Bezokolicznik w języku polskim: co to jest, jakie pełni funkcje, zdania z bezokolicznikami [dużo przykładów] — Adobe Stock

Wychowanie

Bezokolicznik w języku polskim: co to, jakie pełni funkcje, zdania z bezokolicznikami [przykłady]

Co to jest bezokolicznik? Dlaczego tak trudno wyobrazić sobie język polski bez okoliczników? Aby utrwalić sobie wiedzę na ich temat, wystarczą proste wyjaśnienia poparte przykładami. Sprawdźmy co warto wiedzieć o bezokoliczniku, by już więcej nie sprawiał żadnych kłopotów (nie tylko na lekcjach języka polskiego).

Luiza Słuszniak

10 stycznia 2022

Można spotkać się z opinią, że bezokolicznik to zjawisko bardzo tajemnicze. Językoznawcy odkryli jednak sposoby na to, jak go rozszyfrować.

Spis treści:

Bezokolicznik: co to jest?
Funkcje bezokolicznika
Pisownia bezokoliczników w języku polskim

Czy dziecko może nie chodzić do szkoły, tylko uczyć się w domu? - film

Bezokolicznik: co to jest?

Bezokolicznik to nic innego jak bezosobowa forma czasownika. Oznacza to, że czasownik w formie bezokolicznika nie występuje w żadnej osobie, rodzaju, czasie ani liczbie.

Porównajmy osobowe formy czasownika z bezokolicznikami:

Osobowe formy czasownika:
(ja) lubię, (ty) lubisz, (on, ona, ono) lubi, (my) lubimy, (wy) lubicie, (oni, one) lubią;
bezokolicznik: lubić

Osobowe formy czasownika:
(ja) mam, (ty) masz, (on, ona, ono) ma, (my) mamy, (wy) macie, (oni, one) mają;
bezokolicznik: mieć

Osobowe formy czasownika:
(ja) jestem, (ty) jesteś, (on/ona, ono) jest, (my) jesteśmy, (wy) jesteście, (oni, one) są;
bezokolicznik: być

Osobowe formy czasownika:
(ja) piekę, (ty) pieczesz, (on, ona, ono) piecze, (my) pieczemy, (wy) pieczecie, (oni, one) pieką;
bezokolicznik: piec

Osobowe formy czasownika:
(ja) strzygę, (ty) strzyżesz, (on, ona, ono) strzyże, (my) strzyżemy, (wy) strzyżecie, (oni, one) strzygą;
bezokolicznik: strzyc

Osobowe formy czasownika:
(ja) mogę, (ty) możesz, (on, ona, ono) może, (my) możemy, (wy) możecie, (oni, one) mogą;
bezokolicznik: móc

Osobowe formy czasownika:
(ja) gryzę, (ty) gryziesz, (on, ona, ono) gryzie, (my) gryziemy, (wy) gryziecie, (oni, one) gryzą;
bezokolicznik: gryźć

Osobowe formy czasownika:
(ja) gniotę, (ty) gnieciesz, (on, ona, ono) gniecie, (my) gnieciemy, (wy) gnieciecie, (oni, one) gniotą;
bezokolicznik: gnieść

Jak widać na powyższych przykładach: bezokoliczniki w języku polskim mają pewną szczególną cechę. Kończą się na –c albo–ć. A dokładnie rzecz ujmując, na: –c, –ć, –ść, –źć.

Aby przekonać się o jeszcze innych właściwościach bezokoliczników, spójrzmy na poniższe przysłowia:

Chcieć to móc.
Brać nogi za pas.
Śpiewać każdy może.
Polegać na kimś jak na Zawiszy.
Spać jak suseł.
Zjeść z kimś beczkę soli.
Wpaść jak śliwka w kompot.

Powyższe zdania z bezokolicznikami, to popularne przysłowia, które – za sprawą bezosobowej formy czasownika – nie informują nas ani o tym kto coś zrobił (czy była to kobieta, mężczyzna czy dziecko, czy była to jedna osoba czy więcej), ani kiedy wykonał, wykonuje lub wykona daną czynność. Innymi słowy – bezokolicznik nazywa czynność, nie informując nas o: osobie, liczbie, rodzaju, stanie ani czasie.

