafia się rzadziej niż niedoczynność – występuje u 0,1-0,4 proc. kobiet w ciąży. Niestety czasami chorobę trudno rozpoznać, gdyż jej objawy – osłabienie, nerwowość, niepokój, rozdrażnienie, uczucie gorąca, wzmożona potliwość – mogą występować w przebiegu prawidłowej ciąży. Najbardziej charakterystyczne dla nadczynności tarczycy jest przyspieszone tętno oraz niska masa ciała lub brak oczekiwanego przyrostu masy ciała w ciąży.

Nieleczona nadczynność tarczycy w ciąży niekorzystnie wpływa na matkę i dziecko. U kobiety może przyczynić się do rozwoju nadciśnienia tętniczego i spowodować wystąpienie stanu przedrzucawkowego. Nieleczona nadczynność tarczycy może też być przyczyną wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu, a także spowodować zaburzenia pracy tarczycy u dziecka. Noworodki matek, które nie leczyły nadczynności tarczycy w ciąży, często rodzą się z niską masą urodzeniową.

Kobiety, które w ciąży stwierdziły u siebie objawy niedoczynności tarczycy, powinny jak najszybciej skonsultować się ze swoim ginekologiem oraz endokrynologiem.

Jakie badania tarczycy wykonuje się w ciąży?

Pierwszym badaniem w diagnostyce problemów z tarczycą jest zawsze badanie hormonów TSH w ciąży, czasami też FT3 (wolna trijodotyronina) i FT4 (wolna tyroksyna) oraz TT3 (całkowita trijodotyronina) i TT4 (całkowita tyroksyna).

Jawną niedoczynność tarczycy stwierdza się, gdy podwyższonemu poziomowi TSH towarzyszy obniżony poziom FT4. Utajona postać niedoczynności tarczycy potwierdza podwyższony poziom TSH oraz prawidłowy poziom FT4.

Nadczynność tarczycy stwierdza się w przypadku stwierdzenia obniżonego stężenia TSH z jednoczesnym zwiększeniem stężenia FT4 i/lub FT3 w surowicy. Jeśli wyniki badania nie są jednoznaczne, wtedy oznacza się stężenia TT4 i TT3.

Samo stwierdzenie niedoczynności lub nadczynności tarczycy to za mało. Ważne jest także odkrycie jej przyczyn. W tym celu wykonuje się USG tarczycy oraz oznacza się stężenie przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy: w przypadku niedoczynności – przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Jeśli badania prowadzone są w kierunku nadczynności, oznacza się stężenie przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR).

Zwiększone stężenie anty-TSHR jest charakterystyczne dla choroby Gravesa i Basedowa, a zwiększone stężenie anty-TPO jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto. W przypadku nadczynności tarczycy w ciąży można też wykonać biopsję cienkoigłową.

Chora tarczyca a ciąża – leczenie

Leczenie niedoczynności tarczycy w ciąży polega na podawaniu ciężarnej brakujących hormonów tarczycy. Produkowany syntetycznie hormon – lewotyroksyna – działa tak samo jak hormon wytwarzany w tarczycy. Na rynku jest kilka preparatów z lewotyroksyną. Mogą one nieznacznie różnić się działaniem, dlatego jeśli lekarz zaleci konkretny preparat, należy się go trzymać.

Lewotyroksynę trzeba przyjmować codziennie o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30–60 minut przed posiłkiem. Podczas leczenia, a zwłaszcza w ciąży i po porodzie, do końca 6 miesiąca po nim, konieczne jest regularne oznaczanie poziomów tarczycy. Na tej podstawie modyfikuje się dawkę hormonu. Lekarz powinien wiedzieć o innych przyjmowanych przez pacjentkę lekach, gdyż mogą one (np. preparaty z żelazem) wchodzić w niekorzystne interakcje z lewotyroksyną. Podczas leczenia niedoczynności tarczycy w ciąży należy stosować suplementację jodem.

Leczenie nadczynności tarczycy w ciąży dobierane jest indywidualnie i przebiega w ścisłej współpracy ginekologa z endokrynologiem. Jeśli nadczynność tarczycy wywołana została ciążą, najczęściej samoistnie ustępuje po I trymestrze. Podania leków przeciwtarczycowych (tyreostatyków) jest wymagane przy ciężkiej tyreotoksykozie oraz niepowściągliwych wymiotach ciężarnych.

Jeżeli stwierdzona zostanie choroba Gravesa i Basedowa stosuje się tyreostatyki. Dawkę i lek dobiera się indywidualnie. Zawsze stosuje się najmniejszą skuteczną dawkę, aby uniknąć niedoczynności tarczycy u kobiety i dziecka. Ciężkie przypadki choroby Gravesa i Basedowa można leczyć operacyjne w II trymestrze ciąży. Zabieg operacyjny jest wskazany także wtedy, gdy wystąpią niebezpieczne działania niepożądane leków przeciwtarczycowych.

Przeczytaj też:

• Podwyższone TSH – o czym świadczy?
• Jak zdiagnozować problemy z tarczycą
• Dzieci też chorują na Hashimoto