Dla porównania inne przykłady zdań, które zawierają osobowe formy czasownika:

Bierzmy nogi za pas!
Śpiewam, bo każdy może…
Polegaj na Tomku jak na Zawiszy.
Dzieci po powrocie z wycieczki spały jak susły.
Zjedli razem beczkę soli, znają się chyba od zawsze.
Wpadłeś jak śliwka w kompot.

Podsumowując, na pytanie o to co to jest bezokolicznik, prawidłowa odpowiedź brzmi: bezokolicznik jest to:
- bezosobowa forma czasownika,
- zakończona na –c, –ć, –ść, –źć,
- określająca czynność,
- nie określająca czasu, liczby, osoby, stanu ani rodzaju.

Innymi słowy, nazwa bezokolicznik w pewnym sensie sporo o nim mówi: wskazuje na czynność, ale nie mówi wiele o okolicznościach, w których ma miejsce (bezokolicznik = bez okoliczności).

Funkcje bezokoliczników w języku polskim

Czasowniki w formie bezokoliczników to zjawisko, na które natykamy się nie tylko podczas lekcji języka polskiego.
To właśnie w formie bezokoliczników występują czasowniki w:

słownikach,
przysłowiach,
instrukcjach i przepisach kulinarnych (choć nie zawsze).

Dlaczego w słownikach i wielu instrukcjach używa się bezokolicznika? Chodzi o to, by przekaz w nich zawarty był jak najbardziej konkretny. Taka bezosobowa forma czasownika sprawia też, że wypowiedź brzmi bardziej wiarygodnie – ktoś, kto np. pierwszy raz w życiu czyta przepis na szarlotkę, nie musi zastanawiać się, czy dodawać jabłka, czy można pominąć ten składnik.

Ale to wcale nie koniec. Czasowniki w formie bezokoliczników używamy jako formy w czasie przyszłym złożonym. Spójrzmy na następujące przykłady w zdaniach:

Od jutra będziemy starać się bardziej.
Czy będziecie trenować sumiennie?
Będziemy piec makowiec, sernik i muffinki.
W wakacje będę spać do południa.
Pogadamy kiedy będziesz zarabiać własne pieniądze.

Co więcej, bezokolicznik może pełnić w zdaniu funkcję podmiotu. Oto przykłady:

Cudownie jest móc odpoczywać.
Najprościej jest nic nie robić.
Powstrzymać się od śmiechu czasem jest naprawdę trudno.

Oprócz tego, bezokolicznik może pełnić też w zdaniu funkcję dopełnienia, np.:

Zaczęło grzmieć.
Poszła kupić świeży chleb.
Zaczęła zbierać jagody o świcie.

Bezokoliczniku w języku polskim występują również w połączeniu z tzw. czasownikami modalnymi, jak np. należy, trzeba, można, kazać, musieć. Przykłady w zdaniach to:

Trzeba uważać na pokrzywy.
Należy zabrać stąd dzieci.
Mama kazała mi wracać.

Bezokoliczników w języku polskim używamy również w wypowiedziach, które są apelami lub rozkazami:

Stać, policja!
Uciszyć się natychmiast!
Siedzieć i nie ruszać się!

Lub też w wypowiedziach, które są pytaniami:

Wstawiać już ziemniaki?
Pójść do nich?
Wyprowadzić psa?

Jak widać na tych wszystkich przykładach – bezokoliczniki towarzyszą nam częściej niż mogłoby się wydawać.

Pisownia bezokoliczników w języku polskim

W języku polskim są bezokoliczniku, których pisownia może czasem budzić wątpliwości. Dotyczy to najczęściej nieosobowych form czasowników zakończonych na –źć. Ma to związek z tym, że np. bezokolicznik gryźć brzmi jak „gryść”… W tej sytuacji powinna pomóc odmiana bezokolicznika przez osoby: gryźć, bo gryzę. Podobnie jest w przypadku takich bezokoliczników jak np.

Leźć – lezę
Poleźć – polezę
Zaleźć – zalezę
Dowieźć – dowiozę
Odgryźć – odgryzę

Końcówkę –ść piszemy zawsze gdy w 1 osobie czasu przyszłego lub teraźniejszego czasownik kończy się na –tę, -dę, sę, np:

Gnieść – gniotę
Pleść – plotę
Nieść – niosę
Kłaść – kładę
Kraść – kradnę

Mimo, że słyszymy „wziąńć”, „zgiąńć” lub „sięgnąńć” – prawidłowa pisownia bezokoliczników to sięgnąć, zgiąć, wziąć.
Pamiętając, że w języku polskim nie występują bezokoliczniki zakończone inaczej niż na –c, –ć, –ść, –źć – nie napiszemy nigdy „módz”, choć tak właśnie słyszymy bezokolicznik móc.

To już wszystkie najważniejsze informacje na temat bezokolicznika w języku polskim. By utrwalać sobie wiedzę na temat czasowników w formie bezokolicznika – wystarczy przez pewien czas zwracać na nie szczególną uwagę. W ten sposób można „oswoić” bezokoliczniki szybciej niż się wydaje…

Zobacz także:

szkoła

szkoła podstawowa

Aktualności

Rzeczownik: co to jest, jak się odmienia, na jakie pytania odpowiada [przykłady]

Czym jest rzeczownik? To część mowy, którą często poznajemy jako pierwszą, ucząc się mówić (np. mama, tata, baba). Naukę języka obcego również zaczynamy od poznawania rzeczowników. Nic dziwnego, że rzeczowniki określa się jako jedną z najważniejszych, czyli podstawowych części mowy.

Przykłady rzeczowników można mnożyć w nieskończoność. Wystarczy rozejrzeć się wokół siebie i wymienić przedmioty oraz osoby znajdujące się w zasięgu wzroku (ekran, okno, ołówek, filiżanka). A jeśli dodamy do tego nazwy rzeczy, osób i zjawisk, które są nam z różnych powodów szczególnie bliskie – przekonamy się, że rodzajów rzeczowników może być zdecydowanie więcej niż innych części mowy. Spis treści: Rzeczownik – co to, pytania rzeczownika Podział rzeczowników Odmiana rzeczowników Rzeczownik – jakie funkcje pełni w zdaniu Rzeczownik: czym jest, na jakie pytania odpowiada? Rzeczownik to odmienna część mowy, która odpowiada na pytania: kto? co? Za pomocą rzeczowników określamy: Osoby – np. mama, trener, przedszkolaki, Julia, Jakub Zwierzęta – np. koń, klacz, źrebię, smoki, pisklęta, Toffik Rośliny – np. tulipan, żyto, jabłoń, tuje, trzciny Miejsca/obiekty – np. miasto, mieścina, miasteczko, boiska, Przedmioty/rzeczy – np. ołówek, filiżanka, ciasto, zeszyty, przekąski Zjawiska pogodowe – np. burza, tęcza, mgła, śnieżyce Pojęcia – np. ambicja, rzetelność, odpowiedzialność, przyjaźń, charaktery, Czynności/stany – np. podskakiwanie, gotowanie, odpoczynek (to tzw. rzeczownik odczasownikowy). Podział rzeczowników Rzeczowników jest naprawdę dużo, dlatego istnieją różne sposoby ich klasyfikowania. Podział rzeczowników ma duże znaczenie, jeśli chodzi o prawidłową ich odmianę. Rzeczowniki dzielimy na: Konkretne i abstrakcyjne – o ile konkretne rzeczowniki dają się poznać za pomocą zmysłów (np. szarlotka – za pomocą zmysłu smaku, węchu, dotyku i wzroku), to rzeczowników abstrakcyjnych nie da się uchwycić za pomocą zmysłów (np. nieobecność, dusza, życie, etc.)....

Co to jest zaimek? To proste! — Adobe Stock

Aktualności

Co to jest zaimek: podział zaimków, odmiana i dużo przykładów

Co to jest zaimek? Jaki jest podział zaimków? Co warto wiedzieć o ich odmianie? Przekonaj się, że dzięki licznym przykładom – definicja oraz najważniejsze informacje na temat zaimków okażą się naprawdę proste do zapamiętania.

Zaimek może wydawać się dość skomplikowaną częścią mowy. W rzeczywistości wystarczy jednak poznać funkcję, jaką pełni, aby jego rodzaje i odmiana stały się zrozumiałe i proste. Spis treści: Zaimek – co to? Rodzaje zaimków Odmiana zaimków Zaimek – co to? Zaimek jest sprytną częścią mowy. Może bowiem z powodzeniem zastępować takie inne części mowy jak: rzeczownik, przymiotnik, przysłówek czy liczebnik. Dlatego, kiedy ktoś zapyta: na jakie pytania odpowiada każdy zaimek – nie ma jednej dobrej odpowiedzi. Wszystko zależy od tego, jaką część mowy zastępuje konkretny zaimek: Zaimek rzeczowny – czyli taki, który zastępuje rzeczownik – odpowiada na pytania rzeczownika (kto? co?), np. ty, ona, ktoś; Zaimek przymiotny – czyli taki, który zastępuje przymiotnik – odpowiada na pytania przymiotnika (jaki? jaka? jakie?), np. ten, tamta, twoje; Zaimek przysłowny – czyli taki, który zastępuje przysłówek – odpowiada na pytania przysłówka (jak? gdzie? kiedy?), np. ile, tyle; Zaimek liczebny – czyli taki, który może zastąpić liczebnik – odpowiada na pytania liczebnika (ile?). Gdyby zaimki nie istniały nasze wypowiedzi brzmiałyby… dziwnie. Nie moglibyśmy na przykład używać słowa ja ani my. Wyznając komuś miłość musielibyśmy mówić (pisać) tylko kocham, ponieważ cię , to już zaimek. W naszych wypowiedziach nie byłoby takich słów jak: mój, moja, moje. Jedno jest pewne: zaimki są (dosłownie) częścią (naszej) mowy i nic nie wskazuje na to, byśmy przestali ich używać. Nie tylko na lekcjach gramatyki, ale i w codziennych rozmowach. Rodzaje zaimków ze względu na funkcje (przykłady) Istnieje kilka rodzajów zaimków. Podział ten ma związek z funkcją, jaką pełnią poszczególne zaimki. Wyróżniamy: Zaimki osobowe...

Aktualności

Przyimek: co to jest, przykłady, pisownia. Wszystko, co warto wiedzieć o przyimkach i wyrażeniach przyimkowych

Przyimek – choć może wydawać się niepozorny – w języku polskim pełni bardzo ważną rolę. Sprawdźmy co to za wyjątkowa część mowy i jakie są przyimki, bez których trudno wyobrazić sobie nasz język.

Przyimek to niezwykła część mowy. I nie tylko dlatego, że nie odpowiada na żadne pytania. Przyimki są bowiem nieodmienne i jednocześnie niesamodzielne. Wyjaśniamy też, czym są pochodzące od przyimków wyrażenia przyimkowe. Dzięki przykładom łatwo zrozumieć i zapamiętać najważniejsze informacje o przyimkach. Spis treści: Przyimek: co to jest? Przyimki proste i przyimki złożone: przykłady Przyimki i wyrażenia przyimkowe Pisownia przyimków: razem czy osobno? Przyimek: co to jest? Przyimek to nieodmienna część mowy. Oznacza to, że przyimki: nie odmieniają się (ani przez przypadki, ani przez liczby, ani przez rodzaje). Dodatkowo też nie występują samodzielnie, ale zawsze razem z innymi częściami mowy. Spójrzmy na przykłady przyimków w zdaniach: Kasia czekała na pierwszy śnieg. Byliśmy cały czas w domu. Po świętach wrócimy do codzienności. Od tego dnia sporo się zmieniło. Jak pies z kotem. Pod drzwiami szkoły zorientował się, że zapomniał piórnika. Bez pracy nie ma kołaczy. Nad łąkami unosił się lekki zapach skoszonej trawy. Spokojnie, najgorsze już za nami. Jak widać na przykładach przyimków – trudno wyobrazić sobie, by stanowiły samodzielną część mowy. Przyimki proste i przyimki złożone: przykłady Przyimki w języku polskim mogą mieć formę prostych lub złożonych (składają się z dwóch przyimków). Różnicę między przyimkami prostymi i złożonymi widać gołym okiem. Przykłady przyimków prostych: Wakacje u cioci minęły bardzo szybko. Opowiem ci o tej książce. Po podwieczorku poszliśmy na spacer. Przykłady przyimków złożonych: Znad zachodu nadciągały burzowe chmury. (z + nad = znad) Poprzez cały ten czas myślał o Ani codziennie. (po + przez = poprzez) Ponad...